Ayollar va voyaga yetmaganlarning mehnat muhofazasi Reja

Ayollar va voyaga yetmaganlarning mehnat muhofazasi
Reja:

1. 
   Mehnat muhofazasi
   
2. 
   Ayollar va voyaga yetmaganlar mehnati, ularga beriladigan qo‘shimcha kafolatlar hamda imtiyozlar.
   

O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligiga erishib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o‘ziga xos yo‘lini tanlashi, kadrlar tayyorlash tuzulmasi va mazmunini qayta tashkil etishni zarur qilib qo‘ydi va qator chora-tadbirlar ko‘rishni: “Ta’lim to‘g‘risidagi” qonunni joriy etilishi (1996 yil), yangi o‘quv rejalari, dasturlari, darsliklarini joriy etishni, o‘quv yurtlarini attestatsiyadan o‘tkazishni va akkreditatsiyalashni, yangi tipdagi ta’lim muassasalarini tashkil etishni taqozo etdi.

Kelajak avlodni har tomonlama garmonik rivojlangan shaxs, ilmga va tafakkurga ega kadrlar qilib etishtirishda, mehnat muhofazasi fanining roli katta.
Mehnat muhofazasi fani metodik fanlar qatoriga kiradi.
Fanning vazifasi - talabalarni mehnat muhofazasi masalalarini, yong‘in xavfsizligi va xavfsizlik texnikasi qoidalarini bilishga hamda ularni har kungi hayot faoliyati davrida qo‘llay olishga o‘qitishdir.
Mehnat muhofazasi - mehnat jarayonida insonning xavfsizligi, sog‘ligi va ish qobiliyatini saqlab qolishni ta’minlaydigan qonunlar akti va ularga tegishli iqtisodiy, texnikaviy va tashkiliy tadbirlar sistemasidir.

Mehnat muhofazasi o‘quv predmeti quyidagi asosiy bo‘limlardan iborat: mehnat muhofazasi qonunchiligi, xavfsizlik texnikasi, ishlab chiqarish sanitariyasi hamda yong‘inga qarshi tadbirlar.
Mehnat muhofazasi qonunchiligi - mehnat qilish va dam olishning xuquqiy normalarini o‘z ichiga oladi hamda ularning ximoya qilinishini kafolatlaydi.
Xavfsizlik texnikasi - xavfli ishlab chiqarish omillarining, ya’ni xavfsizlik qoidalari buzilganda baxtsiz hodisalar, shikastlanishlar keltirib chiqaradigan omillarning insonga ta’sir etishining oldini oladigan tashkiliy va texnikaviy tadbirlar hamda vositalar tizimidir.
Ishlab chiqarish sanitariyasi - zararli ishlab chiqarish omillarining, ya’ni kasbiy kasalliklar keltirib chiqaradigan omillarning insonlarga zararli ta’sirining oldini oladigan tashkiliy, gigienik va sanitariya-texnikaviy tadbirlar hamda vositalar tizimidir.
Yong‘in profilaktikasi - xodimlarni olovdan va portlashdan ximoya qilishga qaratilgan texnikaviy va tashkiliy tadbirlar majmuasidir.
Mehnat muhofazasini bilishning asosiy uslublari ishlab chiqarish muhitining xodimlarga ta’sirini o‘rganish, mavjud mehnat sharoitlarini va ishlab chiqarishdagi jarohatlanish hamda kasbiy kasalliklarni taxlil qilish hisoblanadi.
Ishlab chiqarish madaniyati - ish joyida mikroiqlim sharoitlarini yaratish, ish joyining tozaligi, ishchilarning qulay va bejirim kiyinishi, ishlab chiqarish hududini obodonlashtirish demakdir.
Ishlab chiqarishda sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratish ish vaqtini kam yo‘qotishga va mehnat unumdorligini oshirishga imkon beradi.
Mehnat unumdorligini oshirishning muhim sharti - ishlab chiqarishda jarohatlanish va kasallanishlarning oldini olishdir.
Mehnatkashlarning hayoti va sog‘ligini muhofaza qilish O‘zbekiston Konstitutsiyasi bilan, Davlatimizning Mehnat to‘g‘risidagi qonunlar majmui va ularni rivojlantirishda ishlab chiqilgan qarorlar, shuningdek, xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasiga oid normalar hamda qoidalar bilan kafolatlanadi.
Mehnat haqidagi qonunchilikka va mehnat muhofazasi bo‘yicha qoidalarga rioya qilinishi quyidagicha nazorat qilinadi; o‘z faoliyati bo‘yicha korxona va tashkilot ma’muriyati hamda ularning rahbarligidagi texnik va mehnat xuquqiy inspeksiyalari.
Mehnat muhofazasiga oid qoidalarda ma’muriyatga tegishli va ular uchun majburiy bo‘lgan normalar ko‘rsatilgan. Korxona va tashkilot ma’muriyati ishchi va xizmatchilarni o‘qitishi va instruktajdan o‘tkazishi, ko‘rinadigan joylarga xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi bo‘yicha ishlab chiqilgan instruksiyalarni osib qo‘yishi shart.
Hozirgi vaqtda tashkilotlarda va korxonalarda tashkiliy va texnologik jihatdan ilg‘or usullarni qo‘llash, ishlarni ilmiy asosda tashkil etish, zamonaviy mashina- mexanizmlari, jixozlar va turli moslamalardan samarali foydalanish tufayli ish joylarida ishchilarning mehnat sharoitlari yangillanib, baxtsiz hodisalar soni ham kamay ib boradi. Bunda ishlab chiqarish sanitariyasi va xavfsizlik texnikasi qoida va normalariga rioya qilish ham katta rolb o‘ynamoqda.
Mehnatkashlarning sog‘ligini saqlash, mehnat sharoitini bexatar bo‘lishini ta’minlash, kasb kasalliklarini va ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz hodisalarning oldini olish davlatimizning asosiy g‘amxo‘rliklaridan biridir.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil 21-dekabrdagi sessiyasida qabul qilingan va 1996 yil 1-apreldan kuchga kirgan O‘zbekiston Respublikasining Mehnat qonunlari kodeksi asosan Respublikamizda mehnat muhofazasi, ayollar va yoshlarning mehnat xuquqlari va normalarini ximoya qilish, mehnat sharoitlarini yuqori darajada bo‘lishini nazorat qilib boradi.
Ishchi va xizmatchilar o‘zlarining mehnat qilish xuquqlarini korxona va tashkilotlarda ishlash to‘g‘risida mehnat shartnomasi tuzish yo‘li bilan amalga oshiradilar.
Barcha korxona va tashkilotlarda sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoiti yaratib beriladi. Bu ishlar korxona va tashkilotlarning ma’muriyati zimmasiga yuklanadi.
Korxona va tashkilot ma’muriyati xavfsizlik texnikasini ishlab chiqarishda jarohatlanishga yo‘l qo‘ymaydigan zamonaviy vositalarni joriy qilishga hamda ishchi va xizmatchilarning kasb kasalliklari bilan og‘rishining oldini oladigan sanitariya- gigiena sharoitlarini yaratib berishga majbur. Havoning changlanish va gazlanishini, shovqin, tebranish, nurlanish va boshqa zararli ta’sirlarni kamaytirish hamda yo‘qotish maqsadida ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur.
Mehnat qonunchiligi hamma korxona va muassasalarga faqatgina ish sharoitini yaxshilash va baxtsiz xodisalarning oldini olish uchun zarur choralarni ko‘rish vazifasini yuklab qolmay, balki masalan, xodimlarni ishdan bo‘ shatishni va xodimlar bilan korxona ma’muriyati o‘rtasidagi janjalni muxokama etishni reglamentga soladi, bunda xodimlarning manfaatini ximoya qiladi.
Ayollar mehnatini muhofaza qilish avvalo shundan iboratki, ayollar mehnatidan og‘ir va mehnat sharoiti zararli bo‘lgan ishlarda, shuningdek, yer ostidagi ishlarda foydalanish man etiladi.
Tibbiy xulosaga muvofiq homilador ayollarning ishlab chiqarish normalari, xizmat ko‘rsatish normalari kamaytiriladi yoki ular avvalgi ishlaridagi o‘rtacha oylik ish haqi saqlangan holda engilroq ishga o‘tkaziladi.
Homilador ayollarni va o‘n to‘rt yoshga to‘lmagan bolasi bor ayollarni ularning roziligisiz tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga, dam olish kunlaridagi ishlarga jalb qilishga va xizmat safariga yuborishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘n ikki yoshga to‘lmagan ikki va undan ortiq bolasi yoki o‘n olti yoshga to‘lmagan nogiron bolasi bor ayollarga har yili uch ish kunidan kam bo‘lmagan muddat bilan haq to‘lanadigan qo‘shimcha ta’til beriladi.
Ayollarga tuqqunga qadar etmish kalendar kun va tuqqanidan keyin ellik olti kalendar kun muddati bilan xomiladorlik va tug‘ish ta’tillari berilib, davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa to‘lanadi.

Homiladorlik va tug‘ish ta’tili tugaganidan keyin ayolning xoxishiga ko‘ra, unga bolasi ikki yoshga to‘lgunga qadar bolani parvarishlash uchun ta’til berilib, bu davrda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda nafaqa to‘lanadi.
Ayolga, uning xoxishiga ko‘ra, bolasi uch yoshga to‘lgunga qadar bolani parvarishlash uchun ish haqi saqlanmaydigan qo‘shimcha ta’til ham beriladi. Bolani parvarishlash ta’tillari davrida ayolning ish joyi (lavozimi) saqlanadi. Bu ta’tillar mehnat stajiga, shu jumladan mutaxassisligi bo‘yicha ish stajiga ham qo‘shiladi.
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksida yoshlar mehnatining muhofazasiga alohida e’tibor berilgan. O‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar mehnatga oid xuquqiy munosabatlarda katta yoshdagi xodimlar bilan teng xuquqda bo‘ladilar.
O‘smirlar ishga qabul qilinishida, so‘ngra yiliga kamida bir marta tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari kerak, bunda ularning salomatliklari darajasi ish xarakteriga qanchalik mos ketishi aniqlanadi.
O‘n sakkizdan yosh bo‘lgan shaxslarning, o‘smirlarning mehnatidan og‘ir ishlarda va mehnat sharoiti zararli bo‘lgan ishlarda, shuningdek er osti ishlarida foydalanish man qilinadi. Og‘ir yuklarni tashishda faqat 16 dan 18 yoshgacha bo‘lgan erkaklarning 16,4 kg, ayollarning 10,2 kg gacha yuk ko‘tarishga yo‘l ko‘yiladi.
Ish vaqtining muddati o‘n oltidan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan xodimlarga xaftasiga o‘ttiz olti soatdan, o‘n beshdan o‘n olti yoshgacha bo‘lgan shaxslar uchun esa xaftasiga yigirma to‘rt soatdan oshmaydigan qilib belgilanadi.
Unumli va ijodiy mehnat qilishga bo‘lgan o‘z qobiliyatlarini tasarruf etish va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday faoliyat bilan shug‘ullanish har kimning mutloq huquqidir. Ixtiyoriy ravishda ish bilan band bo‘lmaslik javobgarlikka tortish uchun asos bo‘lolmaydi.
Aholining ishga joylashishiga ko‘maklashish O‘zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi tizimining tegishli organlari tomonidan amalga oshiriladi.
O‘n olti yoshdan boshlab to yoshga doir nafaqaga chiqish xuquqini olishgacha bo‘lgan yoshdagi, ishga va ish xaqiga ega bo‘lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida maxalliy mehnat organida ro‘yxatga olingan, mehnat qilishga qobiliyatli shaxs ishsiz deb e’tirof etiladi.
Ishsizlik nafaqasi ishsiz deb e’tirof etilgan shaxsga u ish qidirayotgan shaxs sifatida maxalliy mehnat organida ro‘yxatdan o‘tgan kundan e’tiboran tayinlanadi.
Mehnat muhofazasi bo‘yicha jamoatchi inspektorlar tashkilotlarda va ish joylarida ish vaqti, dam olish kunlari, tanaffuslar, ayollar va o‘smirlar mehnatini muhofaza qilish to‘g‘risidagi mehnat qonunlariga rioya qilinishini, ish joyida ishchilar bilan xavfsizlik texnikasi bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlarni o‘z vaqtida va tushunarli qilib o‘tkazilishini, baxtsiz xodisalarning oldini olish va ishlab chiqarishda bo‘ladigan shikastlanishlarni kamaytirish borasidagi tadbirlarning bajarilishini nazorat qiladilar.