Baǵdarì 4-kurs 3003-19 tt(qq) topar studenti Qozoqboyeva Oqilanin’

Anomaliya – bul obekt parametrleriniń tiykarģı mánisi hám talap etiletuģın mánisleri arasındaģı parıq. Anomaliya obekttiń talap etiletuģın funkciyaların orınlaw qábilyetine tásir etiwi yáki tásir etpesligi múmkin.
Obekttiń talap etiletuģın funkciyasın orınlaw qábilyetiniń shegaralanıwı defekt esaplanadı. Ol qosımsha analiz nátiyjelerin bahalawģa baylanıslı jaģdayda TE boyınsha iskerlikti talap etiwi yáki talap etpesligi múmkin.
TEOnıń talap etiletuģın wazıypası orınlaw qábilyetiniń kemeyiwine alıp keliwshi anomaliyalar izbe-izligi defekt esabında kóriledi. Baqlaw úzliksiz hám birgelikte alıp barılatuģın úsh processten ibarat:

1. 
   Anomaliyalardı anıqlaw ushın baqlaw processi (qısqa múddetli dáwir);
   
2. 
   Defektlerdi anıqlaw ushın baqlaw processi (orta múddetli dáwir);
   
3. 
   Sapa tómenlewin anıqlaw ushın baqlaw processi (uzaq múddetli dáwir).
   

Hár bir process anomaliya hám defektler haqqındaģı maģlıwmatlardı toplaw menen alıp barıladı. Anomaliya hám defektlerdiń baqlaw processlerin sáykes ráwishte anomaliya hám defektlerdiń júzege keliwin kórsetedi. Sapa tómenlewin baqlaw processi TEOnıń sapa dárejesin anıqlaydı hám sapa norma dárejesindeme, jamanlasqanba yáki normal dárejesinen shıģıp ketkenligin anıqlaydı. Bul sapa dárejelerı berilgen waqıt aralıģında alınģan hám analiz etilgen anomaliya hám defekt haqqındaģı maģlıwmatlar tiykarında anılanadı. Sapa tómenlewi hám norma dárejesinen shıģıp ketken sapa kórsetkishlerin ajratıwshı shegaralar hám gúzetiw dáwri hár bir defekt ushın tastıyıqlanģan iske qábilyetsizlik jaģdayı, anomaliya yáki defekt paketleri hár bir TEO ushın anıqlanadı. Isshi parametrleriniń tómenlegen hám normadan shıģıp ketken mánisleriniń indikaciyası, hár bir shegaradan awıwı anıqlanģanda beriledi. Bul process 13.1-súwrette kórsetilgen[1].



13.1- súwret. Texnikalıq eskpluataciya obektiniń nadurıs islewin tabıw processi

Túrli datchiklerden birlemshi informaciya signalların hár bir TEOdan qayta islew blokına beriledi yáki ornında qayta islenedi. Isshi xarakteristika kórsetkishleri usı informaciya tiykarında anıqlanadı. ES hám SES qátelik kórsetkishleri dep atalatuģın hár bir isshi xarakteristika kórsetkishleri, TEOniń is sapası kórsetkishin esaplaw ushın ayrıqsha qayta islenedi.

Baqlaw obekti (BO) degende, texnikalıq qurılmalar (kanallar, liniya traktları, apparatura qurılmalar, ayrım elementler), olardıń texnikalıq jaģdayı haqqında kerekli bolģan informaciya túsintiriledi. Sanap ótilgen obektlerdiń texnikalıq jaģdayın bahalaw ushın olardıń baqlaw qılınatuģın parametrleri dep atalıwshı mánis hám sapa xarakteristikaları anıqlanadı.
Áhmiyetliligi boyınsha parametrlerdiń tómendegi túrleri bar:
-anıqlawshı – onıń baqlawı TEO ulıwmalıq is qábilyetin bahalaw imkanın beredi;
-boljawshı – TEOnıń texnikalıq jaģdayın boljaw qılıw ushın, zárúr bolsa, informaciyanı saqlaydı;
-avariya – TEO ishinde avariya rejimi kútilip atırģanlıģın anıqlawshı parametr.
Baqlaw qılınıwshı parametrlerdi tańlawda tómendegilerdi esapqa alıw kerek:
-TEO is effektivligi parametriniń tásir dárejesi;
-Parametrlerdiń nominal mánislerinen jıljıw úlkenligi;
-Baqlaw etiliwshi parametrlerdiń bólistiriliw nızamı;
-Baylanıslı emeslik (korrelaciyanıń joqlıģı) yáki parametrleriniń sazlıq dárejesi;
-Baqlaw bahası, yaģnıy bul túrdegi baqlaw yáki ólshewlerdi ótkiziwdi táminlew ushın sarp etiletuģın qárejetler.
Cifrlı SHTBS ushın qátelerdiń ulıwmalıq bahalanıwın anıqlaw, barlıq TEOları ushın ámelge asırılıwı kerek.
Cifrlı shiyshe talshıqlı baylanıs sistemalarınıń bahalaw obektleri tómendegi jaģdaylar menen bahalanadı:
NORMA – sapa parametrleri hám NO elementleri ornatılģan ortalıqta boladı;
ESKERTIW – sapa parametrleri ornatılģan ortalıqta boladı, NO elementleriniń parametrleri, rejim hám is shárayatı NO qabıllamawı múmkin bolģan mánislerden artıwınan xabar beredi (tuwrı keliwshi sapa).
Buzılıw – NO rejiminiń buzılıwı nátiyjesinde sapa parametrleri ornatılģan ortalıqtan shıģadı ya bolmasa olarda nasazlıqlar payda boladı, bıraq NO iske qábilyetlilik jaģdayın saqlaydı (jamanlasqan sapa);
AVARIYA – NO rejiminiń buzılıwı nátiyjesinde sapa parametrleri ornatılģan ortalıqtan shıģadı yáki olarda nasazlıqlar payda boladı, bunıń sebebinen NOnıń qabıllamaw kúzetiledi (norma dárejesinen shıģıp ketken sapa).
Operativ-texnikalıq baqlaw tuwrıdan-tuwrı SHTBS baqlaw obektin ekspluataciyadan shıģarmastan ámelge asırıladı. Baqlaw obektiniń NORMA, Buzılıw hám AVARIYA túrdegi jaģdayları haqqındaģı maģlıwmatlar basqarıw sistemasına jiberiledi.