Ayiruv tizimlarining yosh xususiyati va gigienasi

O'quvchilar sog'ligi holatining ish qobilyati va kasb o'rganishga bo'lgan ta'siri. Kasallik (betoblik, xastalik) tashqi va ichki muhitning zaharli ta'siri natijasida organizm hayot faoliyatining buzilishi, oqibatda mehnat qobilyatining vaqtincha yoki butunlay pasayishi hamda yo'qolib ketishga sabab bo'ladigan jarayon bo'lib, organizmning tashqi muhit bilan o'zaro munosabati buziladi. Bolalar va o'smirlarda yuzaga kelgan kasalliklar, o'zgarishlar to'g'ridan-to'g'ri ularning ish qobilyatiga, kasb-hunar o'rganishga bo'lgan faoliyatiga, salbiy ta'sir qilib, aqliy va jismoniy harakat imkoniyatlarini pasaytiradi.
Ayniqsa, ruhiy o'zgarishlarga ega, nerv sistemasi kasalliklarini boshidan kechirgan bolalar va o'smirlarda aqliy mehnat faoliyati past va turg'un bo'ladi. Sust aqliy mehnat faoliyati gemoglobin miqdori kamaygan, endokrinologik o'zgarishlarga ega, past darajadagi jismoniy rivojlanishga ega bo'lgan va tez-tez kasal bo'lib turadigan bolalar va o'smirlarda uchraydi. O'quv jarayonidagi yuklamalar natijasida yanada susayishi mumkin.
Revmatizm bilan og'irigan o'quvchilarda ham o'quv va mehnat faoliyati past bo'lib, orqada qolish kuchayib boradi. Hozirgi davrdagi o'quv rejimi, ta'lim yuklamalari ularning sog'ligining holatini yomonlashtirib yuborishi mumkin. Butun o'quv yili davomida bunday o'quvchilarga bir yilda o'rtacha 22 kun dars qoldirish to'g'ri keladi, vaholanki sog'lom bolalarda bu ko'rsatkich 10 kunni tashkil etadi.Ular orqada qolmaslik uchun uyda ko'proq dars qilishga majbur bo'ladilar, oqibatda kun tartibi buziladi, uyqu va ochiq havoda bo'lish doimiyligi buziladi.
Bunday bolalarda yurak-qon tomir sistemasidagi o'zgarishlar 56%, shunday bolalarda buyrak usti bezlarining glyukokortikoid va androgen funksiyalaridagi garmonal buzilishlar kuzatiladi. Jismoniy tarbiya darslaridan ozod qilingan o'quvchilarning 59% qismi revmatizm va uning yurakka ta'siri bor bo'lgan o'quvchilar hisoblanadi. Tonzillit, tuberkulyoz intoksikasiyasi va boshqa surunkali kasalliklar fiziologik funksiyalarning rejimi, tartibi buzilishi oqibatida odamda ish qobilyatining va turli kasalliklarga olib keladi. Ayniqsa bolalik va o'smirlik davrida tez toliqib qolish, o'quv jarayonida ishchanlikning keskin pasayishiga olib keladi. Har qanday, qisqa muddat davom etadigan bo'lsa ham, kasalliklar o'tish davri va sog'ayish davrida organizm reaktivligining pasayishiga, markaziy nerv tizimining buzilishiga, yuqori darajadagi toliqib qolishga, past darajadagi ish qobilyatiga, funksional tizimlar faoliyatiga ta'sir ko'rsatadi.
Yoshga xos bo'lgan darajadagi aqliy ish qobiliyatining tiklanishi anginadan so'ng 8-9 kundan keyin o'quvchilarda kuzatilgan. Gripp, o'tkir respirator kasalliklar, xrotin tonzillit bilan og'rigan bolalarni maktab ustaxonalariga maktabga kelgach 7-15 kundan keyin (grippda -7-8 kundan, anginada 9-10 kundan, xrotin tonzillitda 11-15 kundan keyin) ishlashga ruxsat beriladi.
Quyida bir qancha kasalliklardan so'ng jismoniy darslarga qo'yish muddati ko'rsatilgan.

Kasalliklar	Maktabga kelgan vaqtdan keyin	Izoh
Gripp	2-4 hafta	Keyngi davrda sovuq qotishdan saqlanish kerak.
Angina	3-4 hafta
Bronxit	1-3 hafta
Pnevmoniya	1-2 oy
Plevrit	1-2 oy
O'tkir yuqumli kasalliklarda	1-2 oy	Agar yurak-qon tomir tizimi maromida bo'lsa, tekshiruvdan so'ng.(20 o'tir-to'r. 30 sekunda)
O'tkir lefrit	2 oy
Yuqumli genatit	8-12 oy
Appendisit(op-yer)	1-2 oy
Suyak sinishi	1-3 oy
Miya chayqalishi	2 oy-1 yil	Davolash davridagi davo gimnastikasini davom ettirish kerak. Chayqalish turiga ko'ra.

Matnli prezentatsiyalar.

1-slayd
Reja:

1. Ayiruv organlari va ularning axamiyati.
2. Buyrakning tuzilishi va axamiyati.
3. Teri va uning axamiyati.
4. Salomatlik xakida tushuncha.

2-slayd
Ayiruv organlariga:

Upka, ichaklar, buyrak va teri kiradi.
Upka Orqali karbonat angidridi, kisman suv, efir va engil uchuvchi gazlar ajraladi.
Teri Orqali kisman suv, tuz, mikroelementlar, siydikchil moddalar ajraladi.
Ichaklar Orqali xazm bulmagan ozuka moddalari, ba’zi dori va buek moddalarining koldiklari ajraladi.
Buyrak Orqali ortikcha suv, tuz, mineral moddalar, modda almashinuvining koldiklari, siydikchil moddalar ajraladi.
2-ilova
3-slayd

Matnli prezentatsiya

Soglom organizm bu kishi organizmining shunday xolatiki, uning barcha organlari va tizimlari tashki muxitning uzgarishlariga yaxshi moslasha oladigan, uzida xech kanday uzgarish sezmaydigan normal akliy va jismoniy ish bajaradigan, xech kanday kasallik belgilarini sezmaydigan organizmdir.

Kasal organizm- bu kishi organizmining shunday xolatiki u tashki muxit sharoitning ozgina uzgarishlariga xam moslasha olmaydigan, akliy va jismoniy ish kobiliyati past, ba’zi organlar faoliyati buzilishi belgilaridan shikoyat kiladi.
4-ilova.
Ma’ruza yuzasidan xulosa:

Bolalarda:

• 
  Ayiruv tizimi ulchamlari va xajmi jixatidan kichik.
  
• 
  Buyrakning filtrlanish va reabsorbsiya kobiliyati sust.
  
• 
  Nefronlar soni kam.
  
• 
  Siydik tarkibida oksil va ba’zi tuzlarning xosil bulish extimoli bor.
  
• 
  Teri elastik, nozik.
  

5-ilova.
4 –slayd

Siydik - ayiruv tizimining gigienasi.

-Organizmni chiniktirish.

-Kun tartibiga rioya kilish.
-Achchik, shur, nordon kabilarni ortikcha iste’mol kilmaslik.
-Zararli odatlarni oldini olish.
- Psixogigiena koidalariga rioya kilish.
-Sport va jismoniy tarbiya bilan shugullanish.
-Uykudan oldin shirinlik, kup suyuklik, achchik taomlarni iste’mol kilmaslik.

Nafas olish organlarini umumiy ko‘rinishi