Bajardi: Bozorov f qubul qildi: Madumarov B

Farg’onna Palitexnika Insituti

Qurilish fakulteti

G V va G kafedrasi

11A-21 guruh talabasi

Bozorov Fazliddinning

Oliy geodeziya fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISH

Bajardi: Bozorov F

Qubul qildi: Madumarov B

MAVZU: Shoun chizig’ining og’ishi

Reja:

• Shoun chizig’i haqida malumot
• 2. Shoun chizig’ning absolyut va nisbiy og’ishi
• 3. Geodezik masalalarni yechishda qo’llanishi

Бир нуқтадан ўтган нормал чизиқ билан шовун чизиғини устмауст тушмаслиги сабабли нуқтани геодезик координаталари B, L, ва астрономик координаталари θ, λ ўзаро тенг бўлмайди. Берилган нуқтадан ўтган Нормал чизиқ билан шу нуқтадан ўтган шовун чизиғи орасидаги бурчакка шу нуқтадаги шовун чизиғини астрономогеодезик оғиши дейилади. Шовун чизиғини оғиши мутлоқ ва нисбий бўлиши мумкин.

Ер сиртидаги M нуқта учун умумий ер эллипсоидига нормал бўлган Mn1 билан шу нуқтадан ўтган M шовун чизиғи орасида ҳосил бўлган U1 бурчак шу нуқтада шовун чизиғини мутлоқ оғиши дейилади. Шовун чизиғини мутлоқ оғиши Ер қарида массани тақсимланишига боғлиқ шу сабабли шовун чизиғини оғиши Ер ички тузилишини ўрганишда, Ер қаридаги анамал массаларни аниқлашда муҳим аҳамиятга эга.

M нуқтадан референц эллипсоид сатхига туширилган Нормал билан Mg шовун чизиғи орасидаги U2 бурчакка M нуқтадаги шовун чизиғини нисбий оғиши дейилади

Шовун чизиғини нисбий оғиши Ер қарида массани тақсимотига, қабул қилинган референц эллипсоид ўлчамлари ва уни Ер танасида ориентирлаш хатоликларига боғлиқ. Умуман олганда шовун чизиғини нисбий оғиши мутлоқ оғишдан катта.

Меридиан ва биринчи вертикал текисликларида шовун чизиғини тўлиқ оғишини ташкил этувчилар

Геодезик масалаларни ечишда шовун чизиғини тўлиқ оғишини U ҳар бир нуқтада иккита ташкил этувчига ажратилади: δ- берилган нуқтадан ўтган меридиан MP текислигида ва ε- берилган нуқтадан ўтган меридиан текислигига перпендикуляр биринчи вертикал MC текислигида (2.4- шакл). Меридиан ва биринчи вертикал текисликларида ташкил этувчилари, δ ва ε ларнинг қийматлари маълум бўлганда шовун чизиғини тўлиқ оғишини қуйидаги формуладан топилади

Давлат геодезик тармоғи пунктларида шовун чизиғи оғишини билиш олий геодезияни кўпгина масалаларини ечиш учун зарур бўлади: триангуляция усулида бажарилган бурчак ўлчаш натижаларидан фойдаланиб ер эллипсоиди шакли ва ўлчамларини аниқлашда; қабул қилинган референц-эллипсоид сатхига нисбатан ер сатҳи ва квазигеоид баландликларини аниқлашда; турли координата системалари орасида боғлиқликларни ўрнатишда; Ерни физик сатҳидан референц эллпсоид сатҳигача ўлчанган томанлар (базислар), азимутлар, горизонтал йўналишларни қатъий математик редукциялашда; Айниқса тоғли жойларда тригонометрик нивелирлаш аниқлигини оширишда ва ҳ.к.

Геодезик масалаларни ечишда шовун чизиғини тўлиқ оғишини U ҳар бир нуқтада иккита ташкил этувчига ажратилади: δ- берилган нуқтадан ўтган меридиан MP текислигида ва ε- берилган нуқтадан ўтган меридиан текислигига перпендикуляр биринчи вертикал MC текислигида . Меридиан ва биринчи вертикал текисликларида ташкил этувчилари, δ ва ε ларнинг қийматлари маълум бўлганда шовун чизиғини тўлиқ оғишини қуйидаги формуладан топилади .