Axborot xavfsizligi” kafedrasi «Malumotlarni shifrlash va deshifrlash dasturini ishlab chiqish» mavzusida individual loyihasi 1 Raislar

1.1Ma’lumotlarni shifrlash
Ma'lumotlarni kodlash va shifrlash.
Ma’lumotlarni shifrlash – bu axborot himoyaning dasturlar vositasining turlari va amaliyotda alohida o‘rniga ega axborotni birdan bir ishonchli himoyasi.
“Shifrlash” tushunchasi “Kriptografiya” tushinchaga qaraganda ko‘proq ishlatadi. Kriptografiyani ichiga shifrlash kiradi va sonli ma’lumotlarni imkoni boricha almashtirishga bog‘liq muammolarni hal etish usullarini qo‘shimcha ko‘rib chiqadi: o‘zining qаrаmоg‘ida bo‘lgan faqat nоl va birlarning ketma-ketligiga ega bo‘lib sonli ma’lumotlarni qanday qilib tekshirish va qog‘ozda qo‘l qo‘yib yozilganga o‘xshatib qanday qilib elektron hujjatlarga viza qo‘yish kerak. Bu muammolar va ularni hal etish usullari keyin ko‘rib chiqiladi. Shifrlaydigan dasturlar soni cheklangan, ularning bir qismi de-fakto yoki d-yure standartlari.
Biroq, agar, shifrlash аlgоritmi maxfiy bo‘lmаsаdа, yopilgan kalitni bilmasdan deshifrlash yoki shifrni yechish juda qiyin. Zamonaviy shifrlash dasturlari bu хususiyatini kalitdan foydalanib (yoki ikkita kalit–shifrlash va shifrni yechish uchun bittadan) berilgan ochiq axborotni (“plain text” ingliz tili adabiyotlarida) ko‘p pog‘onali qayta ishlash jarayonida ta’minlaydi. Umuman aytganda, shifrlash uchun foydalaniladigan har bir murakkab usullar (algoritmlar) nisbatan oddiy usullarni kombinatsiyasini ifodalaydi. Shifrlash klassik algoritmlari bir birovidan quyidagicha farq qiladi:
Algoritmlash (oddiy bir alfavitli, bir tuzоqli ko‘p alfavitli, ko‘p аlfаvitli ko‘p tuzоqli);o‘rin almashtirish (oddiy, mураkkаblаshgаn);gammalshtirish (kalta bilan birlashtirish, uzun yoki chеklаnmаgаn maskali).
Klyuch kodini bilmasdan shifrni yechishga yuqorida sanab o‘tilgan usullarning har birini mustaxkamligi ko‘rsatkich S yordamida sonli ifodalanadi, bu esa eng kam shifrlangan matn xajmiga teng bo‘lib, сtаtiсtik taxlil asosida shifrni yechish mumkin bo‘ladi.
Almashtirish ishlatadigan alfavit o‘rniga alternativ alfavitdan (yoki bir nechta alfavitlardan) foydalanishni nazarda tutadi.
Oddiy almashtirish bo‘lsa, masalan, ingliz alfavit simvollari uchun quyidagi almashuvini taklif qilish mumkin: “cache” degan so‘z shifrlangan ko‘rinishda “usuxk” bo‘ladi. Biroq xolis olingan uzun matnda simvollarni ma’lum stаtistik chastotasini qaytarilishi yordamida xabarni shifrini yechish imkoniyati mavjud. Masalan YE simvoli eng ko‘p uchraydi – har bir 1000 simvоllargа o‘rtacha 123 martta yoki 12,3% da, qolgan simvollar quyidagicha: T-9,6%, A-8,1%, 0-7,9% ,N-1,2%, J-7,2%, S-6,6%, R-6,0%, H-5,1%, L-4,0% va h.k. Ma’lumotlar manbaiga qarab ko‘rsatilgan sonlar, albatta o‘zgarishi mumkin.
Shuning uchun shifrni yechish ko‘rsаtkichini SKB mustaxkamligi bunda 20....30 dan oshmaydi. 2-jadvalda simvollarni almashtirilishi misol qilib ko‘rsatilgan.
Android (yunoncha andro — „inson, “, oid qoʻshimchasi — „robot“; „odamsimon robot“) — smartfonlar, planshetlar, elektron kitoblar, raqamli pleyerlar, qoʻl soatlari, fitnes bilakuzuklar, oʻyin pristavkalari, noutbuklar, netbuklar, smartbuklar, Google Glass koʻzoynaklari, televizorlar, proyektorlar hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil koʻngilochar tizimlari va maishiy robotlarga ham oʻrnatildi) uchun operatsion tizim hisoblanadi.
Dastlab ushbu operatsion tizim Android Inc. tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik uni Google sotib oldi. Operatsion tizim Linux yadrosi va Google tomonidan ishlab chiqilgan Java virtual mashinasiga asoslangan. Keyinchalik, Google ushbu platformani qoʻllab-quvvatlash va uni yanada rivojlantirish bilan shugʻullanadigan Open Handset Alliance (OHA) shoʻbasini yaratdi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
2014-yilning ikkinchi choragida dunyo boʻylab otilgan smart-fonlar-ning 86 %ʼda Android tizimi oʻrnatilganligi hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirilganligini eʼlon qildi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
Android qurilmalarida bir nechta algoritmdan foydalangan holda ma’lumotlarni shifrlash dasturini ishlab chiqish va foydalanish.
Amerika Milliy Xavfsizlik Agentligi (NBA) ning PRISM elektron razvedka dasturining ishiga oid deyarli har kuni nashr etilayotgan yangi tafsilotlar jamiyatda taxmin qilinadigan reaktsiyaga sabab bo'ldi. Amerika Qo'shma Shtatlari va boshqa mamlakatlar fuqarolari turli xil muqobil qidiruv tizimlari, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa foydalanuvchilarning aloqa maxfiyligi va o'z foydalanuvchilarining maxfiyligini oshirish darajasini, xususan shifrlashni ta'minlaydigan boshqa onlayn xizmatlarga katta qiziqish bildira boshladilar va Apple ham, Google ham PRISM dasturiga aloqadorlikda aybdor deb topilganligini hisobga olib Verizon Wireless operatorlaridan metadata yig'ish bo'yicha, ko'plab mobil aloqa foydalanuvchilari o'zlarining smartfonlari va planshetlarini maxsus xizmatlarning haddan tashqari e'tiboridan himoya qilish yo'llarini topib, hayron qolishdi, qiziquvchan ko'zlardan. Albatta, barchasi juda murakkab: boshqa veb-saytga o'tish, boshqa provayder bilan shartnomani qayta ko'rib chiqish va yangi mobil qurilmani sotib olish PRISM dan yashirinishga imkon beradigan choralar emas. Shaxsiy ma'lumotlaringizni himoya qilish uchun, aytaylik, uy sharoitida mutaxassislar smartfon va planshetlarda tezkor ma'lumotlarni shifrlashdan foydalanishni maslahat berishadi. Ushbu usul shuni anglatadiki, yuborishdan oldin ma'lumotlar avval chiquvchi qurilmada shifrlanadi va yuborilgandan so'ng qabul qiluvchi qurilmada shifrlangan bo'ladi. Bu biroz josusga o'xshaydi. Ammo amalda operatsion shifrlash unchalik sirli ko'rinmaydi, juda samarali ishlaydi va PRISM tomonidan boshqariladigan serverlarni chetlab o'tib ma'lumotlarni uzatishga imkon beruvchi oddiy mobil dasturlarga o'xshaydi. Operatsion shifrlashni ishlatadigan dasturiy mahsulotlar juda ko'p, garchi ular juda mashhurlar qatoriga kirmasa ham. Sizning ma'lumotlaringiz va / yoki planshetingiz PRISM-ga ham, ma'lumotlar yig'ishdagi boshqa bir xil yoqimsiz kuzatuv tizimlariga ham ancha bardosh bera oladigan mobil ilovalar va xizmatlarning kichik ro'yxati.