Baǵdarì 4-kurs 3003-19 tt(qq) topar studenti Qozoqboyeva Oqilanin’

Texnikalıq eksluataciya hám basqarıw sistemasın islep shıģıw
Texnikalıq ekspluataciya sisteması (TES), programmalıq-texnikalıq qurılmalar, texnikalıq isshiler hám TEOģa texnikalıq xizmet kórsetiw usılları hám algoritimleri kompleksi sapasında, TEOnı talap dárejesinde sapalı hám effektiv islewin támiyinlewi kerek.
TESda texnikalıq isshilerdiń waziypası tómendegilerden ibarat:
-SHTB jiberiw sisteması qurılmalarınıń úzliksiz hám joqarı sapa menen islewin támiyinlew;
-Barlıq túrdegi maģlıwmatlardı ornatılģan sapa penen uzatıw;
-SHTBS apparaturaların, uzatıw liniyası, kanal hám traktlardı hám olarģa mas keliwshi servis qurılmaların saz jaģdayda, parametr hám xarakteristikaların normativ-texnikalıq hújjetler (NTH)de belgilengen talap hám normalar ortalıģında islew;
-Ekspluatacion processtiń metrologik támiynatin quramalastırıw;
-Jiberiw liniyası hám traktlerdı sırtqı hám óz-ara tásirlerden qorģaw boyınsha ilajlardı ótkeriw;
SHTBS hám uzatıw liniyası qurılmalarında júzege keletuģın buzılıw, qabıllamaw hám avariyalardı anıqlaw hám operativ joq etiw;
-Belgilengen nızam, norma hám instrukciyalarģa mas jaģdayda SHTB qurılmaları, kanal hám traktları passportın tayarlaw boyınsha islerdi jaratıw hám ótkeriw;
-TEOnıń sapası sanlı bahalaw imkanın beriwshi ekspluatacion xarakteristika hám kórsetkishlerdi anıqlaw;
-TEnıń túrli basqıshlarında ótkiziletuģın ilajlardıń mazmunı hám kólemine tiykarlanģan jaģdayda anıqlaw;
-TEOģa texnikalıq profilaktik xizmet kórsetiwdiń jańa texnologik usılların kiritiw;
-TE sapası hám effektivligin tómenletiwshi nárselerdi anıqlaw, baylanıs sapasın basqarıwdıń kompleks dástúrin islep shıģıw hám engiziw, bar bolģan hám jaratılģan TEOnıń ekonomikalıq kórsetkishlerin anıqlaw;
-TEShTin remontlaw, profilaktik texnikalıq xizmet kórsetiw boyınsha islerdi orınlawda texnika qáwipsizligi nızamlıqlarına qatań túrde ámel qılıw, TEnıń ekonomikalıq, ergonomik hám ekologik máselelerin birgelikte engiziw hám onıń nátiyjelerin ámelyatqa kiritiw;
-TEnıń texnologik processlerin avtomatlastırıw qurılmaları hám usılların islep shıģıw;
Qurılmalardı sapalı ekspluataciya qılıwdı támiyinlewshi úskeneler, ólshew áspabları, materiallar, áspablar hám inventarlarģa buyırtpalardı óz waqtında kórsetiw;
-Texnikalıq ekspluataciya tarmaģın islep shıģıw hám kóriw;
-Texnikalıq hújjetlerdi júritiw, kanal, trakt hám qurılmalardıń is sapasın analiz qılıw hám esap-kitabti alıp barıw;
-Kanal hám trakt qurılmalarına operativ xizmet kórsetiwdi qabul qılıw hám usıllardı texnikalıq isshilerge úyretiwdiń ilmiy tiykarlanģan metodların islep shıģıw.
Operativ-texnikalıq hújjetlerde kózde tutılģan, basqarıw boyınsha isler kompleksi operativ-texnikalıq basqarıw sisteması(SHTBS)ın jaratadı.
SHTBSnıń tiykarģı waziypaları tómendegiler esaplanadı: SHTBS nıń kanal hám traktları boylap maģlıwmatlardı sapalı hám úzliksiz uzatıwdı támiyinlew, birlemshi tarmaqtıń mas keliwshi uchastkasınıń jaģdayın baqlaw hám jiberiw liniyalarınıń avariyasında topologiyanı ózgertiriw boyınsha qarar qabul qılıw.
SHTBS birlemshi tarmaqtıń jaratıwshısı sapasında, SHTBS hám jiberiw liniyası, topli kanal hám traktlar isin támiyinlewshi, programmalıq-texnikalıq qurılmalar hám texnikalıq isshiler kompleksi kórinisinde jaratıladı.
SHTBS ekilemshi tarmaq hám túrli paydalanıwshılardıń keń ortalıģı (kanal hám trakt ijarashıları) menen effektiv óz-ara iskerlikti támiyinleydi. Operativ texnikalıq xizmet kórsetiw TEniń ekilemshi jaratıwshısı esapalanadı hám ózinde TEOnıń iske qábilyetliligi hám sazlıģın, isenimlilik kórsetkishlerin, kanal hám trakt parametrlerin normativ texnikalıq hújjetlerde belgilengen aralıqta uslap turıw hám qayta tiklew boyınsha islerdi kórsetedi.
TEnıń bul jaratıwshısınıń integrallı islewi texnikalıq xizmet kórsetiw(TXK) kórinisinde jaratıladı. Operativ-texnikalıq hújjetlerde kózde tutılģan, kanal hám traktlar isiniń sapa kórsetkishlerin támiyinlew maqsetinde, berilgen eskpluataciya jaģdayları ushın TXK boyınsha islerdi jaratıw hám ótkiziwdi anıqlawshı nızam, ámel, basqarıwshı texnikalıq materiallar hám kórsetpelerdiń óz-ara baylanıslı kompleksi operativ-texnikalıq xizmet kórsetiw(SHTXK) sistemasın jaratadı. Bul sistema túrli isler hám processlerdi ótkiziwdi názerde tutadı, olardan tiykarģıları tómendegiler esapalanadı;
-Járdemshi processler- TXK boyınsha islerdi alıp barıw ushın is ornı, áspablar hám baqlaw-ólshew áspabların tayarlaw boyınsha isler jıyındısı;
-Texnikalıq tekseriw – TEO parametr hám xarakteristikalarınıń normativ texnikalıq hújjetlerge maslıģın tekseriwge jóneltirilgen isler jıyındısı.
Jaģday boyınsha TXK strategiyası (XTXK), TXK boyınsha islerdiń tártibi hám periodlılıģı, sonıńday, TEO hám onıń elementlerin almastırıw, TEOnıń hár bir elementiniń texnikalıq jaģdayın baqlaw nátiyjeleri boyınsha belgileniwi menen xarakterlenedi.
XTXK strategiyası tek ģana qabıllamawdıń joqarı dárejesinde hám TEO nıń iske jaraqlılıģın baqlawda (qabıllamawģa shekem islew) máqsetke muwapıq. Qabıllamaw júzege kelgennen soń, onıń keyingi tásirleri bolmaslıģı, XTXK strategiyasın qollawdıń eń kerekli shárti esaplanadı. Eger qabıllamaw salmaqlı juwmaqtaģı avariyaģa alıp kelse, XTXK strategiyasın qollawı múmkin emes. Sinxron cifrlı ierarxiya tiykarında SHTB jiberiw sistemaları bul shártlerdiń bárshesine tolıqlıģınsha juwap beredi.
XTXK strategiyası processleri tómendegiler esapalanadı:
-TEO texnikalıq jaģdayın onı funkcional isletiw ornında baqlaw;
-TXK boyınsha islerdiń mazmunı hám kólemin anıqlaw (sózlew, isletiw ornında sózlew; qabıllamaw yáki qabıllamawģa shekem bolģan jaģday anıqlanģanda TXK rejimine ótkiziw; buzılģan jerdi óshiriw hám onı joq etiw maqsetinde diagnostika qılıw);
-Qayta tikleniwden soń TEO jaģdayınıń NTXge maslıģın baqlaw;
-Isletiwden aldın montaj qılıw hám tekseriw.
Eki TXK strategiyaların salıstırmalı analiz qılıw, texnikalıq isletiw koefficientleriniń mánislerin esaplaw hám salıstırıw jolı menen ámelge asırıw múmkim.
TEOnıń tómendegi kórsetkishleri anıq:
– qabıllamawģa shekem islew
– TXK dáwri;
– TXK waqtı;
- qabıllamaw júzege kelgende qayta tiklew waqtı.
TEO niń qabıllamastan islew itimallıģı eksponensial nızamģa boysınadı:
, (13.1)
Ol jaģdayda JTXK strategiyasında texnikalıq isletiw koeffitsitenti
, (13.2)
XTXK strategiyası ushın baqlaw waqtı dawamında dáwirge iye parametrlerdi baqlaw etiwde texnikalıq isletiw koeffitsiyenti:
(13.3)
shárt orınlanģanda (SHTB sistemaları ushın, ádette, orınlanadı)

Turli strategiyalar boyınsha TXKdi jaratıw máselesi kórsetedi, XTXK strategiyası basqalarģa salıtırģanda bir qatar abzallıqllarģa iye: is kóleminiń kemeyiwi, qabıllamawlar sanınıń kemeyiwi, tiykarlanbaģan almastırıwlar sanınıń kemeyiwi esabına zapas qosımsha bólekleri menen ratcional támiyinlew hám tejew.
SRI yáki PRI uzatıw sistemasınıń aqırģı áwladları tiykarında SHTBS hám uzatıw liniyaları ekspluataciyası ámelyatında XTXK strategiyası tiykarģı esapalanadı.
TEO qurılmalarģa TXK boyınsha ilajlar dáwirliligi onıń qıyınlıģı, TXK usılları hám strategiyalarınıń túri boyınsha anıqlanadı hám tómendegi principta belgilenedi:

1. 
   Kalandar principi – TXK boyınsha ilajlar, qabıllamawģa shekem islewge baylanıslı bolmaģan jaģdayda anıq bir waqıt (kun, hápte, ay, kvartal, yarım jıl, jıl) dawamında belgilenedi. Bul principte ótkiziletuģın, ilajlar profilaktik texnikalıq xizmet kórsetiw (PTXK) delinedi hám TXK diń profilaktik usılına tuwra keledi.
   
2. 
   Waqıt principi – waqıtqa baylanıslı bolmaģan jaģdayda TEShTin NTXte belgilengen waqıtqa shekem qabıllamastan islewine erisilgennen soń TXK boyınsha isler ámelge asırıladı. Bul principte ótkiziletuģın TXK isleri reglamentli delinedi hám ádette, qabıllamaw eskiriwler(lazer diodları, kóshkili fotodiod, optikalıq kúsheytirgishler hám basqalar) sebebli payda bolatuģın TEO ushın qollanıladı.
   
3. 
   Aralas princip – islerdiń málim bir bólegin belgilengen kalender múddetinde, qalģan bólegin bolsa qabıllamawģa shekem islewge baylanıslı jaģdayda orınlanadı. Bunday TXK arasında reglament-profilaktik isler dep ataladı.
   

Baqlaw qurılmaları menen tolıq támiyinlengenligi sebebli, zamanagóy cifrlı SHTBS hám TXKniń baqlaw-tuwrılaw usılı keń qollanıladı. Bul usılda TEO jaģdayı sistemalı baqlaw etiledi hám ornatılģan sapa kórsetkishleri hám TEO isiniń effektivligi jamanlasqan jaģdayda qayta-tiklew – tuwrılaw isleri orınlanadı. Arasında bunday TXK tuwrılawshı texnikalıq xizmet kórsetiw (TTXK) delindi. TTXK TEO iske qábilyetsizligi anıqlansa orınlanadı hám TEOnıń sapa parametrleri ornatılģan sheńberlerde bolatuģın jaģdayģa qayta tiklew ushın jóneltirilgen. 13.3- súwrette TTXKniń ulıwmalıq sxeması keltirilgen.
SHTBS hám tarmaqlardıń rawajlanıwın, qurılmalardıń cifrlastırılıwı olardıń ekspluataciya ámeliyatına informacion texnologiyalardıń kiritiliwi operativ-texnikalıq basqarıw sisteması (SHTBS) hám operativ-texnikalıq xizmet kórsetiw sisteması (SHTXKS)ların jalģız avtomatlastırılģan texnikalıq ekspluataciya sisteması (ATES)ge birlestiredi. Soń avtomatlastırılģan basqarıw sistemasın dúziwge alıp keldi, ol jalģız kompleks sapasında tarmaqtı basqarıw hám rawajlandırıwdıń bárshe máselelerin sheshedi, basqa tarmaqlardıń operatorları menen óz-ara islesiwde boladı hám baylanıs xizmetlerin usınadı.