Ayırıqsha jaǵdaylarda puqaralardı qorǵaw. Reja

Qáwipsizlik – bul ob`ekttiń qoǵaniwi sonday , bunda oǵan tásir etiwshi hámme materiallar aǵimlari, energiyalari hám informatsiyalari maksimal ruxsat etiletuǵin múǵdardan aspaydi .
Tábiyǵiy apatlar pútin mámleket ushin avariyali bolip esaplanadi . Tábiyǵiy apatlar nátiyjesinde kóplep adamlar halok boladi, materialliq bayliqlar nabit boladi, xaliq turar jaylari, sanaat kárxanalari hám basqalar wayran boladi. Bunday sirtqi tabiyǵiy apatlar tásirinde insan jasawi ushin qolaysiz , antisanitar-gigienik shárt-sharayatlar júzege keledi , olar hár qiyli juǵimli keselliklerdiń kelip shiǵiwina sebep boladi.


7.2. Ayriqsha jaǵdaylardiń klassifikatsiyasi
Joqaridaǵilarǵa baylanisli jaǵdayda ayriqsha jaǵdaylardiń kompleks belgilerin tómendegi bes túrge ajiratiw múmkin: lokal (ob`ekt boyinsha), regional, milliy hám global (uliwma, duńya júzinde ).
Lokal ayriqsha jaǵdaylar xaliq xojaliǵiniń belgili bir ob`ekt shegarasinda júzege kelip usi ob`ektlerdiń kúshi hám resurslari járdeminde joq etiliwi múmkin.
Mahalliy ayriqsha jaǵdaylar xaliq jasaw punktleri, qalalar, mámuriy rayonlar, bir neshe rayonlar hám qala aymaǵinda tarqalia, usi qalaniń kúshleri hám resurslari tiykarinda joq etiledi.
Aymaqliq ayriqsha jaǵdaylar bir neshe qalalar yaki ekanomikaliq rayonlar shegarasinda tarqalip , usi respublikaniń kúshleri hám resurslari járdeminde joq etiledi.
Milliy ayriqsha jaǵdaylar bir neshe ekanomikaliq rayonlar yaki mámleket shegarasindaǵi muxtor respublikalar shegarasinda tarqalip usi mámleketlerdiń kúshleri hámde resurslari, ayrim jaǵdaylarda shet mámleketlerdiń járdemi tiykarinda joq etiledi.
Global ayriqsha jaǵdaylar mámleket shegarasinan shiǵip basqa mámleketlerge de tarqaladi. Bunday ayriqsha jaǵdaylar usi mámleket shegarasinda óz kúshleri hám resurslari hámde xaliq-ara jámiyetler kómeginde joq etiliwi múmkin.
Ayriqsha jaǵdaylardiń aqibeti túrli kóriniste bolip , olar ayriqsha jaǵdaylardiń túrine , xarakterine, tarqaliw masshtabina baylanisli boladi .
Ayriqsha jaǵdaylar aqibetleriniń tiykarǵi túrlerine tómendegilerdi misal qiliw múmkin; ólim, adamlardiń keselleniwleri, buziliwlar, radioaktiv pataslaniwlar, ximiyaliq hám biologik zaharleniwler . Sonni aytiw kerek, ayriqsha jaǵdaylar waqtinda júzege keletuǵin ekstremal` sharayatlarda adamlarǵa ruwxiy faktleri de tásir etiwi hám nátiyjede insanlar reaktiv (psixogen) jaǵdayǵa túsip qaliwi múmkin. Eger ayriksha jaǵdaylardiń qáwipli hám ziyanli faktleri tásir etiw radiusi yaki bul dárejede shamalap esap joli aniqlanǵan bolsa , psixologik tásir radiusi usi shegaradan úlken boladi .
Ayriqsha jaǵdaylar waqtindaǵi hám ziyanli faktorlar tásir etiwshi aymaq ziyanlaniw oshaǵi (orayi) dep ataladi. Ziyanlaniw oshaǵi ápiwayi (bir túrdegi ) hám quramali (kombinatsiyalawǵa) túrlerge bólinedi .
Ápiwayi ziyanlaniw oshaǵi dep bir ziyanlaniyashi fakt tásirinde júzege keletuǵin ayriqsha jaǵdaylar orayi túsiniledi . Misali , partlaw sebepli buziliw hám nurashlar, órt ximiyaliq yaki bakteriologik záhárleniwler hám basqa jaǵdaylar payda boliwi múmkin.
Quramali ziyanlaniw oshaǵi ayriqsha jaǵdaylardiń bir neshe faktorlarin birgelikdegi tásiri nátiyjesinde júzege keledi. Misali, ximiyaliq kárxanadaǵi partlaw, órtti, buziliwlardi , átirap ortaliqti ximiyaliq záhárleniwin hám basqa túrli kewilsiz aqitetlerdi keltirip shiǵaradi.
Ziyanlaniw oshaǵi formasi (kórinis) qáyaipli faktorlar dereginiń tábiyatina say halda aylanba siyaqli (jer qiymildawlar, poatlawlar waqtinda); jol siyaqli-,,polosali"(boranlar, suw basiwlar , sel aǵimlari hám basqa usi siyaqlilar waqtinda ); aniq emes formada (órtler, tsunamlar, kóshiwler waqtinda ) boliwi múmkin .