B. X. Shaymatov, M. Q. Jo‘raev elektrotexnik materiallar

Nazorat savollari.
1. Amorf va kristall jismlar qanday ?
2. Qattiq jismlarning mexanik xossalari qanaqa?
3. Mexanik kuchlanish nima ?


1.5 Elektr o‘tkazuvchanlikning asosiy tenglamalari
Reja:
Nazorat savollari.
1. Solishtirma o’tkazuvchanlik kattaligi.
2. Gazlarning elektr o’tkazuvchanligi.
3. Suyuq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi
4. Qattiq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi


Tayanch so’z va iboralar :Dielektriklarda elektr o’tkazuvchanlik, o’tuvchi toklar, mustaqil va nomustaqil elektr o’tkazuvchanlik, solishtirma sirtiy va xajmiy o’tkazuvchanlik ,solishtirma qarshilik.
Dielektriklardan qutblanish davrida yangi bog’langan zaryadlarning aralashuvi vaqtida teng muvozanat xolatiga kadar aralashgan toklar oqadi. Aralashgan toklarni elektr va ionli qutblanish ida vaqti juda qisqa xatto o’lchov asboblari xam sezmay qoladi. Qutblanish sekin boradigan metallarda buni kuzatish mumkin va bu toklarni doimiy kuchlanish ostida qutblanishda yo’nalishi o’zgartirib faqat kuchlanish ulash va uzish vaqtida oqadi xolos. O’zgaruvchan kuchlanishda esa materialdagi elektr maydoni bor vaqtning xamma momentida oqadi. Demak dielektriklar uchun oqadigan tokning summasi quyidagiga teng.
I_щт=I_cк+I_aб (3)
Agar boshlanishiga eotibor bersak yoki qutblanishidan sung faqat dielektriklarning I_ck toki okadi xolos. Qutblanish vaqtida esa I_ab xam oqadi. Bunda biz faqat I_ck e’tiborga olsak materialning o’tkazuvchanligi xahida adashamiz, chunki dielektriklarning o’tkazuvchanligi o’zgarmas tokda I orqali o’zgaruvchan tokda I_ck balki, I_ab aktiv tashkil etuvchilari orqali ifodalanadi, yani



1.2-rasm
Rиз= (3)
Suyuq dielektriklarning o’tkazuvchanligi. Yassi materiallar uchun bir jinsli maydonda
(4)
R - namunaning xajm ыarshiligi [Om]
s - elektrodlar yuzasi [m²]
h - namunaning ыalinligi [ m]
Dielektrikning solishtirma xajm o’tkazuvchanligi simenslarda o’lchanadi. Namunaviy dielektrik materialning solishtirma sirtiy qarshiligi quyidagicha ifodalanadi.
(5)
R_s - namunaviy materialning sirtiy aktiv ыarshiligi [Om]
d - parallel turgan elektrodlarning ыalinligi [m]
l - parallel turgan elektrodlar orasidagi masofa [m]
Dielektrik materiallarning solishtirma sirtiy o’tkazuvchanligi _s simenslarda o’lchanadi.
Gazlarning elektr o’tkazuvchanliligi. Gazlarda kuchlanganlikning katta bщlmagan qiymatlarida elektr maydonining elektr o’tkazuvchanligi oz bo’ladi. Ularda tok faqat ionlar yoki erkin elektronlar bo’lganda xosil bo’ladi. Neytral molekulalarining ionlanishi tashqi faktorlarga bog’liq. Tashqi faktorlarga rentgen nurlari, ultra binafsha nurlar, kosmik radiaktiv nurlanish, hamda termik ta’sirlanish (qizdirish) kiradi.
Tashqi faktorlar hisobiga gazlarning yarim o’tkazuvchanligiga nomustaqil deb ataladi. Yana molekulalarning zaryadlangan ionlar bilan to’qnashuvidan xam bunda zaryadlangan bulakning kinetik energiyasi elektr maydon ta’sirida katta qiymatga ega bo’lganda bu elektr o’tkazuvchanlik mustaqil deyiladi.

1.3-rasm.Gazlardagi tokning kuchlanishga bog’liqligi.