B ibragimov, M. Ibragimov

Harakatlarning umumiy uyg’unlashuvi. Yonboshlab suzishda tananing 
dastlabki holati yonlama cho`zilgan vaziyatda bo`ladi. Bunda oyoqlar bo`y baravar 
uzatilgan, bir-biriga biriktirilgan, pastki qo`l oldinga cho`zilgan, yuqoridagi qo`l 
orqaga - yuqoridagi oyoqning son qismi yonida bo`ladi. Pastki qo`l ishchi harakat 
boshlaganida yuqoridagi qo`l tayyorlanish harakatini bajaradi. Bunday harakatlar 
o`rtasida tana biroz ko`krakka buriladi, oyoqlar esa vaziyatini o`zgartirmay, erkin 
turadi. Yuqoridagi qo`l suvga tushganida, pastki qo`l yuqorida aytib 
o`tganimizdek, tayyorlanish harakatining birinchi qismini bajaradi, oyoqlar esa bu 
paytda tayyorlanish harakatiga o`tadi. Shundan keyin yuqoridagi qo`l oyoqlarning 

---

118 
ishchi harakatiga, pastki qo`lning oldinga cho`zilishiga mos ravishda o`zining 
ishchi harakatini bajaradi. Shu paytda tana dastlabki holatga qaytadi, gavda esa 
oldinga sirg’anadi. Shu bilan jami harakatlarning bir sikli tugaydi. 
Cho`kayotgan odamni qutqarish. Cho`kayotgan odamni qutqarish har bir 
insonning burchidir. Bu burchni ado etish uchun albatta, suzishni yaxshi bilish 
kerak. 
Qutqarishning bir necha usul va amallari bor. Masalan, suvga cho`kib 
borayotgan odamni suv oqimi qutqaruvchi tomonga oqizib kelayotgan bo`lsa, 
qutqaruvchi cho`kayogan kishi oldiga burchak hosil qilib, suzib chiqishi lozim; 
Hushidan ketgan odamni suvdan olib chiqish quyidagicha bajariladi: 
a) cho`kkan odamning sochidan ushlanadi va oyoqlarni brass usulida 
harakatlantirib, yonboshlab, bo`sh qo`l yordamida suzib olib chiqiladi; 
b) cho`kkan odamning iyagidan ikki; qo`l bilan bosh tarafidan kelib ushlanadi 
va chalqancha yotgan holda brass usulida oyoqlar bilan harakat qilib suzib olib 
chiqiladi;
v) cho`kkan odamning orqa tomonidan bir qo`lni ikki qo`ltig’idan o`tkazib 
ushlab, ikkinchi bo`sh qo`l bilan yonboshlab suzib, oyoqlarni ham shu usulga ko`ra 
harakatlantirib olib chiqiladi;
g) qo`lni cho`kkan odamning bir qo`ltig’idan o`tkazib, iyagidan ushlab 
yonboshlab suzish harakatlari bilan olib chiqiladi va h. k. 
Qutqarish usuli qanday bo`lmasin, cho`kkan odamga sharoitga qarab nafas 
olishiga imkon berish kerak, bu hech qachon esdan chiqmasligi shart bo`lgan, 
birinchi navbatda qilinadigan vazifadir. 
Shu o`rnida bir voqeani o`quvchilar e`tiboriga havola qilmoqchimiz. 
O`zingiz bilasiz, hayotda nimalar bo`lmaydi, qanday odamlar uchramaydi, 
deysiz. Kunlarning birida shahrimizda barpo etilayotgan yangi turarjoy dahasi 
hududida yer qazish ishlari tufayli, ko`lga teng kelib qoladigan sun`iy suv havzasi 
paydo bo`ldi. Yoz kelish bilan bu bolalarning maza qilib cho`miladigan maskaniga 
aylandi. Suv tiniq, jozibali, orombaxshligi bolalarnigina emas, kattalarni ham 
o`ziga chorlar edi. Kun issiq, oftob badanni qizdirardi, bolalar baqiriq-chaqiriq 

---

119 
qilib cho`mila boshlashdi. Suv bo`yiga bir payt besh ulfat to`rva-xaltalarini 
ko`tarib, bir maza oshadigan bo`ldik, deb kelib qoladilar. Odatda, suvni sevadigan 
bolalar yanada maroqli cho`milish yo`llarini izlab topishadi, katta-katta yog’och 
doiralar (disk) ustira 5-6 tadan bola chiqib olib, «ko`l» bo`ylab suzib yurishar edi. 
Buni ko`rgan haligi besh ulfat darhol doiralardan birini bolalardan iltimos qilib 
olishadi. 
Beshovlon bir bo`lib doiraga chiqib o`tiradilar. Yigitlardan faqat biri suzishni 
bilmas edi. Ular juda xursand, o`zlarini bamisli daryoda - qayiqda ketayotgandek 
his qilishardi, Suvda cho`milib yurgan bolalardan birining sho`xligi tutib, sekin-
asta suzib keladi-yu, ular o`tirgan «qayiqni» ag’darib yuboradi. Ular baravariga 
suvga tushib ketadilar. Shunda yigitlardan biri suzishni bilmaydigan do`stini eslab 
qoladi va zudlik bilan u tomonga suzib borib, qo`rquvdan talvasaga tushayotgan 
og’aynisini suvdan olib chiqadi. Yaxshiyamki bu yigitning suzishni bilmasligidan 
bir kishi bo`lsa ham-xabardor ekan, aks holda ko`ngilsiz hodisa ro`y berishi 
mumkin edi. Qutqaruvchi yigit tajribali suzuvchi bo`lgani tufayli suvda oqilona 
harakat qilib, dam do`stiga, dam o`ziga nafas olishga imkon yaratadi. 
Ma`lumki, cho`kayotgan odam ongli harakat qilmaydi. Qo`llarni osmonga 
emas, pastga olishni u xayoliga ham keltirmaydi. Dod solib qo`llarini suv urgancha 
tepaga ko`taraveradi, natijada suv o`z qa`riga tortib ketadi. Aslini olganda, 
odamzodni cho`ktiradigan narsa - mana shu qo`rquv, dahshat vasvasasidir. Odam 
qo`rqib ketmasa, u o`zini suvda tutib tura oladi. Suzishga o`rganayotganda 
hammamiz ham shu hissiyot paydo bo`lganidagina suzib yotganmiz. Chunki xuddi 
shu paytda bizda ongli harakat qilishga erkin ixtiyor tug’ilgan. 
Cho`kayotgan odam jon holatda unga yordamga kelgan kishini duch kelgan 
yeridan mahkam tutib olishi mumkin. Bunday vaziyatda qutqaruvchi esa hushini 
yo`qotib qo`ymasligi kerak. Masalan, cho`kayotgan kishi uning ikki bilagidan tutib 
qolganida, qutqaruvchi qo`llarini pastdan yonga siltab, chiqarib olishi, bordi-yu, 
cho`kayotgan odam uning orqa tomonidan, bo`ynidan ikkala qo`li bilan ushlab 
olsa, darhol uning bosh barmoqlaridan tutib ajratib, qo`lini qo`yvormagan holda, 
o`zining oldiga uning orqasini qilib o`tkazib olishi lozim. Agar cho`kayotgan odam 

---

120 
old tomondan bo`yinga yopishib olsa, tizzani unga tirab, yengidan itarib ajratish 
lozim. Shunday hollar ham bo`ladiki, cho`kayotgan kishi sizga mahkam yopishib 
oladi. Bunday holatda bir zum suv tagiga tushish, ya`ni cho`kayotganday harakat 
qilish kerak. Shunda sizni o`zi qo`yib yuboradi va suvdan chiqishga o`zi talpinadi, 
harakat qiladi va yordam berayotganda boshqa qarshilik ko`rsatmaydi. 
Xullas, cho`kayotgan odamni qutqarish, unga yordam berish yoki suv tubidan 
cho`kkan odamni olib chiqish o`ziga xos usul va amallarga ega. Suzishni 
biladigan, ayniqsa, sportchi suzuvchilar har qanday vaziyatda ham yordamga shay 
bo`lishlari lozim. 
Suvdan qutqarib chiqilgan odamning ahvoli odatda, har xil bo`ladi. Ba`zilari 
yengil - sal og’iz-burniga suv kirgan, yo`talib, o`qchib, qusib, keyin tuzalib ketadi, 
Boshqa birlari og’irroq - o`pkaga suv kirgan, nafas olishi qiyinlashib qolgan, afti-
angori ko`karib ketgan bo`ladi. Bundaylarni albatta, tezlik bilan shifokor qabuliga 
eltish kerak. Uchinchi xildagilar esa ancha og’ir - hushini yo`qotgan, nafasi to`xtab 
qolgan, ammo yuragi sekin-sekin urib turgan bo`ladi. Bundaylarga shu zahoti - bir 
daqiqa ham o`tkazmay, zudlik bilan sun`iy nafas oldirish zarur.