Б. А. Сулаймонов, Б. С. Болтаев, Р. Ш. Тиллаев, Ш. Х. Абдуалимов кузги буғдой ва ғЎЗА

2.13. Ғўзани чилпиш 
Ғўза етиштиришда чигит экиш, яганалаш, ўғитлаш, 
қатор ораларига ишлов бериш, суғориш, касаллик, 
зараркунанда ҳашаротлар ва бегона ўтларга қарши кураш 
билан биргаликда чилпиш ҳам энг муҳим тадбирлардан 
биридир. 
Ғўзанинг вегетатив массаси қанчалик катта бўлса, 
ўсимлик тупроқдан ўзлаштирган озиқа моддалари кўпроқ 

---

105 
ўсув шохлари ва баргларда тўпланади, шоналар, гуллар ва 
кўсакларга камроқ етиб келади. Бу эса ҳосил элементлари 
тўкилишига, кўсаклар тўлиқ етилмаслигига, очилишини 
кечикишига, ҳосил камайишига ва тола сифатини пасайишига 
олиб келади. Ғўзани ғовлаб кетишига йўл қўймаслик, озиқа 
моддаларни ўсимликнинг генератив ҳосил органларига оқиб 
келишини жадаллаштириш, ҳосил элементлари тўкилишини 
камайтириш ҳамда кўсаклар пайдо бўлиши ва уларнинг 
етилишини тезлаштириш, эртаги, мўл ва сифатли ҳосил 
етиштириш учун ғўза далаларида чилпиш ўтказилади. 
Чилпиш ғўзанинг ўсиш ва ривожланишини, ҳосил 
элементлари кўпроқ шаклланиши ва кўсакка айланишини 
кучайтиради, шона, гул ва тугунчаларнинг ноқулай ташқи 
омиллар (жазирама иссиқ, намлик, ѐруғлик ва озиқа 
етишмаслиги, культивация кечикиши, кўллатиб суғориш) 
таъсирида тўкилишини камайтиради, кўсаклар сони ва вазни 
ортади, эрта очилади, юқори ҳосил, сифатли тола ва чигит 
етиштиришга имконият яратилади. 
Кўп йиллик илмий тадқиқотлар асосида, Ўзбекистонда 
1939 йилдан бошлаб ҳукуматнинг махсус қарори билан 
чилпиш ғўза агротехникасида бажарилиши лозим бўлган 
агротадбир сифатида киритилган. 
Барча агротехник тадбирлар қатори чилпишни ҳам ўз 
вақтида ва сифатли ўтказиш лозим. Маълумки, июнь ва июль 
ойларида ғўзани озиқлантириш якунланади, суғориш ишлари 
бошланади ва қатор ораларига ишлов берилиб, илдизи кучли 
ва чуқур ривожланади, тупроқда намлик ва минерал 
ўғитларнинг етарли бўлиши натижасида ғўза бўйига зўр 
бериб ўсади, барглар сони ва ўлчами ортиб, ғовлай бошлайди, 
вегетатив массаси ортади, шона, гул ва кўсакларда озиқа 

---

106 
элементлари етишмай қолади. Бу эса ҳосил элементлари 
тўкилишига, кўсаклар кичрайиб, вазни камайишига, очилиши 
кечикишига, зарарли ҳашаротларни кўпроқ жалб қилиб, 
ҳосил ва тола сифатини пасайишига олиб келади. 
Чилпиш ўз вақтида, тўғри ва сифатли ўтказилса, ҳосил 
элементлари кам тўкилади, ғўзанинг ўсиш-ривожланиши 7-8 
кундан 10 кунгача тезлашади, ҳосилдорлик 3-5 центнердан 6-
8 центнергача ошади, пахтани 1-2 теримда тўлиқ териб олиш 
билан бирга тола сифати 25-30 фоизга яхшиланади, чигит 
вазни ҳам ортади, мойдорлиги 1-2 фоизга ошади, кузги 
бошоқли дон экинларини мақбул муддатларда экишга қулай 
шароит яратилади. 
6-жадвал