Balalardıń tilin ósiriw

Tákiraralaw ushın soraw hám tapsırmalar

1. 
   Baylanıslı sóylew hám onı mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarda rawajlanıw ózgeshelikleri haqqında nelerdi bilip aldıńız?
   
2. 
   Balalar menen sóylesiw – dialog sóylewin qáliplestiriwdiń tiykarǵı usılı ekenligi haqqında túsinik beriń. Tárbiyashı balalardı sóylesiw tiline qaysı shınıǵıwlarda úyretedi?
   
3. 
   Balalardı dialog sóylesiwge úyretiwde sáwbet shınıǵıwınıń áhmiyeti nede?
   
4. 
   Qanday sáwbet túrlerin bilesiz? Olardıń mazmunı haqqında nelerdi bilesiz?
   
5. 
   Hár bir sáwbet neshe bólimnen ibarat hám hár bir bólimniń pedagogikalıq qımbatı nelerden ibarat?
   
6. 
   Sáwbet mazmunı hám temaları haqqında maǵlıwmat beriń?
   
7. 
   Tárbiyashı sáwbetke qanday tayarlanadı hám onı ótkeriwde nelerge itibar beredi?
   
8. 
   Sáwbetke úyretiw hám tárbiyalaw usılları nelerden ibarat?
   
9. 
   Tálimiy oyınlar balalardıń sóylew tilin ósiriwde qanday áhmiyetke iye?
   
10. 
    Súwretler menen ótkeriletuǵın shınıǵıwlarda balalardı sóylesiw tiline úyretiw nelerden ibarat?
    

22-tema. Gúrriń etip beriw túrleri hám metodları.
Reje
1. Gúrriń úlgisin beriw usılı.
2. Gúrriń jámáát bolıp dodalaw usılı.


1. Gúrriń úlgisin beriw usılı.
Balalardı gúrriń etiwge úyretiwde arnawlı usıllardan paydalanıladı. Olardan tiyarǵıların aytıp ótemiz.
1. Gúrriń úlgisin beriw usılı. Bunda qandaydur buyımdı (predmetti) yaki waqıyanı janlı hám qısqa sáwlelendiredi. Bul usıl bir qansha jeńil usıl bolıp, tárbiyashı balalarǵa nárse-buyım, súwret, waqıya haqqında tayar gúrriń aytıp beredi, balalar gúrrińdi tıńlap, óz gúrrińleri ushın mazmun tańlaydı, onıń kólemin, izshilligin belgilep aladı, sonıń ushın da bul balalardı gúrriń etip beriwge úyretiwge járdem beriwshi tálimiy usıl bolıp esaplanadı. Úlgi balanıń eliklewge mas bolǵan, yaǵnıy kólemi kishi, pikirler izshil bayan qılınıwı, qatarlar qısqa hám grammatikalıq tárepinen tuwrı dúziliwi lazım. Máselen, tárbiyashı oyınshıqtı súwretlewge úyretiwde ózi bir oyınshıqtı alıp, bul haqkında sonday kórkemli gúrriń dúzedi:
- Mine, bul ayıw. Ol qońır, jumsaq baxmaldan jasalǵan. Onıń bas bóliminde 2 kishkene qulaqları, 2 qap-qara, dop-domalaq kózleri, tumsıǵı bar. Tumsıǵında bolsa murnı bar. Denesinde 4 ayaǵı bar. Ayıw oyınshıǵı bizge oynaw ushın kerek. Balalar úlgi gúrrińnen jaqsı paydalanıwları ushın onıń teksti qısqa gáplerden ibarat bolıwı hám izshil bayan qılınıwı kerek. Gúrriń úlgisi basqa usıllarǵa qaraǵanda gúrriń etiwge úyretiw processin jeńillestiredi, balalar erisiwi kerek bolǵan nátiyje kórsetip beriledi. Bunnan tısqarı gúrriń etiwleri lazım bolǵan temanıń shámalı mazmunıń, olardıń kólemin, izbe-izligin belgileydi. Tárbiyashınıń úlgi gúrrińinen balalardı gúrriń etip beriwge úyretiwdiń dáslepki basqıshın, sonday-aq jańa wazıypa qoyılǵanda yaki gúrriń etip bere almaytuǵın balalarǵa járdem beriwde paydalanadı. Tárbiyashınıń úlgi gúrrińin jaman gúrriń etetuǵın 1-2 bala tákirarlawı múmkin.
2. Gúrriń rejesin beriw usılı. Gúrriń rejesi 2-3 tiykarǵı sorawlardan ibarat bolıp, pikirdiń izbe-izligin hám mazmunıń belgileydi. Úlgi usıllarınan paydalanıp gúrriń etip beriw menen baylanıslı 2-3 shınıǵıwdan soń gúrrińdi reje tiykarında sóylep beriwge úyretiw erkin, jetekshi usıllardan biri bolıp qaladı. Balalar gúrrińi hár qıylı bolıwı ushın tárbiyashı aldınnan tiykarǵı hám qosımsha reje tayarlap qoyıwı kerek. Bir shınıǵıw processinde sorawlardı almastırıw (jańalaw) balalar dıqqatın aktivlestiredi. Máselen, mektepke tayarlaw toparı balalarǵa óz topar xanaların sáwlelendiriw ushın sháma menen tómendegi rejeni usınıs etiwi múmkin:

3. 
   Xananı kim taza saqlaydı?
   
4. 
   Sen xananı tazalap, jıynawda qanday járdem bereseń?
   

5 jaslı balalar toparı menen dáslepki shınıǵıwlarda eger bala rejeden shetlesse, onıń sózin bólmey, aqırına shekem tıńlap turıw lazım. Biraq, áste-aqırın gúrrińniń tolıq yaki izshil emesligin aytıp, basqa balalardı juwaptı toltırıwǵa lartıwımız kerek. 6 jasar balanıń gúrrińine dástúr Tálaplarınan (olardıń maqsetke qaratılǵanlıǵı hám izshilligine) qoyadı. Sonıń ushın balalardı gúrriń rejesine ámel qılıwǵa úyretiw kerek. Ásirese, bul súwret tiykarında gúrriń etiw hám óz tájiriybesinen gúrriń dúziwge tiyisli. Tárbiyashı gúrriń etiwdiń temadan yaki rejeden shetke shıǵıp ketkenligin ózi kórsetip ǵana qalmay, bálki balalardı dostısınıń gúrrińin qadaǵalap barıwǵa lartıwı kerek. (házir ne haqqında gúrriń etip beriw kerek? hámmege túsinikli bolıw ushın dáslep neni gúrriń etip beriw jaqsıraq?) Gúrriń úlgisin beriw gúrriń etiwge úyretiwdiń eń jeńil usılı, gúrriń rejesin beriw usılı bolsa, bir qansha qıyın. Bul usıl quramalı bolıwına qaramay, balalardı gúrriń etip beriwge úyretiwde keń larqalǵan baslı usıl esaplanadı.