Aylanma mablag'lar tejamkorligi va ularning samaradorligini oshirish yo‘llari

Belgilangan normalardan chetlashish "signallari"

1. 
   O`z xo`jalik faoliyati bo`yicha hisobot ma`lumotlarini taqdim etish davriyligidagi buzilishlar.
   
2. 
   Bank hisob varaqlarini yuritishdagi normalardan chetlashishlar.
   
3. 
   Kreditlash shartlarini qayta ko`rilishi; kreditni qaytarish sxemasidagi o`zgarishlar; ssudani cho`zish bo`yicha iltimoslar.
   
4. 
   Xo`jalik faoliyati moliyaviy ko`rsatkichlarini rejadan farqlanishi.
   
5. 
   Qarz oluvchining mahorati va hisob tizimlarida chetlanishlar.
   

Natsional De Pari (Fransiya) bankida individual mijozlarning kreditga layoqatliligini baholashga doir misol.

Ko`rsatkichlar	Haqikatdagi ma`lumotlar	O`rtacha statistik ma`lumot	Kasbi bo`yicha o`rtacha
Yoshi	20 yil	0,25	30
Bitta ish o`rnida ishlagan vaqti	2,5 yil	0,15	2
Ish joyi	Bank
Yillik daromadi	100 ming frank	2%	Ma`lumot mahsus
Oilaviy holati	Oilali, 1ta bolasi bor	2%

Ssuda muddati	1 yilgacha	2 yil	3 yil	4 yil	5 йил
Kreditga layoqatlilik sinfi
5 (a`lo kredit ga layoqatli)	40 %	60 %	80 %	100 %	120 %
4 (yaxshi)	20 %	30%	-	-	-
3 (o`rta)	10 %	15 %	-	-	-
2 (qoniqarli)	-	-	-	-	-

Kreditga layoqatlilikni baholash bilan birga bank kreditdan foydalnishning iqtisodiy samaradorligini ham tekshiradi. Buning uchun qarz oluvchini kredit olishdan maqsadini tasdiqlovchi hujjatlar ko`rib chiqiladi. Bank qarz oluvchining maqsadini realligini va haqqoniyligini, ularni (talab, taklif, sifat va miqdor, narxi, raqobatchilarning qarshiligi va boshqa ko`rsatkichlari bo`yicha) shakllanayotgan bozor konyukturasiga mos kelishini baholaydi. Shu bilan birga, bank mijoz kredit so`ragan faoliyat turi bo`yicha daromad va xarajatlarni solishtiradi. Bank kreditdan foydalanish natijasida mijozning o`z xarajatlarini qoplashi va kreditning qaytarilishiga yetarli daromad olishga imkon bo`lishi lozim.
Ana shunday baholashlarga asosan bank kreditni berish (yoki uni rad etish) to`g`risidagi qaror qabul qiladi. Mijozning kreditga layoqatliligiga qarab bank kredit bo`yicha foiz, muddat va summasini o`zgartirishi mumkin. Bu parametr qarz oluvchi bilan muqokama etiladi va kredit shartnomasida belgilab qo`yiladi.
Ko`rib chiqqanimizdek, turli mamlakatlarda kreditga layoqatlilikni aniqlashda turlicha yondashuvlar bo`lsada, ularning asosiy maqsadi bank tomonidan beriladigan kreditlarning samarali ishlatilishi va ularning o`z vaqtida bankka qaytib kelishini ta`minlashdan iborat.


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   O`zbekiston Respublikasining "Investitsiya faoliyati to`g`risida" gi Qonuni, (1998. 24 dekabr). Xalq so`zi, 1999. 12 yanvar. 7 - son.
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasining "Chet el investitsiyalari to`g`risida"gi Qonuni, (1998. 30 aprel). Xalq so`zi, 1999 y. 12 yanvar. 7 - son.
   
3. 
   O`zbekiston Respublikasining "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni ximoya qilish choralari to`g`risida"gi Qonun. (1998. 30 aprel). Soliq va bojxona xabarlari, 1998 y. 22 - son.
   
4. 
   O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`batlantirishga oid qo`shimcha chora - tadbirlar to`g`risida"gi Farmoni, (1997. 31 yanvar). Soliq va bojxona xabarlari, 1997 y. 6 - 12 yanvar. 7 - son.
   
5. 
   O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish borasidagi chora - tadbirlar to`g`risida"gi Farmoni, Xalq so`zi. 2000 y. 21 mart.
   
6. 
   O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro`yxatidan o`tkazish va hisobga qo`yish tizimini takomillashtirish to`g`risida"gi qarori. Toshkent oqshomi. 2001 y. 24 avgust. 99 - son.
   
7. 
   O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining "Kichik korxonalar, dehqon va fermer xo`jaliklarini mablag` bilan ta`minlash, moddiy - texnik ta`minlash, ularga bojxona imtiyozlari berish, bank xizmatlari va boshqa xizmatlar ko`rsatish bo`yicha qo`shimcha chora - tadbirlar to`g`risida"gi qarori. (2001. 10 sentabr). Mulkdor, 2001 y. 14 - 20 sentabr. 37 - son.
   
8. 
   O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni uchun xorijiy kreditlar berishni tashkil etish masalalari to`g`risida"gi qarori, (1997. 7 fevral), Soliq va bojxona xabarlari, 1997 y. 6 - 12 yanvar. 7 - son.
   

www.ziyonet.uz