B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

chizma. To‘yingan uglevodorodlar asosidagi neftkimyo sintezlarining eng


muhim yo‘nalishlari.

7

ishlab chiqarilgan neftning taxminan 4-7% ini (200 mln tonna atrofi- da) va gazning 3,5 % ini ishlatadi.

2. 5-chizmalarda neftkimyoviy sintez sanoatining parafinlarni, olefinlarni, dienlarni va aromatik uglevodorodlarni qayta ishlash bo‘limlarining asosiy yo‘nalishlari.

   
   

Ushbu sxemalarda uglevodorod xomashyosi asosidagi turli- tuman neftkimyoviy jarayonlar haqida tushunchalar berilgan va ular haqida kengroq ma’lumotlar keyingi mavzularda ko‘rsatilgan.

c₂h₄

h₂c - ch₂

C₂^h₅O^h \q /

ch₃cho


ch₂cooh

s


ch₂ = chocoh₃


Polietilen


^C3^H6


^H4 - ^H8

"1 ГТ

roh ^ _tt
1

^iZO-C6^H12
. ch₀

izopren

еда

ch₂=chcn Ch


ch = chci


r


izo - C₃H₇0H


ck


^ch₃coch₃

Oligomertal

f * *

Yuqori Polipro- Sopoli-

spirtlar pilen merlar


Sopolimertal


izo - ^C4^H8 ^CHi0


Poli-

izobu-

tilen


Butil

kauchuk


^C5^H8

izopren


^CH3^C0C2^H5

»

chco

II

chco

-o

3. 
   
   chizma. Olefinlar asosidagi neftkimyo sintezlarining eng muhim
   

yo‘nalishlari.

Piroliz Degidrirlash


Sintetik I

СДСД ö

l


Poliizo

♦

ski

pren


1 Sopolimerlar


Sopolimerlar

Sopolimerlar

О..

P_olib_u- Funksional tadien guruhlari bor oligomerlar

Yangi SKlar Sopolimerlar SK

V

^C8^H16

SK


Siklopentadienil

birikmalar

Kataliza-
torlar


Antidento

natorlar


^C12^H24


Orgsintez

maxsulotlari


Sopolimerlar Sopolimerlar

4-chizma. Dienlarning manbalari va ular asosidagi neftkimyo sintezlarning
eng muhim yo‘nalishlari.


C


4,8

8
5-chizma. Aromatik uglevodorodlar asosidagi neftkimyo sintezlarning

eng muhim yo‘nalishlari.

Neftkimyo sanoati uchun xomashyo ishlab chiqarish - neftkim- yoning zaruriy bo‘limidir.

9

1. 
   
   BO‘LIM.
   

NEFTKIMYOVIY SINTEZ UCHUN XOMASHYO
ISHLAB CHIQARISH

Neftkimyo sanoatida ishlatiladigan neft va gaz uglevodorod xom- ashyolari alifatik, sikloalifatik va aromatik qatorga mansub. Alifatik uglevodorodlarga parafin uglevodorodlari, olefinlar, diolefinlar va atsetilenlar kiradi. Neftkimyoda sikloalifatik uglevodorodlardan eng ko‘p ishlatiladigan siklogeksandir. Neftkimyo korxonalarida olinadi- gan va qayta ishlanadigan aromatik uglevodorodlar qatoriga benzol, toluol, ksilollar hamda etil va izopropilbenzollar kiradi.

Kichikroq ko‘lamda bitsiklik aromatik uglevodorodlar - naftalin va uning gomologlari olinadi.

Yuqorida qayd qilib o‘tilganidek, neftkimyo sintezi uchun xom- ashyo sifatida quyidagi turli gaz holidagi, suyuq va qattiq uglevodorodlar ishlatiladi:

1. to‘yingan uglevodorodlar (metan, etan, propan, butan va bosh- qalar);

   
   

2. to‘yinmagan uglevodorodlar: monoolefinlar (etilen, propilen, butenlar, pentenlar, yuqori olefinlar), atsetilen va dien (butadien -

   
   

3. izopren) uglevodorodlar;

   
   

3. aromatik uglevodorodlar (benzol, toluol, alkilbenzollar, nafta- lin);

   
   

4. alitsiklik uglevodorodlar: naftenlar (siklopentan, siklogeksan), sikloolefinlar (siklogeksen), siklodienlar (siklopentadien, siklogeksa- dien va boshqalar).

   
   

Eslatma.

Materiallarni bundan keyingi talqini uglevodorod va ularning ho- silalarini nomlash imkon boricha «Toza va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi komissiyasi” nomenklaturasi qoidasi (IUPAC qoidasi) aso- sida beriladi. Biroq juda ko‘p tarqalgan uglevodorodlar uchun ularning eski odatiy nomlari qoldirilgan. Masalan: eten o‘rniga etilen, etin o‘rniga atsetilen, propen o‘rniga propilen, 2-metilbutadien-1,3 o‘rniga izopren va boshqalar.

Neftkimyo ishlab chiqarish korxonalariga xomashyoni neft va gaz sanoati yetkazib beradi. To‘yinmagan uglevodorodlar sintezi maxsus qurilmalarda amalga oshiriladi ular neftni qayta ishlash jara- yonlarida ham hosil bo‘ladi.

10

1.