Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

.iliil.i: m a n u m .I'a n .u z .
Tavsiya etiladigan m anbalar
1. 
Ta’lim m uam m olari jurnali. M a’mun akadem iyasi 1000 
\ illigiga bag‘ishlangan m axsus soni. 2006 yil 
1
-son.
2. 
F.Babashev. X orazm M a'm u n akadem iyasi allom alarining 
m a’naviy-axloqiy qarashlari. P.f.n. ... diss. -Т ., 2000. -145-bet.
3. 
A.Bahodirov. A bu A bdulloh al-X orazmiy va ilm lar tasnifi 
tarixidan. -Т .: 0 ‘zbekiston, 1995. -142 b.
4. 
K.Hoshimov, S.Cfchil. 0 ‘zbek pedagogikasi antologiyasi
1-jild. -Т.: 0 ‘qituvchi, 1995. -458-bet.
5. 
M a’naviyat yulduzlari / M .X ayrullaev tahriri. -Т .: A.Qodiriy 
nomidagi xalq m erosi, 1999. -400-bet.
6
. 
S.Hasanov. Xorazm m a’naviyat darg'alari. -Т .: Adolat, 2001. 
-208-bet.
7. 
K arim ov U. Karimova 
Abu Ali ibn Sino. Tibbiy o ‘gitlar. 
-Т.: M ehnat, 1 9 9 1 .-186-bet.
8
. 
B ayxaki Tatimat Sivon al-H ikm a SVR 1, № 286 / 1448.
9. 
I.Abdullaev. Poeziya n a arabskom yazike v Sredney Azii i 
Xorasane X — nachala XI v. -Т .: Fan, 1984. -294-str.
M a'm un akadem iyasining bugungi faoliyati haqida Internat sayti.
E-mail: m am un@ uzssi.net. Veb.sahifa: m am un.fan.uz.
2. 3. Sharq m utafakkirlari pedagogik ta ’lim otida talabalarning 
m a’naviy sifatlarini rivojlantirishning istiqbolli rejalari 
shakl va uslublari
Ildizlari uzoq o ‘tm ishga borib taqaladigan xalqim izning m a’naviy 
qadriyatlari azaldan um um insoniy g ‘oyalar bilan uyg'unlashib ketgan. 
Bugungi kunda m a’naviyat tarbiyasi bilan shug'ullanuvchi har bir 
m utaxassisningvazifasiajdodlarim izasrlarm obaynidayaratgan m a’naviy 
merosni о ‘sib kelayotgan avlod, butun xalqim iz m ulkiga aylantirishdan 
iborat, toki bu meros o ‘zbek xalqining farovonligi, yuksak m a’naviyati, 
davlatimiz qudratini oshirishga xizm at qilsin.
Burch, qadr-qimmat, vijdon, adolat, poklik va shu kabi tushunchalar
78

---

\alq d a qadim dan m a’naviy-axloqiy m e'yorlar sifatida faylasuflar, 
mutafakkirlar, pedagoglar e ’tiborini jalb etib kelgan. Bu sohalarga 
bag‘ishlangan ishlarni tadqiqotchi A .J.M uratbaeva
57
uch guruhga bcrladi. 
Birinchi guruhga m uallif al-Buxoriy, at-Termiziy, al-G ‘azzoliy, Ahmad 
Yassaviy va boshqalarning asarlarini kiritadi. Ular inson abadiyligi 
uning yaxshi nom i, ezgu am alida deb ko'rsatadi. Shu sababli ma'naviyax 
m ezonlariga b o ‘ysunib. insonni ezgulik va m uruvvatga chorlaydi.
Ikkinchi guruhga Suqrot, Arastu, Diogen, Mork, Avreliy, Abu 
N asr Forobiy, A bu Ali ibn Sino, A lisher Navoiy, A bdulla Avloniy, Abav 
Q o‘nanboyev, K .Rerix, N .Rerix, I.Kant kabilarning asarlarini kiritadi. 
Bu m utafakkirlar m a’naviy tushunchalarni insonning m a ’naviy sifatlari 
jihatidan voritadilar. Bu sifatlar insonlarning o ‘zaro m unosabatlarida 
yaxshilik, halollik, adolat, mehr-shafqat, o ‘zaro yordam kabilarni 
tushunishga k o ‘maklashadi. 
M asalan, 
Forobiyning ta ’kidlashicha. 
«o‘zida o ‘n ikki tu g ‘m a xislatni birlashtirgan kishigina m a ’naviy axloqli 
odam bo ‘la oladi»58.
A J.M u ratbayeva uchinchi guruhga zam onaviy tadqiqotchilar 
asarlarini kiritadi, ularda m a’naviy-axloqiy sifatlar boshqa um um insoniy 
qadriyatlar bilan aloqada, insonlar faoliyatida yaxshilik va yom onlikni 
baholashda nam oyon b o ‘lishini ta ’kidlaydi.
I.Abdullayev, 
X.Aliqulov, 
O.Aleuov, 
M .S.Imomnazarov, 
J.Tulenov, M .M .Xayrullayev. E.Yusupovlarning fikrlariga tayangan 
holda, tadqiqotchi inson o ‘zining oliy m aqsadiga erishish ham da tinch va 
farovon yashashni istar ekan, u m a’naviy-axloqiy m e'yorlarga muvofiq 
ish k o ‘radi, deydi.
0
‘qituvchi o ‘tm ish va buyuk olimlarning boy pedagogik merosi 
ulkan m anba ekanligini, uni faqat pedagogika b o ‘yicha m a’ruzalarda 
to ‘laligicha o ‘rganish va o ‘zlashtirish m um kin em asligini, talabalar 
m ustaqil ishlash jarayonida bu boradagi bilim larini yanada boyitishlari 
m um kin va lozim ekanligini uqtiradi va dalillar bilan asoslaydi.
Shuningdek, 
o ‘qituvchi 
O ’rta asrlar qom usiy olimlarining 
pedagogik m erosini yanada keng yoritish m aqsadida m axsus kurs va
37 
М у р а т б о е в а А . 
Ж. 
Н р а в с т в е н н ы е ц е н н о с т и н ар о д а и и х зн ач ен и е в 
д у х о в н о м в о зр о ж д е н и и У зб ек и стан а: А в т о р е ф . д и сс. ... канд . пед. наук. - Т., 
2000
.
-8 A b u N a s r F arobiy. F o zil o d a m la r sliahri. T uzuvchi M .M ah m u d o v . -Т .: 
X alq m ero si, 1 9 9 3 .- B . 186.
79

---

I iiim.iriar, fakultativ m ash g ^Io tlar o'tkazishi ham mumkin.
l a l a b a l a r
u c h u n
o ‘t k a z i l a d i g a n
m a x s u s
k u r s
v a
m a x s u s
M 'liiin a rla rd a
M a 'm u n a k a d e m iy a s i d a f a o l i y a t k c H rs a tg a n q o m u s iy
u li m l a r n i n g p e d a g o g i k m e r o s i v a m a ’n a v iy s if a tl a r n i s h a k l l a n t i r i s h v a
i iv o j la n t ir is h n i n g s h a k l v a u s l u b l a r i b e lg i l a b o li n a d i v a k e r a k l i m a n b a l a r
la v s iy a e tila d i.
M a’ruza oliy ta’lim m uassasalarida ta ’lim ning asosiy shakli 
liisoblanadi, har bir m a’ruza talabalarga tayyor ilmiy axborotJar beradi, 
ularni zarur nazariy bilim lar tiz|fni bilan qurollantiradi, o ‘rganilayotgan 
masalaga qiziqishni orttiradi. Biroq o ‘qituvchining bilim lari qanchalik 
keng va chuqur, pedagogik mahorati qanchalik yuksak b o im asin , u 
qaysi texnik axborot va kom m unikativ vositalardan foydalanm asin, 
m a’ruza doirasidagina o ‘z oldida turgan vazifalarni m uvafaqqiyatli hal 
eta olmaydi.
M a’ruzada o ‘qituvchi asosiy bilim larni m a’lum qiladi, talaba esa 
(o‘z qobiliyati, m alakasi darajasida) m a’lumotlarni tinglaydi, qabul qiladi.
Talabalarni «Avesto»da bayon qilingan pedagogik fikr v a g ‘oyalar, 
Sharq m utafakkirlarining pedagogik ta ’ limoti h am daM a’ m un akadem iyasi 
olimlari-M uso al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg'oniy, Abu R ayhon Beruniy, 
Abu Ali ibn Sino, A bu N asr ibn Iroq, A bu Sahl Masihiy, A bulxayr ibn 
Hammor, A bu A bdulloh al-Xorazmiy, A bu Ali ibn M iskavayx, Abu 
Mansur as-Saolibiy kabilam ing m a’naviy sifatlariga oid qarashlari bilan 
tanishtirishga bag' ishlangan m axsus kurs va m axsus sem inar dasturlari 
va tezkor o ‘yin dars m ashg‘ulotlari ishlab chiqildi.
M axsus kurs o ‘qituvchilari uchun quyidagi uslubiy tavsiyalarni 
havola qilamiz:
M a’m un akadem iyasi olimlari A bulxayr ibn Hammor, A bu N asr 
ibn Iroq, ibn Sino, Beruniy, A bu Sahl Masihiy, Abu Ali ibn M iskavayx, 
Abu M ansur as-Saolibiy, A bu Abdulloh Iloqiy (vaf.1068), M uham m ad 
ibn Xidr al-X o‘jandiy (XI asr), al-M uttatabib (X-XI asr), Abul H akim al- 
Uosiy (X-XI asr), al-X orazmiy (XI asr) va boshqalar hayoti, ilmiy faoliyati 
va pedagogik g ‘oyalarini o ‘rganishga b ag
1
ishlangan m ashg‘ulotlarda:
-
ularning hayoti va ijodiga oid m a’lumotlar;
-
ilmiy faoliyatidagi asosiy y o ‘nalishlar;
-
ular yozgan va bizgacha yetib kelgan asarlari; 
pedagogik fikr va g ‘oyalarining o ‘ziga xosligi;
80

---

-
ular qo'Hagan m a’naviy tushunchalar;
-
m utafakkirlar ilg‘or fikr va g ‘oyalarining bugungi kunda 
oliy ta ’lim m uassasalarida pedagogika tarixini o ‘qitish. talabalarning 
m a’naviy sifatlarini tarbiyalashdagi ahamiyati haqida m a'lu m ot berish 
kerak.