B. S. Isomov, L. N. Jiyanov

VIII Bob. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning asosiy shakllari
8.1. Lizingning iqtisodiy mohiyati
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi ishlab chiqarish va talabni ko‘paytirishni, o‘sib borayotgan talabni qondirish uchun investitsiyalar hajmini oshirishni talab qiladi. Ushbu muammolarni hal qilishda lizing muhim rol o'ynashi mumkin. Lizingni moliyalashtirish vositasi iqtisodiy o‘sishning muhim omili bo‘lib, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, yalpi talabni oshirish, investitsiya resurslarini jalb qilish asosida mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmini oshirishga xizmat qiladi.[15]
So'nggi bir necha yil ichida mamalakatimizda lizing kapitalni investitsiya qilishning foydali usuliga aylandi, bu sizga bo'sh pul mablag'larini samarali taqsimlash imkonini beradi.
Lizing xo'jalik yurituvchi sub'ektlarga juda ko'p imkoniyatlarni beradi:

• 
  Kapitalni tashqi manbalardan jalb qilish. Lizing foydalanish uchun asbob-uskunalarni toʻliq toʻlamasdan olish, katta moliyaviy resurslarni muomaladan chiqarmasdan yangi ishlab chiqarishni tashkil etish imkonini beradi. Har qanday korxona ishlab chiqarishni zamonaviy texnologiyalar asosida modernizatsiya qilish, bozor sharoitlariga moslashish va eng yaxshi xorijiy analoglar bilan raqobatlasha oladigan mahsulotlar ishlab chiqarish uchun dastlab katta mablag‘ ajratishni talab qilmaydi.
  

• 
  Kerakli resurslarni tezda safarbar qilish qobiliyati. Lizing tufayli iste'molchi asosiy vositalarni yangilash uchun qulay shart-sharoitlarga ega bo'ladi.
  
• 
  Uskunani to’g’ridan-to’g’ri sotib (operativ lizing bilan) olishdan ko'ra, paydo bo'lgan ishlab chiqarish muammolarini hal qilish uchun vaqtincha foydalanish imkoniyati.
  
• 
  Uskunani to'liq to'lashdan oldin, ya'ni sotib olishdan oldin sinovdan o'tkazish imkoniyati.
  
• 
  Yangi asbob-uskunalarni olish orqali ilmiy-texnika taraqqiyotini kuzatib borish imkoniyati. Lizing oluvchi bozorda samaraliroq modellar paydo bo'lgan taqdirda ishlab chiqarishni zarur qayta jihozlashni amalga oshirishi mumkin.
  

• 
  Lizing bo'yicha yetkazib beriladigan uskunani eng yaxshi bozor narxlarida sotib olish imkoniyati. Lizing oluvchi ham, lizing beruvchi ham uskunaning narxini minimallashtirishdan manfaatdor. Qoidaga ko'ra, lizing beruvchi lizing oluvchiga qaraganda minimal shartnoma narxlariga erishish uchun ko'proq imkoniyatlarga ega.
  
• 
  Mustaqil ravishda qarzga olingan kapitalni jalb qilmaslik imkoniyati. Lizing o'z va qarz kapitalining optimal nisbatini saqlashga yordam beradi. Qoidaga ko'ra, lizing predmeti lizing beruvchining balansida ko'rsatiladi.
  

• 
  Xarid qilingan uskunani sozlash va texnik xizmat ko'rsatish uchun tegishli xizmatlarning keng spektrini olish. Lizing kompaniyalari nuqsonlarni bartaraf qiladi va jihozlarga xizmat ko'rsatadi. Shu bilan birga, ular ixtisoslashgan korxonalarning moddiy-texnik bazasiga yoki o'zlariga tayanadilar.
  
• 
  Lizing oluvchi faoliyatining mavsumiyligini hisobga olgan holda lizing to'lovlarini to'lashning moslashuvchan jadvalini tuzish imkoniyati.
  
• 
  Qo'shimcha soliq imtiyozlaridan foydalanish. Uskunadan foydalanuvchi tomonidan lizing to‘lovlari ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi va shunga mos ravishda byudjetga to‘lanadigan soliq summasini kamaytiradi.[7]
  

Lizing xizmatlari iste’molchilari orasida kichik biznes sub’ektlari alohida e’tiborga loyiqdir. Kichik korxonalarning o'z mablag'lari oz, bank kreditlaridan foydalanish imkoniyati ko'pincha cheklangan. Lizing ular uchun eng qulay moliyalashtirish manbalaridan biridir. Uskunalarni sotib olish uchun birlamchi xarajatlarni lizing kompaniyasi o'z zimmasiga oladi va u o'z navbatida kichik biznesni qo'llab-quvvatlashdan manfaatdor. Kichik biznes uchun asbob-uskunalar nisbatan arzon va lizing bitimi uchun etarli xavfsizlik hisoblanadi.
Lizing yordamida O‘zbekistonda iqtisodiyotni keng ko‘lamli modernizatsiya qilish jarayonini boshlash mumkin. Iqtisodiyotning jadal o‘sishi va asosiy fondlarning eskirish darajasi yuqori bo‘lgan sharoitda mamlakatimizda ishlab chiqarishni yangilash va kengaytirish uchun ulkan investitsiya talabi shakllanmoqda. Shu bilan birga, jahon amaliyotida aynan lizing asosiy fondlarni yangilash va kengaytirishni moliyalashtirishning muhim manbalaridan biri hisoblanadi.
Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda lizingning asosiy kapitalga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmidagi ulushi qariyb 20-30 foizni, bizda esa 15 foizdan kam. Lizingga ma'lum imtiyozlar berish orqali davlat ishlab chiqarish vositalarini modernizatsiya qilish sohasidagi investitsiya faoliyatini rag'batlantiradi. Lizingni keng qo‘llagan holda texnika va ishlab chiqarish texnologiyalarini yangilashni jadallashtirish mehnat unumdorligini oshiradi, resurs sig‘imini, kapital sig‘imini pasaytiradi, mahsulot sifatini oshiradi, kapital aylanmasini tezlashtiradi.Bu iqtisodiyot samaradorligini oshirishga olib keladi.Ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarishni keng ko‘lamda qayta jihozlash va uning negizida yangi texnologiyalarni joriy etish O‘zbekistonning iqtisodiy muammolarini hal etishning kalitidir. Kapital tanqisligi sharoitida moliyaviy lizing (lizing) mexanizmini faol joriy etish orqali asosiy vositalarni yangilash jarayonini sezilarli darajada tezlashtirish mumkin. Bir vaqtlar lizing iqtisodiyotning real sektorida investitsiya muammolarini hal qilish vositasi sifatida taklif qilingan va O’zbekiston respublikasining hukumati tomonidan qo'llab-quvvatlanmoqda.
Favqulotda vaziyatlar, inqiroz, jumladan, COVID-19 pandemiyasi sharoitida lizing investitsion talabni rag'batlantirishga va butun mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Moliyaviy resurslarni jalb qilish masalasi lizing biznesining aksariyat operatorlari uchun dolzarbdir. Lizing kompaniyalari ishining o'ziga xosligi shundaki, ular yangi loyihalarni amalga oshirish uchun doimiy ravishda ko'proq va ko'proq investitsiyalarga muhtoj, chunki kompaniyalar portfeli tezda qadrsizlanadi va uni doimiy ravishda oshirish zarur.