Bajardi: Ismoilova s tekshirdi: Halimov I mundarija I. Kirish II. Asosiy qism

Geotexnologiyaning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini hisoblash.

Ochiq va yer osti ishlab chiqarishdan geotexnologiyaning sezilarli farqlari metodlarni qiyosiy baholash usullarini muayyan o’ziga xosligini keltirib chiqaradi. Asosiy farqlari shundaki, geotexnologiya usulida tayyor mahsulot, ochiq va yer osti ishlab chiqarishda esa tog’ massasi olinadi. Solishtirganda yakuniy mahsulot olinishigacha rudalarni qayta ishlashga sarflangan xarajatlarni inobatga olish lozim.

Ishlab chiqarishning samaradorligi uchta asosiy ko’rsatkichga asoslangan:

• 
  solishtirma kapital sarmoyalar;
  
• 
  tannarx;
  
• 
  mehnatning unumdorligi.
  

Bu asosiy ko’rsatkichlardan tashqari quyidagilarni ham inobatga olish lozim: rentabellik, xarajatlarni qoplash muddati, korxonaning qurilish vaqti, uzatish fondining koeffitsiyenti, yillik iqtisodiy samara, uskunalar va materiallarning kamayishi, va ularga bo’lgan talabning pasayib ketishi.

Geotexnologiya bilan solishtirganda an’anaviy usulning kamchiliklari:

• 
  Yuqori texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini ta’minlab bermaydi;
  
• 
  Passiv fondlarning (tog’ ishlab chiqarish) yuqori solishtirma og’irligi sababli uzatish fondlarining qoniqarsiz dinamikasi;
  
• 
  Sarmoya va kapitalning yuqori intensivligi;
  
• 
  Butun amaliyot davrida tog’-kon sanoati uchun katta hajmdagi mablag’larni jalb etib, muntazam ravishda ko’plab yangi maydonlarni tayyorlashga to’g’ri keladi.
  

Uzatish fondining koeffitsiyenti quyidagi formulaga ko’ra aniqlanadi:

,

М –yakuniy mahsulotning yillik miqdori, т; С₀ – yakuniy mahsulotning ulgurji narxi, тг/т; К – kapital xarajatlar, тг.

Rentabellikning ko’rsatkichlari quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

С – tayyor mahsulotning tannarxi, тг/т; Ф₀ – asosiy sanoat fondlarining o’rtacha yillik qiymati, тг; Ф_об –me’yoriy aylanma mablag’larning o’rtacha yillik qiymati, тг.

Sarmoyani qoplash muddati rentabellikning teskari ko’rsatkichining qiymati hisoblanadi:

, yil

Tayyor mahsulotning keltirilgan tannarxi

, тг/т,

-iqtisodiy samaradorlikning normativ sohaviy koeffitsiyenti, =0,15.

Konning qiymati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

Ц=(С₀ – С_п) З, тг

З – foydali qazilmalarning sanoat zahiralari;

Quyidagi formulaga ko’ra foydali qazilmalarning tannarxi aniqlanadi:

, тг/т.

Geotexnologiya usulining iqtisodiy samaradorligi ushbu nisbatga ko’ra hisoblanadi:

, тг/т,

С₁ – foydali qazilmalar konini an’anaviy usullar bilan ishlab chiqarishda tayyor mahsulotning tannarxi, тг/т; К₁ – an’anaviy usullarda kapital xarajatlar, тг; М₁ – an’anaviy texnologiyalardan foydalangan holda korxonadagi yakuniy mahsulotlarning yillik miqdori, т.