Bajardi: odilova o

1-rasm. Tashish sonini aniqlovchi asbobning tuzilishi
Tashish soni
Biz yuqorida, elektr zaryadini ionlar tashib o‘tishi haqida so‘z yuritgan edik. Bu jarayonda kation va anionlarni o‘rni, qo‘shgan hissasini ko‘rsak. Buning uchun ko‘ndalang kesim 1m (1sm²) bo‘lgan silindr ichidagi elektrolit eritmani olsak, bunda eritma konsentratsiyasi S, dissotsiyalanish darajasi  deb olsak, hamda ionlar konsentratsiyasi S  bo‘ladi. Bu elektrolitlar orqali elektr tokini (YE1_V) o‘tkazganimizda kationlarning harakat tezligini U, anionlar harakat tezligini V bo‘lsin. Ionlarning 1 sekundda olib o‘tilgan elektr miqdori (elektr toki zichligi) kation va anionlar olib o‘tgan elektr miqdorining yig‘indisiga teng.
i(CFUCFv)1000
Bu yerda F- bir gramm –ekvivalent ionning olib o‘tgan elektr miqdori bo‘lib, Faradey qonuniga ko‘ra taxminan 96500 kulonga teng; S FU –kationlarning, S
FV –anionlarning olib o‘tgan elektr miqdori.
Tashib o‘tilgan umumiy elektr miqdoridan
qismini kationlar,

qismini esa anionlar tashib o‘tgan bo‘ladi n_ va n_- kation va anionlarning tashish soni, ya’ni ionning tashish soni deb ataladi. Demak, ionning tashish soni umumiy elektr miqdoridan shu ion tashib o‘tgan qismini ko‘rsatadi.
Yuqoridagi tenglamalardan, n_  n_-1; yoki ekanligi ko‘rinib turibdi.
Tashish sonlari elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishini o‘lchash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.
Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishi faqat ionlar harakatidan tashqari, ionlar gidratlanganidan ion bilan birgalikda gidrat tarkibidagi suv ham harakat qilishi natijasida elektrolit konsentratsiyasi o‘zgaradi.
Shularga muvofiq, tashish soni ikki xil bo‘ladi; kuzatilgan tashish soni va chin tashish soni.
Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasi o‘zgarishini o‘lchash bilan topilgan tashish soni kuzatilgan tashish soni deb ataladi.
Gidratlanish kabi omilar hisobga olinib, ionlar harakati tezligi turlicha bo‘lganligidan, o‘lchash yo‘li bilangina topilgan tashish soni chin tashish soni deyiladi.
Agar eritmada A_e mol’ elektrolit modda va A_s mol suv bo‘lsa, 1 faradey elektr miqdori o‘tganda anod qismidan ketgan suv miqdori X mol bo‘lganda, kationning chin tashish soni n_ bilan kuzatilgan tashish soni t_ orasida quyidagi bog‘lanish bor:
Xuddi shuningdek, anion uchun quyidagini xosil qilamiz.

Eritma suyultirilgan sari n bilan t orasidagi farq kamaya boradi. Harorat o‘zgarishi bilan tashish soni juda kam o‘zgaradi.
Ionlarning harakatchanligi
Yuqorida ionlar olib o‘tgan umumiy elektr miqdori
i(CFUCFv)1000
ekanligi ko‘rgan edik. Om qonuniga ko‘ra;
I
teng bo‘ladi. Tajriba shartiga binoan E1V edi. Demak 1000_sCFUCFV va tenglamaning ikki tomonini C ga bo‘lsak va ekanligini xisobga olsak _E(FUFV) ni hosil qilamiz. Kuchli elektrolitlarda hamda suyultirilgan kuchsiz elektrolitlarda  ligini inobatga olamiz. Ion tezligi eritmadan o‘tayotgan elektr tokining kuchlanishi (E) ga va eritma haroratiga to‘g‘ri proporsionaldir. E1V hamda t 18⁰ S bo‘lganda, cheksiz suyultirilgan eritmadagi ionlar tezligi ionlarning absolyut tezligi deb ataladi va U₀ hamda V₀ bilan belgilanadi. Binobarin,  bo‘lganda _e esa _ bo‘ladi.
Demak, _FU₀FV₀ ilgarigi tenglamalardan

Suyultirilgan kuchsiz elektrolit eritmalar uchun bo‘ladi. Yuqoridagi tenglamaga ionlarning absolyut tezligini qo‘ysak va deb olsak
_ FU₀ , _-FV₀ , ___-
bo‘ladi va bu yerda _, _- lar kation va anion harakatchanligi. Ionlarning mustaqil harakatlanish qonuniga binoan, kuchli elektrolitlar va cheksiz suyultirilgan kuchsiz elektrolit eritmalarning ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi kation va anion harakatchanligi yig‘indisiga teng [11].
Ba’zan _ , _- larni ionlarning elektr o‘tkazuvchanligi deb ham ataladi.
Ma’lumotnomalardagi ionlarning harakatchanligidan foydalanib cheksiz ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligini hisoblash mumkin. Ionlarning tashish soni va harakatchanligi o‘rtasida quyidagi bog‘lanishlar mavjud:

_ n_  _; _-n_-  _;
Yuqoridagilardan foydalanib, dissotsialanish darajasi va konstantasi orasidagi bog‘lanishni eslasak
yoki
Bu tenglama Ostvaldning suyultirish qonuni deb ataladi va u ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligini ifodalaydi.