Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

7-m ashg‘uIot
M a’m un akadem iyasi. Uning tashkil topish tarixi, akadem iyada 
faoliyat k o ‘rsatgan olimlar. U larning buyuk kashfiyotlari.
A kadem iya a ’zolarining pedagogika fani rivojiga q o ‘shgan hissasi. 
Ularning m a’naviy tarbiya, talabal^rning shaxsiy-m a’naviy sifatlam i 
tarbiyalashga xizm at qiladigan fikrlari, bugungi kundagi ahamiyati.
8-m ashg‘ulot
0
‘qituvchi o ‘z m a’ruzasida um um lashtiruvchi xulosalar qilib, 
M a'm un akadem iyasi olimlarining din va ilm -fanga oid asosiy pedagogik 
qarashlari; insonning tabiat va jam iyatdagi o ‘rni, tarbiyaning m aqsad va 
vazifalari, uning tarkibiy qismlari (aqliy, jism oniy, m a ’naviy, estetik va 
m ehnat tarbiyasi), ta ’lim v a tarbiya jarayoni m azm uni, mohiyati, didaktik 
tamoyillari, shakl v a uslublari, ularning gnoseologik talqini, o ‘qituvchiga, 
uning shaxsiga qo‘yiladigan talablar, oila tarbiyasi m asalalari xususida 
to'xtaladi.
Qomusiy 
olim lar pedagogik m erosining alohida qimmati, 
talabalarning kasbiy va m a’naviy tayyorgarligida ulkan im koniyatlar 
mavjudligi haqida so ‘z yuritiladi.
0
‘tm ish allom alarining pedagogik fikr va g ‘oyalarini bilish va 
yuqori baholashgina emas, balki ulam i ijodiy qo‘llay olish k o ‘nikm a va 
malakalarini egallash zarurligi ham uqtiriladi. Yakuniy m ashg‘ulotda 
mavzuga doir konferensiya darsi o ‘tkazish ham mum kin. K onferensiya 
darsini «Hozirgi zamon talaba-yoshlarining m a ’naviy sifatlari: u qanday 
bo‘lishi kerak» m avzusida o ‘tkazish m aqsadga muvofiq. K onferensiyaga 
tayyorlanishda, albatta, Sharq m utafakkirlarining talabalar m a'naviy
82

---

sifatlarini tarbiyalashga xizm at qiladigan fikr va g ‘oyalari bilan birga 
hozirgi davrda yoshlar egallashi zarur bo ‘lgan xislatlar uy g‘unlashadi.
M ashg‘ulotlaro x irid ao ‘tkaziladigano‘quvviktorinasi talabalarning 
fanga doir qiziqishini uy g‘otadi. U quyidagi m asalalarni o ‘z ichiga oladi:
1. Qadim gi yozm a yodgorlik «Avesto»da keltirilgan m a’naviy 
tam oyillar haqida nim alam i bilasiz?
2. 0 ‘rta asrlarda Sharqda ilm -fan va m adaniyatning jadai 
rivojlanishida asosiy om illar nim alardan iborat edi?
3. M a’m un akademiyasi olimlaridan kimlarni bilasiz? Nim a 
sababdan ularni qom usiy olim lar deym iz?
4. A bu R ayhon Beruniyning hayoti va m a’naviy qarashlari haqida 
nim alam i bilasiz? Uning ustozlari kimlar?
5. Ibn Sinoning hayoti va ilmiy faoliyati. Uning qaysi pedagogik 
fikr va g ‘oyalari Sizningcha, alohida qim m atga ega?
6
. Sharq 
qom usiy 
olim larining 
pedagogik 
qarashlaridagi 
qaysi asosiy y o ‘nalishlar M a’mun akadem iyasidagi olim lar faoliyati 
yo'nalishlariga to ‘g 'ri keladi?
7. M a’mun akadem iyasida faoliyat yuritganolim larning m a’naviy 
tarbiyaga oid fikrlari haqida nim alam i bilasiz?
8
. M a’naviyatlilik m ezonlari nim alardan iborat?
9. Sharq m utafakkirlarining pedagogik g'oyalarini keyingi avlod 
olimlaridan kim lar rivojlantirdi?
10. Al-Xorazmiy, Abu R ayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqa 
allom alarning pedagogik merosi bilan tanishish Sizga nim alar berdi? 
Kelajakdagi pedagogik faoliyatingizdaundan qanday foydalanm oqchisiz?
Viktorina so ‘nggida hakam lar h ay ’ati (talabalar) qarori e ’lon 
qilinadi va g'oliblarga estalik sovg’alari topshiriladi.
B undan tashqari, «M a’mun akadem iyasi olim larining talabalar 
m a'naviy sifatlarini tarbiyalash va pedagogika fani rivojlanishida tutgan 
o ‘rni» m avzusidagi maxsus seminar ham pedagogika tarixini o ‘qitishda 
talabalarning m a’naviy sifatlarini tarbiyalashda ijobiy natijalar berdi.
Yuqoridagilardan 
m a’Ium 
b o ‘ldiki, 
M a’m un 
akademiyasi 
olim larining talabaiarni m a’naviy sifatlarini tarbiyalashga oid ilg ‘or 
qarashlari bugungi kunda ham yuksak qim m atga ega.
M a’mun akadem iyasi olimlarining pedagogik m erosini o ‘rganish 
talabalarga turli davr olimlarining insonning jam iyatdagi o 'rni, tarbiya, ✓
83

---

I imp,i. m a'naviy tarbiyaning m aqsadi va vazifalari, tarkibiy qismlari, 
1
.
11
.ib,i-\ ushlam ing m a’naviy sifatlarini tarbiyalash varivo jlan ishiga ta ’sir
i.uIinail omillar, o'qituvchi shaxsiga talablar, oiladagi tarbiya va boshqa 
m.isalalarga qarashlarini kuzatish im konini beradi.
Biroq bu m erosni shunchaki bilishning o‘zi kifoya qilmaydi, 
niulaii foydalana olish, pedagogik faoliyatda uni q o ‘llashning y o ‘llari va 
iislublarini aniqlash lozim.
Bu borada «P edagogikatarixi» kursidan «Sharq m utafakkirlarining 
lalabalar m a ’naviy sifatlarini tarbiyalashga doir qarashlari»ga oid 
уaratilayotgan o ‘quv q o ‘llanma muhim aham iyat kasb etdi. M aqsad:
1. Talabalarning Sharq m utafakkirlari pedagogik m erosi haqidagi 
bilimlarini kengaytirish va umum lashtirish.
2. Pedagogika tarixini o ‘qitishda talabalarning m a’naviy sifatlarini 
tarbiyalashdagi asosiy y o ‘nalishlarini aniqlash va tasniflash.
3. Talabalami bugungi kunda dolzarb b o ‘lgan m a’naviy sifatlarni 
tarbiyalash haqidagi pedagogik fikr va g ‘oyalarini ijodiy o ‘zlashtirish, 
kelgusi faoliyatida ulardan foydalanishga y o ‘naltirish.
P edagogikatarixi kursining asosiy ish shakli dars, asosiy uslublari- 
talabalar m a ’ruzasini tinglash va m uhokam a qilish. m ustaqil ish davom ida 
o'rgangan falsafiy, tarixiy, pedagogik bilimlarini um um lashtirishdan 
iborat.
Pedagogika tarixi o 'quv qoilan m asin in g vazifalari, uslublari va 
kutilayotgan natijalar talabalarga ilmiy-am aliy anjum anida ishtirok etish 
imkoniyatini yaratadi.
Talabalarga m ustaqil holda m a ’ruza uchun m avzu tanlashga imkon 
beriladi. M a’ruzaga, uning m azm uni yuzasidan chiqishlarga, m a ’ruzalam i 
kichik hajm dagi referat tarzida rasm iylashtirishga q o ‘yiladigan talablar 
bilan tanishtiriladi. Adabiyotlar ro ‘yxati tavsiya etiladi.
Dastlabki m ashg‘ulotlarda talabalar 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«Ta'lim to ‘g ‘risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash m illiy dasturi» 
bo'y icha m a’naviy sifatlarni tarbiyalash va rivojiantirish m asalalariga oid 
ikkita m a’ruzani tinglash va m uhokam a qilish vazifasi qo‘yiladi. So‘ng 
amaliy sem inar m ashg‘ulotlarida k o ‘riladigan m asalalar m azm uni bilan 
tanishtiriladi.
Birinchi m ashg‘ulotda o ‘rta asrlarda M a’m un akadem iyasi 
olimlarining ilm-fan va m adaniyatning jadal rivojlanishiga tarixiy
84

---

omillarning k o ‘rsatgan ta ’siri yoritiladi: Xorazmiy, ibn Sino. Beruniyning 
yoshlarni m a’naviy sifatlarini tarbiyalashga doir fikrlarining asosiy 
yo'nalishlariga tavsiflab beriladi.
Ikkinchi m ashg‘ulot. M a’mun akadem iyasi olimlari ijodida 
talabalarning m a ’naviy sifatlarini tarbiyalashga ta ’sir etuvchi omillar: 
ma’naviy tarbiya va m a’naviy sifatlar haqidagi m avzularga b a g ‘ishlanadi 
(zamonaviy pedagogik texnologiyalar joriy etiladi).
U c h in c h i m a s h g ‘u lo t d a e s a ta l a b a la r n i z a r d u s h ti y l i k n i n g m u q a d d a s
k ito b i « A v e s to » d a m a ’n a v iy s i f a tl a r n i t a r b iy a l a s h m a s a l a l a r i m a v z u s id a g i 
m a ’r u z a l a r i t i n g la n a d i v a m u h o k a m a q il in a d i ( z a m o n a v i y p e d a g o g ik
te x n o l o g iy a l a r j o r i y e tila d i) .
To‘rtinchi m ashg'ulot talabalarning «Yaqin va O 'rta Sharq 
allom alarining yoshlar m a'naviy sifatlarini tarbiyalash shakl va usullari 
to 'g ‘risida» m avzusidagi m a’ruzalarining m uhokam asiga bag'ishlanadi.
Beshinchi m ashg'ulotda talabalarning «M a’m un akademiyasi 
allomalari m a’naviy tarbiya haqida» mavzusidagi m a’ruzalari m uhokam a 
qilinadi.
Talabalar o 'zaro taqriz qilish uchun referatlar alm ashadi, ham m aga 
to'ldirish uchun so‘rovnom a tarqatiladi.
«Pedagogika tarixi» darslarida talabalarga singdirilgan m a ’naviy- 
axloqiy sifatlar ularning borliqqa m unosabati, xulq-atvorining m e’yori 
bo4ib xizm at qila oladi. M a’naviy sifatlar aql. adolat, m as'uliyat, o'zaro 
yordam, m ehr-shafqat kabi xulq-odob m e’yorlari bilan uzviy bo g‘liq. 
Talabalarning m a ’naviy sifatlarini tarbiyalashda «Pedagogika tarixi» 
darslari, kurs doirasida tashkil etiladigan sem inar m ashg‘ulotlar muhim 
ahamiyat kasb etadi. Biz quyida Avesto va Sharq m utafakkirlarining 
pedagogik ta ’limoti ham da M a'm u n akadem iyasi olim larining asarlari 
asosida tashkil etilgan sem inar m ashg'ulotlari haqida fikr yuritam iz. Kurs 
doirasidagi dastlabki 1-seminar m ashg‘uloti «Eng qadim gi m a’rifiy