Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

yodgorliklarda ta ’lim -tarbiya (VII asrgacha)» deb nom lanadi. M azkur 
m ashg'ulot quyidagi tartibda tashkil etildi.
Eng qadim gi m a’rifiy yodgorliklarda ta’lim -tarbiya (VII asrgacha) 
Reja:
1. 
Eng 
qadimgi 
davrlarda 
ta ’lim-tarbiyaning 
kelib
85

---

<
lih/i\lii. Ihtidoiy odamlar hayotida ta ’lim-tarbiyaning o'ziga xos 
uistt.siyurfari.
2. 
Qadimgi davlatlar So'g'diyona, Baqtriya, Xorazmda 
1ч 'iim-tarbiyaningpaydo bo ‘lishi va rivojlanishi.
3. «Avesto» - Zardushtiylik ta ’limotining muqaddas kitobi.
4. Xalq og 'zaki ijodida ta ’lim-tarbiya mazmuni va usullarining 
ifodalanishi.
U shbu 
reja 
asosicfa 
talabalar 
quyidagi 
m a ’lum otlam i 
to'plashlari lozim. O lrta Osiyoda yashayotgan tub xalqlarning 
ajdodlari shu o ‘lkada bundan bir necha m ing yillar oldin yashagan 
b o ‘lib, u la ro ‘zig ax o sm a d an iy atv am a’rifatningdastlabkikurtaklarini 
vujudga keltirishgan. Dastlabki tosh qurollaridan tirikchilik uchun 
foydalanishdan ancha takom illashgan m ehnat qurollari yasashgacha, 
undan uru g ‘chilik, qabilachilik dftvrlariga kelib, x o ‘jalik va m adaniy 
taraqqiyotda erishilgan yutuqlargacha ega bo ‘lganligini tarixdan 
bilamiz. Eram izning birinchi m ing yilliklarida Baqtriya, Xorazm, 
So‘g ‘diyona, M arg‘iyona va Parkana kabi o‘lkalarda turli qabila va 
elatlar yashagan. M azkur elatlar va qabilalar hozirgi 0 ‘rta Osiyo 
hududidagi xalqlarning ajdodlari b o ‘lib hisoblanadi.
Turkiy va forsiy zabon xalqlarning hayoti, m a’naviy m adaniyat 
yodgorliklari qadim gi yunon tarixchisi G erodotning «Tarix», Strabonning 
«Geografiya» asari M ahm ud K oshg‘ariyning «Devonu lu g ‘atit-turk» asari 
va 0 ‘rxun Enisey bitiklari kabi adabiy-tarixiy, pedagogik m anbalarda o ‘z 
ifodasini topgan va shular orqali bizgacha yetib kelgan b o ‘lib, uzoq yillar 
davom ida yosh avlod m a’naviy sifatlarini tarbiyalashga ko'm aklashgan.
Eram izdan avvalgi birinchi m ing yillik o ‘rtalariga kelib 
oromiy 
yozuvi
, Aleksandr M akedonskiy istilosidan sovng esa 
yunon yozuvi
va 
shu bilan birga 
forsiy mixxat
ham m a ’lum vaqtlarda q o ‘llanib kelingan. 
Bu yozuvlar esa ta ’lim -tarbiyaning dastlabki kurtaklariga zam in b o iib , 
inson axloqiy tafakkurini rivojlanishida katta aham iyat kasb etadi. Shu 
hilan birga eng qadim gi yozuvlardan ham oldinroq paydo b o ‘lgan xalq 
pedagogikasi ham o ‘z m illiy asoslariga k o ‘ra ta ’lim -tarbiyaning rivojiga 
liissa qo'shib boradi.
Insoniyat 
taraqqiyotida 
avloddan-avlodga 
к о ‘chib, 
tarix 
Mnovlaridan o ‘tib kelayotgan um um insoniy va m a’naviy-m adaniy
86

---

qadriyatlar, m illiy an’analar, axloqiy om illar v a urf-odatlar xalq o g ‘zaki 
ijodi m ahsuli bo‘lib, xalqim izning m a’naviy-m adaniy tafakkurini 
yuksaltirishga hissa q o ‘shgan boyiigidir.
B erilgan m a ’lum otlar asosida talabaiar quyidagilarni bilishlan
lozim.
1. M iloddan oldin V asr boshlarida X orazm da M a ’mun 
akademiyasi - «D onolar uyi» tashkil qilingan.
2. A kadem iyaga to'plangan Sobit ibn Kurra, Kusto ibn Lukka, 
Yax’ya ibn Adiy, Ishaq al-D am ashqiy kabi olimlar ilm-fan rivojida qilgan 
xizm atlari, ilmi adab, axloqiy m asalalarga doir chet el asarlarini arab 
tiliga tarjim a qilganliklari bilan O lrta Osiyo madaniyati rivojiga ham 
hissa q o ‘shganlar.
3. Eng m o ‘tabar qadimgi q o ‘lyozm a «Avesto»ni yaratilganiga 
3000 yil b o ‘layapti. «Avesto» zardushtiylikning m uqaddas kitobi. U 
nafaqat diniy kitob, balki ijtim oiy falsafiy, madaniy, adabiy-tarixiy 
qim m atga ega boTgan yodgorlikdir,
«Avesto» Vishtaspning farm oniga k o 'ra 1200 bobdan iborat 
qilib, oltin taxtaga yozdirib q o ‘yilgan. «Avesto»ning kitob holidagi matni
12 m ing