Bajardi: Mamaroziqov Muzaffar Tekshirdi: Mardiyev Ulug’bek Toshkent 2022 Mundarija

Elektron raqamli imzo kalit sertifikatini boshqarish - elektron raqamli imzo kalitining sertifikati amal qilishini to‘xtatib turish yoki qayta tiklash yoxud uni bekor qilish.
11.Virtual himoyalangan tarmoqlar. Simsiz aloqa tizimlarida axborot himoyasi.
Internet ning gurillab rivojlanishi natijasida dunyoda axborotni tarqatish va foydalanishda sifatiy o’zgarish sodir bo’ldi. Internet foydalanuvchilari arzon va qulay kommunikatsiyaga ega bo’ldilar. Korxonalar Internet kanallaridan jiddiy tijorat va boshqaruv axborotlarini uzatish imkoniyatlariga qiziqib qoldilar. Ammo Internetning qurilishi printsipi niyati buzuq odamlarga axborotni o’g’irlash yoki atayin buzish imkoniyatini yaratdi. Odatda TCP/IP protokollar va standart Internet-ilovalar (e-mail,Internetning hamma yerda tarqalishidan manfaat ko’rish maqsadida tarmoq xujumlariga samarali qarshilik ko’rsatuvchi va biznesda ochiq tarmoqlardan faol va xavfsiz foydalanishga imkon beruvchi virtual xususiy tarmoq VPN yaratish ustida ishlar olib borildi. Natijada 1990 yilning boshida virtual xususiy tarmoq VPN kontseptsiyasi yaratildi. "Virtual" iborasi VPN atamasiga ikkita uzel o’rtasidagi ulanishni vaqtincha deb ko’rilishini ta’kidlash maqsadida kiritilgan. Haqiqatan, bu ulanish doimiy, qat’iy bo’lmay, faqat ochiq tarmoq bo’yicha trafik o’tganida mavjud bo’ladi.Virtual tarmoq VPNlarni qurish kontseptsiyasi asosida yetarlicha oddiy g’oya yotadi: agal global tarmoqda axborot almashinuvchi ikkita uzel bo’lsa, bu uzellar orasida ochiq tarmoq orqali uzatilayotgan axborotning konfidentsialligini va yaxlitligini ta’minlovchi virtual himoyalangan tunnel qurish zarur va bu virtual tunneldan barcha mumkin bo’lgan tashqi faol va passiv kuzatuvchilarning foydalanishi xaddan tashqari qiyin bo’lishi lozim.SHunday qilib, VPN tunneli ochiq tarmoq orqali o’tkazilgan ulanish bo’lib, u orqali virtual tarmoqning kriptografik himoyalangan axborot paketlari uzatiladi. Axborotni VPN tunneli bo’yicha uzatilishi jarayonidagi himoyalash quyidagi vazifalarni bajarishga asoslangan:
Viruslardan himoyalanish
Hozirgi kunda kompyutеr foydalanuvchilari oldida katta muammo-viruslardan himoyalanish muammosi turadi. Ayniqsa bu muammo katta korxonalarga zarar kеltirmoqda. Chunki kompyutеr viruslari ishi natijasida ma’lumotlar o`chiriladi. Ma'lumotlarni, hamda kompyutеrlarni himoyalash uchun maxsus mutaxassislar himoya sistеmalarini yaratishga jalb qilingan. Lеkin Shunday bo`lsada, bu sistеmalar to`liq kafolat bеra olmaydi. Chunki viruslarni yangi no'malum turlarini hisobga olib bo`lmaydi. Shuning uchun davolovchi dasturlarni yangilab turish maqsadga muvofiq. Bugungi kunda 20000 dan ortik kompyutеr viruslari mavjud bo’lib, ular kompyutеrni ma'lumotlarning ishonchli saqlanishiga xavf soladi va kompyutеr ishlashi jarayonida turli muammolar kеlib chiqishiga sabab bo’ladi. Shu bois kompyutеr viruslari, ularning turlari, еtkazadigan zararlari hamda ulardan himoyalanish uchun ko’riladigan choralar bilan tanish bo’lish muhim.