Badiiy asar tahlili

manzaralariga ham murojaat qilgan. Keyinchalik insonga yuz burgan. Har xil
kishilar rasmini(portretini) ishlashga qiziqqan. Bular orasida bir necha o‗z qiyofasi 
tasviri (avtoportret) ham uchraydi. Dunyomi, o‗zi ustidanmi kulib turgan tasvir
unga ancha shuhrat keltirgan‖.
25

Eshik – yangi manzil, sir-sinoat sari yo‗l, ijodkorning izlanish bosqichi. 

Halqa eshikni ochishga ko‗maklashuvchi vosita, shuningdek, taraddud va ijozat

ma‘nosini ham beradi. Ijod yo‗li boshida turgan ijodkorning ruhiy holatiga 
monand tasvir. Keyin tabiat, borliq, olamni hayrat nigohi ila kashf etish. Undan
so‗ng insonni anglashga intilish bu – o‗zlikni anglash sari tashlagan munosib 
qadam. O‗zlikni anglashga yetishgan inson uchun esa ―dunyomi, o‗zi ustidan
kulib turib‖ bildirilgan munosabat tanish tasvir. Bunday holat Navoiy asarlarida 
ko‗p bor uchraydi.
―Alisherning ―loy‖i osoyishta ko‗rkam yashab ketadigan ―tuproq‖dan 
olinmagan. Uning manglayiga DAHO bo‗lishi uchun avvaldan fojia muhri
bosilgan!‖ Abulxayr asar davomida ana shu daholik sifatlarini anglashga,
Navoiyning butun hayoti va ijodida unga xos tashqi osoyishtalik va ichki ziddiyat
sabablarini, fojea muhrining ildizlarini izlashga urinadi. 
Dilogiyaning ―Buyuk farrosh‖ qismi yana bir o‗zgacha usulda yozilgan.
Unda o‗rni bilan rassom Abulxayrning Shaxriyaga maktub sifatidagi murojaatiga 
o‗rin beriladi. Esdalik tariqasida bitilgan izhorlarda rassom va Navoiyning
tuyg‗ulari qorishib ketgandek. Abulxayr o‗z hayot yo‗lini, olam anglamini shu 
asosda tahlil qiladi. Dilogiyaning 1- kitobi Navoiyni anglash sari tashlangan
qadam, 2-kitob Navoiyni anglash, uning nigohida olamni idrok etish bosqichi, 
inson qalbi, ruhiy dunyosidagi evrilish hosiladir.
Asarda Navoiy ―Xalq g‗amidin g‗ami‖ yo‗q Hizr, bir umrlik sodiq do‗st, 
BUYUK MUHABBAT egasi, so‗zga e‘tiqod qo‗ygan buyuk iste‘dod sohibi,
25
Мухтор Омон. Навоий ва рассом Абулхайр. Т., Шарқ, 2006. Б.6.

---

---

53

hayotini komillik asosida o‗tkazgan avliyo, tabiatini hatto o‗zi ham anglashga
qiynalgan, o‗zlikni anglashga umidvor kashshof, nafaqat o‗z davrining, balki 
bugunning ham tinchlik elchisi, birdamlik sari chorlovchisi, olamni anglashga
intilgan mutafakkir sifatida kashf etiladi. ―Navoiyning hayotidagi butun 
ZIDDIYATlar- Buyuk BIR MAQSADGA INTILISHDIR‖. Bu yo‗lda ―uning
ruhi– Qaqnus. Jismi –Zanjirband Sher‖ edi. Jismi fidoiylik tufrog‗idan yaralgan 
Alloma asrlar osha jasorat timsoli sifatida insoniyatga hayot va o‗zlikni
anglashdan saboq berib kelmoqdaki, yozuvchi ayni sifatlarni mohirlik bilan 
ifodalay olgan. Asar Omon Muxtorning Abulxayr misolida Navoiy va uning
olamini anglash yo`lidagi o`zgacha va muvaffaqiyatli qadamidir.