Balalardıń tilin ósiriw

Aldıńda, janında, ústinde, ortasında (aralıǵında), astında sózleri menen tanıstırıw ushın «Ne ózgerdi?» oyını shólkemlestiiledi. Bul oyında tárbiyashı balalardan «Aldıńǵı buyım qayerde edi, endi ol qayerde?» dep soraydı. Balalardan usı sorawǵa tolıq juwap beriw Tálap etiledi: «top stul`chik (otırǵısh) janında edi, endi ol stol astında turıptı».
Ulıwmalastırıwshı sózlerdi paydalanıwǵa úyretiw ushın «Gáp dúz» tálimli shınıǵıwı ótkiziledi. Bul oyın kishi gruppada ótkiziletuǵın tap usı oyınnan mazmunı boyınsha quramalıraq bolıwı menen ajıralıp tuadı. Máselen, - Baǵda túrli miyweler: alma, erik, almurt, shabdalı pisti. Haywanat baǵında jabayı haywanlar: túlki, ayıw, qasqır bar.
Orta topar balalarına qarama-qarsı mánistegi sózler (antonimler) qatnasıwında quramalı gápler dúziw usınıs etiledi. Máselen: Qısta kúnler suwıq, jazda ıssı boladı.
Usı toparda ótkiziletuǵın «Dúkan» tálimli oyınına qosımsha qaǵıydalar kirgiziledi: dúkanǵa bir «qarıydar» emes, bir waqıtta eki qarıydar keledi. Olar satıwshıǵa durıs múnásibette qatnas jasawı kerek: «Biz satıp alıwdı qáleymiz». Satıwshı rolindegi bala qarıydarlarǵa: «Sizler ne satıp almaqshısızlar?» dep soraydı. Buyrıq feyilin durıs qollanıwǵa úyretiw ushın «Ayıw orınla!» degen tálimli oyın islep shıǵılǵan. Balalar aldıńa ayıw miymanǵa keledi. Tárbiyashı bılay deydi: «Bul ayıw ápiwayı emes, ol iltimaslardı orınlay aladı, tek odan durıs soraw kerek. Házir ayıwdan jatıwdı soraymız: «Ayıw, jat!» Tárbiyashı oyın háreketlerin orınlap kórsetedi, ayıwdı krovat`qa jatqızadı. «Aqıllı ayıw!» (onı turǵızadı). Jáne bir márte jatıwdı soraymız. Kim iltimas qılmaqshı? Eger bala qáte qılsa, ayıw jatpay, tik turaberedi, iltimasın orınlamaydı. Bunday jaǵdayda tárbiyashı balalarǵa sorawdı beredi: «Siz ne dep oylaysız, ne ushın ayıw jatpastan tik turıptı, bálkim ol siziń iltimasıńızdı esitpey atırǵan shıǵar? Yaki siz odan nadurıs iltimas qılǵan shıǵarsız? Jáne bir márte esitińler, Nasiba ayıwdan ne dep iltimas qıladı? Ayıwdan durıs iltimas qılsańız, ol siziń iltimasıńızdı orınlaydı hám jatadı». Bunda túrli feyil formaların durıs isletiw boyınsha shınıǵıwlar qılıp barıwı kerek boladı: sız, qoy, qıdır hám t.b. úlken hám mektepke tayarlaw toparında atlıqlardı sanlıqlar menen sáykes qollanıwǵa úyretiw ushın «Úsh sızǵısh» tálimli oyını (O.I.Solov`evanıń «Govorim pravil`no» al`bomı); «Súwretler», «Kim súwretti kórsetedi?», «Loto» hám basqa oyınlar oynaladı. Usı gruppada aspan deneleriniń ornıń túsiniwin qáliplestiriw maqsetinde «Gáp dúz», «Ne ózgerdi?» tálimli oyınları ótkiziledi.
Balalardı baylanısqan qosımsha gápler qurılısı menen tanıstırıw maqsetinde tómendegi sorawlar tańlanadı hám usı tiykarda gáp dúziwge úyretiledi:
- Ne ushın degershik domalaydı? – Sebebi ol domalaq.
- Ne ushın gúbelek ushadı? – Sebebi onıń qanatları bar.
Shınıǵıw aqırında balalardan gápti tolıq aytıw Tálap etiledi.
- Ne ushın adamlar sayaman (zontik) alıp júredi?
- Ne ushın quslar ushıp ketedi?
- Qısta dán tabıw qıyın bolǵanlıǵı ushın quslar ıssı úlkelerge ushıp ketedi.
Sonıń ushın, úlken hám mektepke tayarlaw toparlarında baǵınıńqılı qospa gápler dúziwge úyretiw maqsetinde «Qátesi qayerde?» tálimli shınıǵıwı uyımlastırıladı. Bul shınıǵıwǵa tárbiyashı eki baǵınıńqılı qospa gáp aytadı: birinshi gáp mazmunı boyınsha durıs dúzilip, ekinshi gáp bolsa, kerisinshe mazmunı buzılıp beriledi. Balalar qaysı gáp durıs dúzilgenligin oylap, soń juwap beredi. Máselen:
- Ǵarǵalar ushıp keldi, sebebi báhár máwsimi baslandı.
- Báhár máwsimi baslandı, sebebi qarlıǵashlar ushıp keldi.
Balalardı quramalı gáp dúziwge úyretiwde «Telefon» oyını úlken járdem beredi. Bul oyın qaǵıydasına tiykarınan, hár bir baladan quramalı gáp dúziliw Tálap etiledi. Bul oyın bir qansha quramalı bolıp, barlıq balalar da gáp dúziw ushın kerekli sózlerdi dárriw tańlay almaydı.