B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

s/


Benzol

CR

V

V

Toluol

Ch

A

Ч/

Ksilollar


CR


^CA


A

V

Etil Benzol

1. 
   
   chizma. Neft xomashyosini destruktiv qayta ishlash jarayonlarida olinadi-
   gan neftkimyoviy sintezning asosiy uglevodorodlari.
   

Neftkimyo sanoati rivojida neftkimyo mahsulotlarini ishlab chi- qarishning o‘sishi bilan bir qatorda ma’lum bir umumiy an’anani anglash mumkin.

Bunday an’analardan biri sifatida texnologik qurilmalarni yirik- lashtirishni ko‘rsatish mumkin. Masalan, 1950-1960-yillarda etilen gaz ajratkich qurilmalarining quvvati 50 mingdan to 100 ming ton- na/yilga bo‘lgan bo‘lsa, 1960-1970-yillarda shunday qurilmalarning quvvati 300-600 ming tonna/yilga ko‘paygan. 1970-yildan boshlab esa ushbu tipdagi yangi qurilgan qurilmalarning quvvati 900 ming tonna/yilga yetkazilgan. Shu bilan birga etilen olish usuli esa deyarli o‘zgarmagan - etilen quvurchali pechlarda piroliz usuli bilan olina- vergan. 60 ming tonna quvvatdan 300 ming tonna quvvatga o‘tish etilen narxini taxminan 50% ga tushirish imkoniyatini beradi. Shu bilan birgalikda katta quvvatli qurilmalarda butadien va izoprenlarni ajratib olish rentabelli bo‘lib qoldi. Ularning yig‘ma miqdori piroliz gazida 15% ga yaqin bo‘ladi (etilenga nisbatan). Piroliz gazidan ajratib olingan butadien n-butan va n-butadienlarni degidrogenlab olinganidan taxminan 1,5-2 marta arzondir.

1960-yildan boshlab yer kurrasida etilen ishlab chiqarish 3 mln tonnadan to 100 mln tonnagacha yetgan.

Etilenning 40% dan ortig‘i yuqori va quyi zichlikdagi polietilen olishga sarflanadi.

Xomashyoni yuqori darajada mahsulotga aylantiruvchi jarayonlarni

6
bunyod etish masalasi zarurdir. Masalan, etilenni to‘g‘ridan to‘g‘ri gid- ratatsiya qilib etil spirtini olishda bir bor reaktordan o‘tganda etilenning bor yo‘g‘i 4-5% i, siklogeksanni siklogeksanol va siklogeksanonga ok- sidlashda 4-5% i, etilenni yuqori zichlikdagi polietilenga polimerizat- siyasida 12-15% i mahsulotga aylanadi. Reaksiyaga past darajada kiri- shilganda unga kirishmay qolgan xomashyo qayta-qayta ishlab chiqa- rishga kiritilishi esa jarayon rentabelligini pasaytiradi.

Energiya xomashyoni isitishga yoki energetik maqsadlarga sarfla- nadigan bo‘lsa, neftkimyoviy jarayonlarda uni utilizatsiya qilish muhim muammodir. Issiqlik yutilishi bilan boradigan jarayonlarda, xususan, degidrirlash jarayonida uni ekzotermik jarayonlar, masalan, oksidlab de- gidrirlash bilan yonma-yon olib borish maqsadga muvofiqdir.

Yuqori avtomatlashtirilgan kimyo zavodlarini barpo qilish nef- kimyo korxonalari rivojining eng yaqin kelajagidir. Ushbu muam- moni hal qilishda obyektiv sabablardan biri gaz va suyuq uglevo- dorodlarni qayta ishlashda modda hosil bo‘lish jarayonining bitta oqimda borishidir.

Texnologik jarayonning uzluksiz tavsifdaligi boshqaruvning av- tomatik sistemalarini ishlatish imkoniyatini yaratadi.

Butun dunyo neftkimyo sanoati hozirgi paytda 1500 dan ortiq neftkimyo ishlab chiqarish korxonalaridan iborat va dunyo bo‘yicha

CH₄ C₂H₆ C H₂ +₂

4 2 6 n 2n+2


+ ^O2 (CH4)


- ^H2

(^C2^H6)


CL


CH=CH CH2= CH2

(3-chizmaga qarang) RCl
1 1


CH₂= CHCI) CH₂= CH

² OCOCH

1

Polinivil xlorid

Г

Plastmassalar

Tola


+. C₂H

4

HNO-


CK


O.


^RNO6 Piroliz (1-chizmaga qarang)

B(OHX


Oqsil-vitaminli


Mn


Metall

organik


konsentrantlar rohbirikmalar

2.