Ayırıqsha jaǵdaylarda puqaralardı qorǵaw. Reja

Qáwipler klassifikatsiyasi

№	Belgiler klassifikatsiyasi	Kórinisler (klasslar)
1.	Qáwipderekleriniń kórinisi boyinsha	Tabiyǵiy Antropogen Texnogen
2.	Ómir keńisligindegi aǵimlar kórinisi boyinsha	Energetik Kwpsanli Informatsion
3.	Ómir keńisligindegi aǵimlar ólshemi boyinsha	Ruqsat etiletuǵin Ruqsat etilgen shegarali Qáwipli
4.	Qáwip boliw waqti boyinsha	Aldinnan biliw múmkin bolǵan Tosatdan payda bolatuǵin
5.	Qáwiplerdiń tásiri dawamiyliǵi boyinsha	Arqulla ózgeriwsheń , ortaliq, qisqa múddetli
6.	Ziyanli tásir etetuǵin ob`ektleri boyinsha	Insanǵa tássir etiwshi, Tabiyǵiy ortaliqqa tásir etiwshi , Materialliq bayliqlarǵa tásir etiwshi , Kompleks tásir etiwshi
7.	Qáwipli tásirge ushiraytuǵin adamlardiń sani boyinsha	Jeke, Gruppalar (jámáát), Kópsanli
8.	Tásir etiw zonasiniń ólshemi boyinsha	Lokal, Aymaqlik, Aymaklar ara, Global
9.	Tásir etken zonalar kórinisi boyinsha	Bólmede tásir etiwshi, Aymaklarda tásir etiwshi
10.	Insanlardiń sezgi organlarin qáwiplerdi parqlay aliw qabileti boyinsha	Seziletuǵin , Sezilmeytuǵin
11.	Insanǵa ziyanli tásiri kórinisi boyinsha	Ziyanli, Jarqatlawǵa qáwipli
12.	Insanǵa hám átirap –ortaliqqa tásir etiw ehtimoli boyinsha	Patentsial, Real, Ámelge asqan

Ayriqshajaǵdaylarǵa alip keliwshi barliq sebeplerdi hám olardi identifikatsiyalawdi puxta biliw, ayriqsha jaǵdaylardań aldinaliwdiń tiykari bolip esaplanadi. Sol tárepten sebeplerdi ayriqsha júzege keltiriwshi mexanizm deb de túsiniw múmkin. Solay etip, belgili hám belgisiz sebepler nátiyjesinde patentsial qáwp júzege keledi hám insan ushin túrli kewilsiz hámde oxir aqibetlerge alip keliwshi ayriqsha hádiyseler (ólim hám keselleniwler , materialliq ziyanlar hám basqalar) payda boladi.
Ayriqsha jaǵdaylar mashqalasi júdá keń kólemli bolip, tómende oniń ómir qáwipsizligi páni menen baylanisli bolǵan táreplerine toqtalip ótemiz.
Tábiyǵiy apatlar , sanaat avariyalari hám transport avariyalari, uris jaǵdayinda dushpan tárepinen túrli qiriwshi qurallardi isletiw ayriqsha jaǵdaylardi keltirip shiǵaradi.
Ayriqsha jaǵdaylar - kútilmegende, tosattan bolatuǵin , xaliqtiń ómir iskerligine úlken keri tásir etiwshi, ámeller ornatilǵan barislari turǵunligini buziliwina, ekanomikaǵa,sotsiyalliq tarawǵa hám tabiyǵiy ortaliqqa tásir etiwshi jaǵday hám hádiyseler.
Hár qanday ayriqsha jaǵdaylar óziniń fizik mohiyatiga iye bolip , olar bir-birinen ayriqsha jaǵdaylarǵa alip keliwshi sebepleri, túri, háreketleniwshi kúshi, rawajlaniw xarakteri, insanǵa hám ol islep atirǵan ortaliqqa tásir etiw xarakteri menen parq qiladi. Soǵan say jaǵdayda, ayriqsha jaǵdaylar óziniń bir neshe belgileri tiykarinda tasniflanishi, sistemalastiriliwi múmkin. Olar genezis xarakterine (ayriqsha jaǵdaylardi payda boliw sebeplerine qaray), rawajlaniw sur`atiga, qáwipti (tarqaliw tezligi) hám ayriqsha jaǵdaylar aqibetleri awirliǵin esapqa alǵan halda, ziyan keltiriwshi faktlerdi tarqaliw masshtabina qaray tasniflanadi.
Ayriqsha jaǵdaylar júzege keliw sebeplerine qaray tabiyǵiy apatlar, texnogen avariyalar, antropogen hám ekologik halokatlar hám jámiyetlik- siyasiy mojarolar kórinisinde boliwi múmkin.
Tabiyǵiy apatlar- qáwipli tabiyǵiy hádiyseler bolip ,olar ayriqsha júz berip, insanlardiń kúndelik ómir tárziniń buziliwina, qurbanlar boliwina , materialliq bayliqlardiń joq boliwina alip keledi. Olarǵa jer silkiniwler, suw basimlar, vulkanlar, tsunami (okeanda suw asti zilzilasii yoxud vulqonlardiń atiliwinan payda bolatuǵin úlken tolqinlar ), sel aǵimlari , boranlar, toǵay hám torf órtleri, qar basiwlari , tas kóshiwleri, qurǵaqshiliq , uzaq múddetli jawingershilik, qatti suwiq, epidemiya, toǵay hám awil xojaliǵi ziyankesleriniń ommaviy tarqaliwi siyaqlilar kiredi.
Tabiyǵiy apatlar haywanlardiń tez háreketleniwi (jer qiymildawlar, kóshiwle), jer ishki energiyasiniń bosaw barisi (vulkonlar háreketi, jer qimirlawlar ), dar`ya, kóller hám teńiz suw sathining kóteriliwi (suw basiwlar, tsunami) hám kúshli shamal tásirinde (dawillar, tsiklonlar) júz beriwi múmkin . Ayrim tabiyǵiy apatlar (órt, kóshiw hám basqalar ) insan háreketide sebep boliwi múmkin , biraq olardiń natiyjesi tábiyǵiy kúshler tásirinde júzege keledi.
Mámleketimizdiń hár túrli zonalarinda jer qiymildawlari , suw tasqinlari , sel keliw, kúshleri , taw hám tóbeshiklerden taslar kóship jol bekitilip qaliwi, qurǵaqshiliq boliwi , tábiyǵiy órtler júzege keliwi múmkin. Kúshli tábiyǵiy apatlar xaliq ortasinda ólimshilik júz beriwi, xaliqtiń materialliq bayliqlarin wayran boliwina alip keledi . Misali, Respublikamiz aymaǵindaǵi bunday kúshli tábiyǵiy apatlar Toshkent jer qiymildawin (1966 j), Gazli jer qiymildawin, 1998 jildaǵi Shohimardandaǵi suw basiwlarin misal keltiriwimiz múmkin.
Ayriqsha bolǵan tábiyǵiy apatlar múmkinshiligi bolǵaninsha aldin aliw yaki belgili dárejede olardiń ziyanin kemeyttiriw múmkin. Buniń ushin aldinan eskertiwshi sharalar kóriliwi, seysmologik. Gidrometerologik stantsiyalardiń maǵlumatlarina tayanǵan halda tabiyǵiy apatlar qáwipi bar rayonlar aniqlanilip, evakuatsiya shara is-ilajlarin islep shiǵilip qáwipsizligi támiyinleniwi lazim.