Bajardi: “Fizika” yo’nalishi 19. 10-guruh talabasi Kamolova Durdona Ilmiy rahbar

II.BOB
YADROVIY NURLANISHLARNING MODDALAR BILAN O’ZARO TA’SIRI

Kurs ishining bu bobida nurlanishlar yani alfa va betta nurlanishlar xaqida malumot keltirilgan.

Gamma nurlari juda uzoq masofaga masalada chuqur kirib borish imkoniyatiga ega. Shunday qilib, 1 sm qalinligi qo’rg’oshin plitalar faqat ikki marta o’z intensivligini kamaytiradi. Alfa-nur qog’oz ham nozik bir qatlam to’xtatilishi mumkin. bir necha millimetr qalin bo’lishi mumkin metall ketishini to’xtatish: Lekin beta radiatsiya bir oraliq o’rinni egallaydi.
Yadroviy nurlanishlarning moddalar bilan ta’sirlashuv qonunlarini o ‘rganish yadro fizikasining amaliy maqsadlarda qo’llanish asosini yaratadi.
Yadro nurlanish zarralari muhit atomlari bilan kuchsiz, elektromagnit va kuchli yadroviy o’zaro ta’sir kuchlari vositasida ta’sirlashadi.
Gamma nurlar o’z energiyalarini asosan fotoeffekt, kompton effekt, electron - pozitron juftini hosil qilish jarayonlariga sarflaydi. Agar gamma foton energiyasi juda katta MeV bo’lganda fotoyadro reaksiyalarini hosil qilishligi mumkinligi haqida ma’lumotlar keltirilgan.


2.1 Alfa va Gamma nurlari
Elementar zarrachalar o’z - o’zidan emissiyasi qodir materiallar kashf qilingandan so’ng (radio emissiya parchalanish natijasida), ularning xususiyatlarini o’rganishga boshladi. Foydalanuvchining barcha e’lonlar, yangi izlab ishtirok etish va fizika mavjud bilim tashkil mashhur Curieleri va oldi Ruterford. U birinchi gamma nurlari ochish muvaffaq bo’ldi. ularni etkazib tajriba oddiy va, ayni paytda, ajoyib radiatsiya manbai Radiy olingan. Qalin - qo’rg’oshin sig’im tor ochish qiladi. Olingan kanal pastki qismida Radiy joylashtirildi. Konteyner bir kichik masofada perpendikulyar nurga a’zosi o’qi pirog joylashgan edi - plastinka. U bilan idish oralig’idagi radioaktiv maxsus apparati yuqori intensivligi bir magnit maydon, nurga plastinka parallel yo’naltirilgan edi keskinlik liniyalari ishlab mumkin. Maydon generator boshqa barcha elementlar tajriba natijasida atomlari ustida havo ta’sirini bartaraf etish, diqqinafas muhitda mavjud. Rutherford bu nuqtasini e’tiborsiz bo’lsa, gamma nurlar boshqa birovni ochish mumkin.
Gofret magnit ta’sir bo’lmaganda nurlanish tekis tarqalishini (boshqa yo’nalish shunchaki qo’rg’oshin konteyner devorlariga kesib) ko’rsatib, qorong’i joy ro’y berdi. Lekin bu paydo qilish uchun etarli bo’ldi magnit maydon uchun, har ikki tizim fotosensitivite element faqat uch dog’lar yuz bergan. Bu maydon chalg’itish, radiy chiqadigan ayrim zarralar edi. Rutherford nur kamida uch tarkibiy qismlardan iborat taklif. Belgilar og’ish ikki nurlari zarralar elektr zaryad bor, va uchinchi nur elektrik neytral deb ta’kidladi. Bundan tashqari, voqea nurlanish salbiy qismi ijobiy ko’proq sezilarli qaytgan. Elektrik neytral komponent - bu gamma nurlarining. alfa-ray - salbiy zaryad bilan Component o’tgan, ijobiy zaryad beta-nurlar deb ataladi, va. Ular bir magnit maydon turli yo’l, deb aslida tashqari, nurlar turli xususiyatlarga ega. Gamma nurlari juda uzoq masofaga masalada chuqur kirib borish imkoniyatiga ega. Shunday qilib, 1 sm qalinligi qo’rg’oshin plitalar faqat ikki marta o’z intensivligini kamaytiradi. Alfa-nur qog’oz ham nozik bir qatlam to’xtatilishi mumkin. bir necha millimetr qalin bo’lishi mumkin metall ketishini to’xtatish: Lekin beta radiatsiya bir oraliq o’rinni egallaydi.
Bu keyinchalik bu paydo:

• 
  beta ray yuqori tezlikda harakatlanuvchi manfiy zaryadlangan zarralar (elektronlar), bir oqim hisoblanadi;
  
• 
  alfa-ray - geliy yadrosi, juda barqaror shakllantirish;
  

gamma ray - bir turi elektromagnit to’lqinlar moslamasi, yadro buyon butunlay bir liniyasi emissiya spektri, diskret energetik davlatlar bilan xarakterlanadi. Ular fotonlar chiqadigan energiya sathi taqsimlash shaklida bo’ladi. atamasi “gamma-ray” tobora jarayonini tasvirlash uchun emas, balki faqat ishlatiladi radioaktiv parchalanish, balki, umuman, energiya har bir kvant mos keladi elektromagnit nurlanishning barcha qattiq tabiat uchun kamida 10 keV emas. emissiya Ushbu turdagi manbai elektronlar tarkibida xursand atomlar mavjud. yuqori ortiqcha energiya transfer elektronlar energiya sathi. U erdan, ular X-nurlar yoki nur (elektromagnit to’lqinlar) shaklida radiatsiya ozod, orqaga bir oldingi davlat o’ting. gamma-ray taqdirda elektromagnit nurlanish spektri juda kichik va hech 0,001 * 5 nm tashkil tufayli qaysi juda to’lqinlar ko’ra zarrachalar yanada yaqqol namoyon xususiyatlari.
Har xir turdagi nurlanishlar moddalarga turli yo’llar bilan ta`sir qiladi. Ulkan zarra hisoblangan alfa zarra oddiy qog’oz bo’lagidan o’ta olmaydi va hatto quruq havoda ham bu miqdor chegaralangan. Boshqa tomondan neytron moddalar bilan juda past ta`sirlashuv qobiliyatiga ega, hatto u Yer diametridan ham o’ta olad.
Nuranishni umumiy holda ikki guruhga ajratish mumkin, zardaylangan va zaryadlanmagan; shuning uchun ham moddalar bilan ta`sirlashuv ikki turga bo’linadi deb faraz qilingandir. Zaryadlangan zarralar o’tgan moddalar bevosita ionizatsiyalansa, zaryadlanmagan zarralar va fotonlar bilvosita yoki ikkilamchi nurlanish orqali ionizatsiyaga sabob bo’lishi mumkin (izoh: ionizatsiya “ionize”- o’zgartirish).
Harakatdagi zaryadli zarra atrofida elektr maydoni mavjud bo’ladi, buning natijasida zarra u o’tayotgan moddaning atomic tuzilishi bilan ta`sirlashadi. Bu ta`sirlashuv zarrani sekinlashtiradi va modda atomidagi elektronlarni tezlashtiradi. Tezlashgan elektronlar ona atomdan ajralib chiqishi uchun yetarli energiyaga ega bo’lishi mumkin, bu jarayon ionizatsiyalanish deyiladi. Zaryadlanmagan harakatdagi zarralarda elektr maydoni mavjud bo’lmaydi, ular faqat to’qnashishlar va turli yo’nalishlarda sochilish hisobiga energiyasini yo’qotishi mumkin, shu orqali munday zarralar ionizatsiyaga sabab bo’ladi. Foton fotoelektrik effect, Kompton effekti, yoki juftlik-hosil-qilish hisobiga energiyasini yo’qotadi.
Modomiki, alfa zarra uchun m beta zarradan taqriban 7300 marta va z ikki marta katta ekan, alfa xuddi shunday energiyaga ega bo’lgan beta zarradan ko’proq ionizatsiya hosil qilishi mumkin. Bu hodisa sodir bo’lishiga sabab alfa zarralar berilgn energiya bilan sekinroq harakat qiladi va berilgan elektronga ko’proq ta’sir qiladi.