B. J. Boltayev, A. R. Azamatov, G. A. Azamatova, B. S. Xurramov nazariya, algoritm, dastur toshkent 2013

ClearDevice; protsedurasini Setcolor(14); Circle(320,240,100);
OuttextXY(316,236,Sanoq); Setcolor(4); protseduralar guruhi bilan almashtiri-
lishi mumkin.
Dasturi:
Uses graph,crt;
Var gd,gm: integer;
Begin gd:=0; Initgraph(Gd, Gm,''); Setbkcolor(14); Setcolor(4);

---

118
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);

Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'1'); Delay(65000); Delay(65000);
Delay(65000);Delay(65000);Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000);Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'2');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'3');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'4');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'5');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'6');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Circle(320,240,100);OuttextXY(316,236,'7');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);
ClearDevice;
OuttextXY(300,236,'TAMOM');
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Delay(65000); Delay(65000); Delay(65000);Delay(65000); Delay(65000);
Closegraph;
End.

181*. Svetofor chiroqlarini qizil, sariq, yashil ketma-ketlikda yondiradigan dastur

tuzing (yo‘llanma: avvalgi masala yechimidan foydalaning).

7-§. MATNLAR BILAN ISHLASHGA DOIR MASALALAR

182*. 5 ta harfni so‘rovchi va ularni qo‘shib chiqaruvchi dastur tuzing (yo‘llanma:
Concat funksiyasi yoki “+” amalidan foydalaning).
183*. 5 ta harfli A so‘zni belgilarini tagma-tag chiqaruvchi dastur tuzing
(yo‘llanma: Copy funksiyasi yoki satrlarni massiv xususiyatidan foydalaning).
184*. Berilgan A so‘zni ekranning 3 ta joyida 3 xil rangda chiqaring.
185. Berilgan A so‘zni belgilari sonini qizil rangda chiqaring (yo‘llanma: Length
funksiyasi).
186. Berilgan A, B va M so‘zlarini belgilarini umumiy sonini yashil rangda
chiqaring (yo‘llanma: Length funksiyasi).
187*. Berilgan A so‘zni belgilari sonini kvadratini, B so‘zni belgilari sonini kubi-
ni va M so‘zni belgilari sonini uchlanganini yig‘indisini yashil rangda chiqaring
(yo‘llanma: Length funksiyasi).
188. Berilgan A va B so‘zlarini belgilarini umumiy sonidan M so‘zni belgilari so-

---

119
nini ayirib pushti rangda izoh bilan chiqaring (yo‘llanma: Length funksiyasi).

189*. Juft sondagi belgilar qatnashgan A so‘z berilgan. Belgilari sonini yarmini,
belgilarni yarmini izohli va rangli chiqaring (yo‘llanma: Length va Copy
funksiyalari yoki Length funksiyasi va Delete protsedurasi).
190. Toq sondagi belgilar qatnashgan A so‘z berilgan. Belgilari sonidan bitta kam
sonni yarmini izohli va rangli chiqaring (yo‘llanma: Length funksiyasi va 2 ga
butun bo‘lish (div) amali).
191*. A so‘zni kiritib birinchi va oxirigi belgilarini turli rangda chiqaring.

Yechim:
A so‘zni String turda kiritamiz. Shuning uchun satrlarni massiv xususiyatiga

ko‘ra birinchi belgisi A[1], oxirgi belgisi A[Length(A)] bo‘ladi. Bu qiymatlarni
Char turdagi B va O o‘zgaruvchilarga o‘zlashtiramiz.
Masala yechimini Copy(A,1,1) va Copy(A,Length(A),1) funksiyalari
yordamida ham yozish mumkin. Copy funksiyasi natijasi String turda bo‘ladi,
shuning uchun bu qiymatlarni String[1] turdagi B va O o‘zgaruvchilarga
o‘zlashtiramiz.
Dasturi:
Uses Crt;
Var A: String; B, O: Char;
Begin
Write('A so`zni kiriting: ');Readln(A);
B:=A[1]; O:=A[Length(A)];
TextColor(2);
WriteLn('Birinchi belgi: ', B);
TextColor(11);
WriteLn('Oxirgi belgi: ', O);
ReadLn;
End.
Dasturi:
Uses Crt;
Var A: String; B, O: String[1];
Begin
Write('A so`zni kiriting: '); Readln(A);
B:=Copy(A,1,1);O:=Copy(A,Length(A),1);
TextColor(2);
WriteLn('Birinchi belgi: ', B);
TextColor(11);
WriteLn('Oxirgi belgi: ', O);
ReadLn;
End.

192. A so‘zni kiritib birinchi, uchinchi va oxirgi belgilarini turli rangda chiqaring

(yo‘llanma: Length va Copy funksiyalari, satrlarni massiv xususiyati).
193*. A so‘zni kiritib birinchi, oxiridan bitta oldingi va oxirgi belgilarini turli
rangda chiqaring (yo‘llanma: Length va Copy funksiyalari, satrlarni massiv
xususiyati).
194. A va B so‘zlarni birinchi 3 ta belgisidan yangi so‘z yasang (yo‘llanma:
Length va Copy funksiyalari).
195. A va B so‘zlarni oxirgi 3 ta belgisidan yangi so‘z yasang (yo‘llanma: Length
va Copy funksiyalari).
196*. A so‘zni birinchi 3 ta belgisidan va B so‘zni oxirgi 2 ta belgisidan yangi
so‘z yasang (yo‘llanma: Length va Copy funksiyalari).
197*. 5 ta belgili A so‘zni toq o‘rindagi belgilari va 4 ta belgili B so‘zni toq
o‘rindagi belgilaridan yangi so‘z yasang (yo‘llanma: Length va Copy funksiyalari
yoki Length va satrlarni massiv xususiyati).

---

120
198*. A so‘zni birinchi 3 ta va oxirgi 2 ta belgisini o‘chirib chiqaring.

Yechim:
A so‘zni String turda kiritamiz. Delete(A,1,3) protsedurasi A satrni birinchi
3 ta belgisini o‘chiradi. Delete(A,Length(A)–1,2); protsedurasi A satrni oxirgi
2 ta belgisini o‘chiradi.
Masalani A:=Copy(A,4,Length(A)–3); va A:=Copy(A,1,Length(A)–2);
ko‘rinishdagi Copy va Length funksiyalari qatnashgan o‘zlashtirish operatori
yordamida ham hal etish mumkin.
Dasturi:
Var A: String;
Begin
Write('A so`zni kiriting: '); Readln(A);
Delete(A,1,3);
Delete(A,Length(A)
–1,2);
WriteLn('Hosil b
o‘lgan A so`z: ', A);
ReadLn;
End.
Dasturi:
Var A: String;
Begin
Write('A so`zni kiriting: '); Readln(A);
A:=Copy(A,4,Length(A)
–3);
A:=Copy(A,1,Length(A)
–2);
WriteLn('Hosil bo`lgan A so`z: ', A);
ReadLn;
End.

199*. A so‘zni 3-dan 7-belgisigacha o‘chirib go‘zal chiqaruvchi dastur tuzing

(yo‘llanma: Delete protsedurasidan foydalaning).
200*. “A” harf B so‘zda birinchi marta nechanchi o‘rinda uchrashini aniqlovchi
dastur tuzing (yo‘llanma: Pos funksiyasidan foydalaning).
201*. Kamida 3 ta “A” harfi bor B so‘zda “A” harfi uchinchi marta nechanchi
o‘rinda uchrashini aniqlovchi dastur tuzing.

Yechim:
B so‘zni String turda kiritamiz. Pos(A,B) funksiyasi A harfni birinchi marta

nechanchi o‘rinda uchrashini aniqlaydi. Shuning uchun Delete(B,Pos(A,B),1);
protsedurasi birinchi uchragan A harfni o‘chiradi. Yana Delete(B,Pos(A,B),1);
protsedurasini qo‘llasak ikkinchi uchragan A harfni ham o‘chiramiz. Endi javob
sifatida 2 ta harf o‘chirilganini hisobga olib Pos(A,B)+2 ni chiqaramiz.
Dasturi:
Var A: Char; B: String;
Begin
Write('A harfni kiriting: '); Readln(A); Write('B so`zni kiriting: '); Readln(B);
Delete(B,Pos(A,B),1); Delete(B, Pos(A,B),1);
WriteLn(A
, ' harfi uchinchi marta ', Pos(A,B)+2, ‘ o`rinda uchraydi’);
ReadLn;
End.

202*. A so‘z B so‘zda birinchi marta nechanchi o‘rinda uchrashini aniqlovchi

dastur tuzing (yo‘llanma: Pos funksiyasidan foydalaning).
203*. A harf B so‘zda 3 marta uchrashi aniq bo‘lsa, bu harf qaysi o‘rinlarda
uchrashini aniqlovchi dastur tuzing.

---

121
Yechim:

B so‘zni String turda kiritamiz. Pos(A,B) funksiyasi A harfni birinchi marta
nechanchi o‘rinda uchrashini aniqlagani uchun Joy1:=Pos(A,B) deb olamiz. De-
lete(B,Pos(A,B),1); protsedurasi birinchi uchragan A harfni o‘chiradi. Bitta belgi
o‘chirilganini hisobga olib Joy2:=Pos(A,B)+1 deb olamiz. Delete(B,Pos(A,B),1);
protsedurasini yana qo‘llasak ikkinchi uchragan A harfini ham o‘chiradi. Ikkita
belgi o‘chirilganini hisobga olib Joy3:=Pos(A,B)+2 deb olamiz.
Dasturi:
Var
A: Char; B: String; Joy1, Joy2, Joy3 : Byte;
Begin
Write('A harfni kiriting: '); Readln(A);
Write('B so`zni kiriting: '); Readln(B);
Joy1:=Pos(A,B); Delete(B,Pos(A,B),1); Joy2:=Pos(A,B)+1;
Delete(B, Pos(A,B),1); Joy3:=Pos(A,B)+2;
WriteLn(A, ' harfi ', Joy1,', ', Joy2, ', ', Joy3, ' o`rinlarda uchraydi');
ReadLn;
End.

204*. Kiritilgan A harfi ASCII kodini aniqlovchi dastur tuzing (yo‘llanma:

Ord(A) yoki Integer(A) funksiyalari).
205*. Kiritilgan 5 ta harfli A so‘zni harflari ASCII kodini aniqlovchi dastur tuzing
(yo‘llanma: satrlarni massiv xususiyatidan foydalanib belgilarni ajratib oling,
so‘ng Ord(A) yoki Integer(A) funksiyalaridan foydalaning).
206. Kiritilgan 5 ta harfli so‘zni harflari ASCII kodlari yig‘indisini aniqlovchi
dastur tuzing (yo‘llanma: satrlarni massiv xususiyatidan foydalanib belgilarni
ajratib oling, so‘ng Ord(A) yoki Integer(A) funksiyalaridan foydalaning).
207*. ASCII kodi kiritilgan 256 dan kichik A natural songa mos harfni
chiqaruvchi dastur tuzing (yo‘llanma: Chr(A) yoki Char(A) funksiyalari).
208*. 7 ta belgili A so‘zni teskarilovchi dastur tuzing.

Yechim:
A va TesA so‘zlarni String[7] turda tavsiflaymiz. Masalani bir necha xil

usulda hal etish mumkin. Masalan:
1) Satrlarni massiv xususiyatiga ko‘ra kerakli so‘z quyidagicha bo‘ladi:
TesA:=A[7]+A[6]+A[5]+A[4]+A[3]+A[2]+A[1];
2) TesA:=Copy(A,7,1)+Copy(A,6,1)+Copy(A,5,1)+Copy(A,4,1)+
+Copy(A,3,1)+Copy(A,2,1)+Copy(A,1,1);
Dasturi:
Var A, TesA: String[7];
Begin
Write('A so`zni kiriting: '); Readln(A);
TesA:=A[7]+A[6]+A[5]+A[4]+A[3]+A[2]+A[1];
WriteLn(A, ' so`zga teskari s
o‘z ', TesA);

---

122
ReadLn;

End.

209*. A so‘zni birinchi harfidan keyin B so‘zni joylashtiring (yo‘llanma: Insert

protsedurasi yoki Copy funksiyasi va “+” amali).
210*. A so‘zni oxirigi harfidan oldin B so‘zni joylashtiring (yo‘llanma: Insert
protsedurasi yoki Copy funksiyasi va “+” amali).
211*. Juft belgili A so‘zni o‘rtasiga B so‘zni joylashtiring (yo‘llanma: Length
funksiyasi, butun bo‘lish va Insert protsedurasidan yoki Length funksiyasi, butun
bo‘lish, Copy funksiyasi va “+” amali).
212. A so‘zni birinchi harfidan keyin B so‘zni, oxirgi harfidan oldin M so‘zni joy-
lashtiring (yo‘llanma: Insert protsedurasi yoki Copy funksiyasi va “+” amali).
213. Noldan farqli 5 ta raqamli A natural son berilgan. Uning 2-o‘rindagi va 4-
o‘rindagi raqamlarini o‘chirib, son boshiga yozilganda hosil bo‘ladigan B sonni
aniqlang.

http://fayllar.org