Az kamplekitli mekteplerde matematikasina oqitiwdin' qa'siyetleri

Az kamplekitli mekteplerde matematikasina oqitiwdin' qa'siyetleri
Joba :
1. Az komplektli mektepler haqqında.
2. Az komplektli mekteplerde jumıs qásiyetleri.
3. Az komplektli mekteplerde sabaq kestesi.
4. Az komplektli mekteplerde oqıtıw qurallarından paydalanıw.
Az komplektli mekteplerde matematika oqitishni shólkemlestiriwdiń oziga tán qásiyetleri. Matematika sabaǵı. Onıń sabaq kesteindegi orni, basqa sabaqlar menen alokasi. oquvchilarning ózbetinshe jumısları hám olardı shólkemlestiriw qásiyetleri. Ózbetinshe jumıstı shólkemlestiriw ushın sabaq islenbesi hám shınıǵıwlar taplamini dúziw.
Az komplektli mektepler haqqında
Mámleketimizde, atap aytqanda biziń Respublikamızda awıllıq jaylarda kishi hám xalıq jasaytuǵınlıq uzaq punktler ámeldegi bolıp, bul jaylarǵa bir klasqa belgilengen normadan ádewir kem bolǵan 7 jaslı balalar bo'Iganda az komplektli mektepler ashıladı. Bul shun­day mektepki, ol jaǵdayda bir oqıtıwshı bir waqıtta bir neshe klassta isleydi. Bul klaslarda sanı 3 ten 30 danege shekem oqıwshı bolıwı mum­kin. Bir oqıtıwshı hámme (I-IV) klasslar menen bir waqıtta isleytuǵın mektep bir komplektli mektep dep ataladı.
Eki oqıtıwshı, ush (geyde tórtew) klass menen isleytuǵın mektep eki komplektli mektep dep ataladı. Eki komplektli mekteplerde úsh sinfni eki komplektga birlestiriwdiń bul variantların ámelge asırıw múmkin: 1- hám 2-klasslardı bir komplektli etip birlestiriw (bul halda birinshi klass menen úshinshi klass oqıtıwshı isleydi), 1- hám 3-klasslardı, 2- hám 4-klasslardı bir komplektga birlesti- rishning uyqas variantları saylanadı.
Az komplektli mekteplerde islew oqıtıwshı hám oqıwshılar ushın bir qatar qıyınshılıqlar hám tosıqlar menen baylanıslı :
Oqıtıwshı hár kúni sabaqǵa tayarlanishi hám túrli pánlerden eń keminde 8 saat sabaq ótiwi kerek. Az komplektli mekteplerde sabaqlar boyınsha joba dúziw ápiwayı mektepte bir klass menen islewge qaraǵanda kóp waqıt talap etiwi menen islew dárejesi qıyın. Hár kúni 8 yamasa 12 joba ústinde islew qıyınǵana bolmay, bálki bulardıń óz-ara koordinatsiyalaw ádewir waqıt talap etiwi menen, olarǵa optimal pedagogikalıq nátiyje beretuǵın olardı bir pútkil birlestiriw zárúrligi menen de qıyın esaplanadı. Bulardıń hámmesi oqıtıwshınan tiyisli bilimlerdi biliwden tısqarı, maksimal dárejede kúsh, turaqlılıq, uyushqoqlik, shıdamlılıq, qatańlıqlıqtı talap etedi.
Oqıwshılardıń bir neshe klasqa dıqqat itibarın bólistiriwi júdá qıyın.
Oqıtıwshı bir klass menen sabaqtıń yarımı yamasa 1/3 bólegi dawamında shuǵıllanıwǵa, sabaqtıń qalǵan waqtında oqıwshılar ózbetinshe islewine tuwrı keledi.
Oqıwshılar ózbetinshe jumıs atqarap atırǵan waqıtta oqıtıwshı basqa klass menen bánt boladı.
Bir klass oqıwshıları, áyne waqıtta oqıtıwshı baslıqlıǵında islep atirǵan basqa klass oqıwshılarınıń ırkinish beriwine qaramay, ózbetinshe isleyverishlari kerek.
Soǵan qaramay az komplektli mektep oqıwshıları ushın bir qatar abzallıqları da ámeldegi:
Klass oqıwshıları sanınıń kamligi (geyde 2-3 oqıwshı ). Bul oqıtıwshına tez-tez sorap turıw, oqıwshılar bilimlerindegi kamchilliklarni tabıw hám olardı ońlaw múmkinshiliklerin beredi.
Az komplektli mekteplerde oqıwshı dápterlerin tekseriwge az waqıt sarplaydı, ol bul dápterler arqalı oqıwshı qanday hám neden qiynalayotganini ańsat anıqlaydı.
Az komplektli mektepler mektep ózgeshelikine kóre oqıwshı sabaqtıń shama menen 1/3 bóleginde ózbetinshe islewge tuwrı keledi. Bunıń oqıw maqsetlerinen tısqarı, úlken tárbiyalıq áhmiyeti de bar: shıdamlılıq bekkemlenedi, qıyınshılıqlardı jónge salıw qılıw ilmiy tájriybesi tárbiyalanadı.
Joqarı klass oqıwshıları tómen klass oqıwshılarına járdem beriwleri múmkin, sebebi olar hár kúni bir klass reti kelgendede birge bolıwadı.
Sabaqlardı joybarlaw da az komplektli mekteplerde jumıs tash­kil qılıwdı anıqlap beretuǵın faktorlardan biri bolıp tabıladı. Bul joybarlaw bolsa hár túrlı islerdi bir neshe klass bir waqıtta orınlawdı támiyinlewden ibarat.
Sonday eken, 1-klasslar eki sabaqtı aldın oqıydı hám eki sabaq aldın tugatadi.
Oqıtıwshı ushın eń salmaqli saatlar 3 chi hám 4 chi saatlar bolıp tabıladı.
Óz komplektli mekteplerde oqıw jumısın joybarlaw tiyisli metodikalıq qóllanbalar arqalı oqıtıwshılarǵa jetkezilip atır.
Úsh klassta bir waqıtta ótkeriletuǵın bir predmetli (matematika ) sabaǵınıń shamalıq rejesin keltiremiz: 1-klassta «sondan jıyındın ayırıw» (bekkemlew); 2-klassta «21 den 100 ge shekem bolǵan son­larni awızsha nomerlash» (yaǵnıy túsinik beriw), 3-klassta «1000 ishinde awızsha nomerlash» (yaǵnıy túsinik beriw). (L. Sh. Levenberg hám basqalar. «Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw me­todikasi»).
Hámme zattan aldın az komplektli mekteplerde klass doskası ólshemin úlkenlestiriw kerek. Óytkeni bir neshe klass menen islew sharayatında doskaǵa, birinshiden, bir neshe tapsırma materialları jazıladı hám ekinshiden, bir neshe klass ushın jazıladı. Usınıń menen birge tapsırmalar ulıwma mektepdagiga qaraǵanda tolıqlaw bayanlainadi. Sebebi, oqıwshılar olardan oqıtıwshınıń túsindiriwlarisiz paydalanıwları kerek. Az komplektli mektepler jumıs tájiriybesinde bul maqsetlerde qosımsha jeńil kóshpeli, aspa (yamasa tagliklarga ornatılǵan ) doskalar, uzaytırılǵan klass doskalarınan (tartıp turılatuǵın perdeler menen taminlangan), alıp qoyılatuǵın (ashılatuǵın qaqpaqlı ) arnawlı doskalardan paydalanıladı.
Az komplektli mektepte oqıwshılardı oqıtıwda hár túrlı kesteler de zárúrli rol oynaydı. Bunda, tiykarlanıp, ulıwma tálim mektepleri ushın mólsherlengen kestelerdiń ózinden paydalanıw múmkin.
Az komplektli mektepler ushın maǵlıwmatları ózgertiriletuǵın kestelerdiń áhmiyeti, ásirese, úlken. Mısalı, ápiwayı máselelaming (quramalı máselelerdiń) qısqa jazıwları úlgilerin óz ishine alatuǵın kestelerdi qaltalı etip tayarlaw maqsetke muwapıq, bul qaltalar san maǵlıwmatlardı oǵan teris másele menen almastırıw nátiyjesinde maqsetti ámelge asırıw imkaniyatın beredi.

Az komplektli mektepte algoritmik kestelerge, yaǵnıy algoritmik qaǵıydalami óz ishine alǵan kestelerge úlken orın beriw kerek.
Tarqatpa -didaktik materiallardan paydalanıw da ózbetinshe jumıs­larni tabıslı orınlawǵa múmkinshilik beredi. Kópshilik jaǵdaylarda bular tapsırmalı kartochkalardan ibarat boladı.
Az komplektli mektepler barlıq mektepler ushın belgilengen programmalar boyınsha isleytuǵın hám tiykarlanıp basqa mekteplerge uqsas usıllardan paydalanadılar, lekin bul jerde sabaqtıń dúziliwinde zárúrli ayırmashılıqlar bar. Az komplektli mektepte balalardı oqıtıw hám tárbiyalaw oqıtıwshınan úlken uqıp talap etedi.
Eki klass menen ótkeriletuǵın shınıǵıwlardı joybarlawda oqıtıwshı tómendegi máselelerdi sheshiwi kerek: oqıtıwshı baslıqlıǵında ótkeriletuǵın shınıǵıw waqtın ratsional bólistiriw; oqıwshılardıń ǵárezsiz shuǵıllanıwların tuwrı shólkemlestiriw; ózbetinshe jumıslardı qashan hám qanday tekseriwdi aldınan tuwrı joybarlaw ; bir klasstan ekinshisine ótiwdi qanday ámelge asırıwdı sheshiw.
Bul máselelerdi sheshiw ushın oqıtıwshı sabaq kesteinde mate­matika sabaǵınıń ornın, sabaqtıń túrin belgilep alıwı, sabaqtıń minutlar boyınsha bólistirilgen puqta hám anıq rejesin tuzib alıwı kerek.
Sabaq kesteinde matematika, ádetde, birinshi yamasa ekinshi saatqa qóyıladı. Matematika sabaǵın basqa klasstaǵı tap sol sabaq menen birgelikte bolıwı eń maqul túsetuǵın bolıp tabıladı.
Az komplektli mekteplerde sabaqtıń mazmunı hám túrine qaray shınıǵıwlardı birgelikte aparıwdıń bul tórt túri parq etiledi: barlıq klaslarda jańa material uyreniledi; bir klassta jańa material uyreniledi, ekinshi klassta bolsa shınıǵıwlar atqarıladı ; eki klassta ilmiy tájriybelerdi bekkemlew hám rawajlandırıw sabaǵı ótkeriledi; eki klassta ámeliy jumıslar yamasa ekskursiya ótkeriledi.
1-IVklaslarda sabaqtı shólkemlestiriw túrlerinen birin kórip shıǵamız, ol ekinshi yarım jıllıq ushın, birinshi klass balaları ózbetinshe islew ilmiy tájriybesine iye bolǵanlarınan keyin usınıs etiledi.
Sabaqtıń bunday dúzilisi bul túrge sáykes keledi:
Bir klassta jańa materialdı túsintirip, qalǵan eki klassta úyrenilgen materialdı bekkemlew.
Bir neshe klasslar bir waqıtta shuǵıllanganida oqıwshılardıń ózbetinshe jumısları bólek orın tutadı.
Sabaqta ózbetinshe islewdiń mazmunı tómendegishe:
Sabaqta jańa bilimlerdi ózlestiriw ushın zárúr bo'Igan, aldın ótilgen materialdı sabaqlıq yamasa basqa derek boyınsha ǵárezsiz tákirarlaw ; sabaqta úyrenilgen materialdı bekkemlew ushın shınıǵıwlar ; alınǵan bilimlerdi ámeliy qollanılatuǵın hár qıylı daǵı shınıǵıwlar.
Ózbetinshe jumıstı tuwrı shólkemlestiriwde oqıw tapsırmalarınıń tolıq islenbelerin esletpeler járdeminde beredi.
Ózbetinshe islew usılları menen balalardı oqıtıwshı mektep degi birinshi sabaqlarınan baslap tanıstıra baslaydı.
Bul pikirlew uquvini qáliplestiredi, matematikalıq sóylewdi rawajlantıradı, kúshsiz oqıwshılardıń materialdı jaqsılaw túsinip alıw hám hámme qatarı óz tabıslarınan quwanıwlarına múmkinshilik jaratadı.
Az komplektli mektep oqıwshıları uchun artıqmashılıqlar
1. Klass oqıwshıları sanınıń kemligi (3-5).
Bul oqıtıwshılarg'a tez - tez sorab turıw, oqıwshıları bilimlerindegi kemshiliklerdi anıqlaw hám ońlaw múmkinshiliklerin beredi.
2. Az komplektli mektep oqıtıwshısı dápter tekseriwge az waqıt sarplaydı.
3. Oqıwshılar sabaqtıń shama menen 1/4 bóleginde ózbetinshe isleydi. Bunıń oqıw maqsetlerinen tısqarı, úlken tárbiyalıq áhmiyeti de bar: ırdasın bekkemlenedi, ishshen'lik, qıyınshılıqlardı ǵárezsiz jónge salıw qılıw ilmiy tájriybesi tárbiyalanadı, o'z - o'zın tekseriw ilmiy tájriybeleri tárbiyalanadi.
4. Úlken klass oquvchilari kishi klass oqıwshılarına járdem beriwleri múmkin, sebebi olar hár kúni bir klass reti kelgendede oqıwadı.
3. Oqıwshılardıń ózbetinshe jumısları hám olardı shólkemlestiriw qásiyetleri. Ózbetinshe jumıs sabaqtıń tiykarǵı bólegin óz ishine aladı. Sonday eken, oqıwshılardı
ózbetinshe jumıs usılları menen tanıstırıw, matematikalıq material ústinde islew metodları menen baylanıslı islerdiń áhmiyeti úlken bolıp tabıladı.
Eger ózbetinshe jumıs maqseti hám orınlaw usılları oquvchilarga ayqın bolsa, jumıs tabıslı ámelge asıriladı. Usınıń sebepinen jumıstı orınlawǵa tiyisli jol - jobslr zárúrli bolıp tabıladı. Olar qısqa, anıq bolıwı kerek.
Keltirilgen mısaldan ózbetinshe jumıslar az komplektli mektepte hár bir sabaqtıń za'ru'rli bólegi ekenligi ayan bolıp qaldı.
Ózbetinshe jumıs sabaqtıń tiykarǵı bólegin óz ishine aladı. Sonday eken, oqıwshılami ózbetinshe jumıs usılları menen tanıstırıw, matematikalıq material ústinde islew metodları qáliplesiwi menen baylanıslı maqsetke muwapıq islerdiń áhmiyeti úlkendır.
Eger ózbetinshe jumıs maqseti hám orınlaw usılları oqıwshılarǵa ayqın bolsa, jumıs tabısı ámelge asıriladı. Usınıń sebepinen jumıstı orınlawǵa tiyisli jol- jol-jobalar zárúrli bolıp tabıladı. Olar qısqa, anıq bolıwı kerek. Mısalı másele sheshiwge old jol-joba tómendegishe bolıwı múmkin: másele shártining qısqa jazıwın orınlań jáne onıń sheshilishini ámeller menen izoolab beriń. Basqa usıllar menen sheship, sheshimdi tekseriń. Jumıstı ǵárezsiz orınlawda oqıwshılarǵa járdem beriwde kanochkalardan paydalanıw kerek.
1) Klass oqıwshıları individual tapsırmanı orınlawda tayarlaydı : a) oqıwshılar másele sheshayotganda qısqa jazıwdı atqaradı. b) máseleni sheship atırǵan oqıwshı sheshimdi basqa betke jazadı. Tarqatpa material payda etiwde oqıwshılar dúzgen mısallardan da paydalanıw múmkin.