Bank ishi va auditi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“BANK ISHI VA AUDITI” FAKULTETI

« MIKROIQTISODIYOT VA MAKROIQTISODIYOT » FANIDAN
Mustaqil ish
Mavzu: KANADA

Bajardi: Tadjiyev N

Tekshirdi:Mamadiyorov O.U

TOSHKENT-2023

KANADA

Mamlakat haqida umumiy ma'lumot

Statistics Time xalqaro reyting kompaniyasi 2018 yil ikkinchi choragi hisobotiga ko‘ra Kanada nominal YaIM hajmi 1,798,512 tlrn. AQSh dollari, 2017 yil yakunlari bo‘yicha XVF ma‘lumotiga ko‘ra aholi jon boshiga tushadigan milliy daromad bo‘yicha esa 48,470 AQSh dollarini tashkil etib, hozirda dunyoqtisodiyotining 10 orinida turadigan mamlakat38 . Ushbu reyting kompaniya tomonidan mamlakatning 2023 yilga borib YaIM hajmi 2,434 mlrd. AQSh dollari bashorat qilinmoqda39 . Kanada 1995 yil 1 yanvarda Butunjahon Savdo Tashkilotiga a‘zo bo‘lgan40 . Kanadaning rivojlanish modeli bozor mexanizmlari va yuksak texnologiyaga asoslangan aralash iqtisodiyotdir. Kanada hayot darajasi va turmush tarzi juda yuqori bo'lgan dunyodagi eng boy mamlakatlardan biridir. Boshqa rivojlangan davlatlar kabi, mamlakat iqtisodiyoti ham xizmat ko'rsatish sohasiga ega bo‘lib YaIMning aksariyat qismini shakllantirib umumiy ish kuchining to'rtdan uch qismini tashkil etadi. Kanada 2016 yilda umumiy qiymati 33,2 trln. AQSh dollariga baholangan tabiiy resurslarning to'rtinchi eng yuqori zahira ko'rsatkichga ega. U dunyodagi uchinchi yirik tasdiqlangan neft zaxiralariga ega bo‘lib, to'rtinchi yirik eksportchisi sanaladi. Bundan tashqari, u tabiiy gazning to'rtinchi yirik eksportchisi hamdir. Kanada juda boy tabiiy resurslari tufayli "energiya super kuch" dasturiga amal qiladi.
. Qishloq xo'jaligi, o'rmonxo’jaligi va baliqchilik
Kanadaning o'ndan bir qismi o‘simliklay yetishtirish uchun juda qulay hudud hisoblanadi. Ushbu ekin maydonining taxminan beshdan to'rt qismi Prairie viloyatlarida joylashgan bo'lib, unda yoz oylarida uzoq vaqt quyoshli kunlar va yetarli yog'ingarchiliklar mukammal don ekinlarini yetkazib berish uchun ixtisoslasjgan. Biroq, eng keng tarqalgan ekinlar va eng yuqori hosildorlik mamlakat janubiy g'arbiy qismidagi Ontarioda shtatida ro'y beradi. Garchi qishloq xo'jaligida Kanada ishchi kuchining 4 foizidan kamroq aholi band bo'lsada, milliy iqtisod uchun bu ko‘rsatkich juda zarurdir. Bu hudud ichki bozor uchun juda katta miqdordagi va eksport bozorlari uchun oziq-ovqatni qayta ishlash, tayyor mahsulotga aylantirish, xom ashyo yetkazib berish, ulgurji va chakana sanoat uchun xomashyo yetkazib berish yuqori darajada rivojlangan42 . Mamlakatning boshqa hududlarida fermerlikning o'ziga xos turlari mavjud. Prairies bug'doy (ayniqsa, bug'doy), yog'li urug'lar (ayniqsa kanola) va chorva mollari bilan mashhurdir. Markaziy va Sharqiy Kanadada ekinlar va chorvachilikning samarali turlari mavjud bo‘lib fermerlar xo‘jaliklari alohida mahsulot yoki chorvachilik turlariga ixtisoslashgan. Janubi-g'arbiy qismida Ontario katta miqdorda don, makkajo'xori, oq fasol yetishtiradi. Janubiy-g'arbidagi Britaniya Kolumbiya hududlarida meva va sabzavotlarning keng navlari yetishtirladi. Sut yetishtirish barcha yirik shaharlar uchun juda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, iliq iqlim va tuproq sharoitlari sababli ko'plab Kanada fermerlari Yevropada ularning noqulayligi insonga xavf tug'dirgan bo‘lsada, genetik jihatdan modifikatsiyalangan qora mollarni ko‘paytira boshladilar. Kanada qishloq xo'jaligi mahsulotlari, xususan, bug'doy va boshqa don mahsulotlari bo'yicha dunyodagi eng yirik yetkazib beruvchilardan biri hisoblanadi. mamlakat AQSh va Osiyo mamlakatlariga qishloq xo'jaligi mahsulotlarining asosiy eksportchisi hisoblanadi. Boshqa rivojlangan davlatlar singari, qishloq xo'jaligiga yo'naltirilgan aholi va yalpi ichki mahsulotning ulushi XX asrga nisbatan sezilarli darajada kamayib bormoqda.
O'rmonchilik
Kanada hududlarining deyarli yarmi o'rmon bilan qoplangan bo‘lib, yog'ochsozlik va qog'oz uchun juda katta hajmli sanoatni ish bilan ta‘minlaydigan zahiraga ega. Yog'och yetishtirish uchun eng qimmatli o'rmon hududi ulkan daraxtlarning o'sishiga yordam beradigan g'arbiy qirg'oqlaridagi yaxshi iqlim tufayli erishilmoqda.Qishloq xo'jalik mahsulotlari Kanadaning eksporti savdo hajmining yetakchi qismini o‘rmonchilik fermerlariga to‘gri keladi. Kamada AQShga ko'p miqdorda yumshoq yog'och eksport qiladi. Britaniya Kolumbiyasi, Ontario va Quebec o'rmon mahsulotlarini qayta ishlab chiqarish bo'yicha yetakchi provintsiyalar hisoblanadi. Kanadaning o'rmon xo'jaligi yong'in, hasharot va kasallik xavfiga qarshi doimiy kurash olib bormoqda. Hasharotlarning ba'zi bir nazoratiga havo yo‘li otqali sug'orish orqali erishildi. Biroq, bu amaliyot o‘rmon qushlari va yirtqich hasharotlarni ham yo'q qildi. O'rmonlarning atrof muhitda ekologik muvozanatni saqlab turishida muhim ahamiyatga ega bo'lganligi va dam olish uchun muhim maskanlar yaratish maqsadida o'rmon sanoati tobora ko'proq ekologik zarar yetkazadigan amaliyotlarni qisqartirishni zarur bo‘ladi.
Baliqchilik
Kanada Atlantika va Tinch okeani qirg'oqlari bo'ylab boy baliq ovlash joylari mavjud. Juda keng suvlikarga ega bo'lgan qit'a shelfi qismlari baliqchilik banklari sifatida tanilgan. U yerda plankton hajmi juda ko‘p bo‘lib, baliqlar uladan to‘liq ozuqlanadi va rivojlanadi. Chunki, quyosh nurlari dengiz yuzasiga katta hajmda tushib turadi. Ushbu baliq ovlash hududlarining eng muhim qismi Nyufaundlend hisoblanadi. Bradelle Bank, Sable Bank, Georges Bank (Amerika Qo'shma Shtatlari bilan birgalikda) va boshqa bir qator baliqchilik markazlari dengiz sohil bo'ylarida joylashgan. Tinch okean sohilida qit'a shelfi juda tor bo‘lib, ko'plab tog' oqimi lososlar boqish uchun juda mos keladi. Uzoq shimol va Arktika okeanining daryolarida ko'p sonli mahalliy aholi uchun oziq-ovqatga bog'liq ko'plab baliq tuelari mavjud. Baliq ovlashning juda katta hajmi vanatijada suv havzalarini ifloslanishi Janubiy Kanadadagi baliq resurslarini sezilarli darajada qisqartirgan. Darhaqiqat, 1992 yilda Kanadaliklar hukumati sharqiy qirg'oq bo'ylab bandlikuchun fojiali oqibatlarga olib keladigan baliq ovlashga qarshi monitoring joriy etdi. Yakuniy nazoratni amalga oshiruvchi ko'plab xalqaro shartnomalar vaziyatni biroz yaxshiladi. Kichik baliqlarni tutishdam keltirilgan zararning o'rnini qoplash uchun baliq narxi keskin ko'tarildi. Kanadada dunyodagi okeanlardan olinadigan baliqlarning faqat bir qismini ushlaydi. Ammo, Kanadaning nisbatan kichik aholisi va jon boshiga tushgan baliq iste‘moli miqdori tufayli baliq eksporti hajmi bo'yicha yetakchilar orasida turadi. Kanada qishloq xo'jaligi YaIM tarkibidagi ulushi 2018 yil may oyida 28,02 mlrd.CADgacha ko'tarildi. 2018 yil aprel oyida esa 27,70 mlrd. CADni tashkil etdi. 1997 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda Kanada qishloq xo'jaligi YaIM o'rtacha 23,0 mlrd. CADni tashkil etgan. 2013 yilda bu ko‘rsatkich 29,05 mlrd. CADni tashkil etdi. 2002 yilning yanvar oyida kamida 17,86 mlrd. CADni tashkil qildi.
Tabiiy resurslar va Energetika
Kanada mineral resurslarga juda boy bo‘lib magmatik va metamorfik jinslarning massasi bilan ko'plab yirik konlarni o'z ichiga oladi. Metall minerallar G'arbiy Kordillera va Appalachiyada bunday tog‘ jinslari juda keng tarqalgan. Mamlakat atroflari suvliklardan iborat bo‘lgani uchun cho'kindi jinslardagi ba'zi metall minerallar va qazilma yoqilg'i konlari mavjud. Bugungi kunda g'arbiy Kanadada ichki tekisliklarda ko'mir va neftning eng katta miqdori sanoatga katta miqdorda xom ashyo yetkazib bermoqda. Kanallar Kanadaning shimoliy hududlarini rivojlantirishda muhim omil bo'ldi. Ko'p joylarda yangi kon qazishmalariga xizmat qilish uchun qurilgan magisytal yo'llar va temir yo'llar o'rmon hamda rekreatsion resurslarni yanada rivojlantirishga yordam berdi. Bunday rivojlanish hozirgi junda global muammolardan sanaladigan atrof-muhitga zarar yetkazmoqda. Kanada, uran, rux, nikel, kaliy, asbest, oltingugurt, kadmiy va titanium qazib olish bo'yicha dunyodagi yetakchi mamlakatlar orasida o‘z o'ringa ega. Bundan tashqari, temir javhari, ko'mir, neft, oltin, mis, kumush, qo'rg'oshin va bir qator ferroalloylarning asosiy qayta ishlabchisi hisoblanadi. Ayniqsa, shimoli-g'arbiy hudu

Tashqi savdo munosabatlar
Kanada tashqi savdo munosabatlari iqtisodiyot uchun muhim ahamiyatga ega. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi tarixan katta miqdordagi xom ashyo, ayniqsa, baliq, mo'yna, don va yog'och eksportiga bog'liq edi. Shunga qaramay, xom ashyo Kanada eksportining asosiy ulushi sifatida kamaydi, qayta ishlangan, ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar hajmi keskin ortdi. 1990 yilga Kanada eksportining taxminan beshdan to'rtqismi qayta ishlangan mahsulotlar hissasiga to‘g‘ri keladi. 1970-yillarning o'rtalaridan boshlab yetakchi Kanada eksporti avtomobillar (umumiy eksportning taxminan to'rtdan bir qismini tashkil etadi), avtomobil qismlari va boshqa turdagi mashinalar hamda jihozlar, xususan, kompyuterlashtirilgan aloqa tizimlari kabi yuqori texnologik mahsulotlar hisoblanadi. Tayyor mahsulotlar Kanadaning asosiy ekspot qilingan tovarlari bo'lib, ishlab chiqarilgan metallar va boshqa materiallar hamda o'rmon mahsulotlari, jumladan, yog'ochsozlik materiallari, qog'oz va gazeta qog'ozi hisoblanadi. Muhim import tarkibi esa kimyoviy mahsulotlar, to'qimachilik, neft mahsulotlari va qish mavsumida sabzavot, tropik hamda subtropik mevalar, yong'oqlar va oziq-ovqat mahsulotlari hisoblanadi.
Qo'shma Shtatlar Kanadaning barcha savdo-sotiqlarining uchdan ikki qismini tashkil etuvchi bosh savdo hamkori hisoblanadi. amlakatda eksport importdan ko'ra ko'proq savdo ulushini tashkil etadi. AQSh savdo-iqtisodiy aloqalarga qaramlik faqat import va eksportdagi bozor ulushi emas, balki transport, xalqaro capital ko‘chish, xalqaro moliyaviy yoedamlar,grantlar, gumanitar, tibbiot, xavfsizlik kavi voshqa sohalarda ham hamkorlik qiladi. Amerika Qo'shma Shtatlarida iste'molchilarning o'zgarishi Kanada ishlab chiqaruvchilari uchun norasmiy ta'sirga ega bo'lishi mumkin. Kanadaning Yevropaga kuchli aloqalari ham saqlanib qolmoqda (CETA). Ammo, yangi paydo bo'lgan savdo modellari Kanadaning an'anaviy rivojlanish tizimiga bog'liqligini qisqartirishi mumkin.

Kanada eksporti 2018 yil yanvar oyida 2,1 foizga kamayib, 45,8 milliard AQSh dollariga yetdi. Savdoning katt aqismini avtoulovlar va ehtiyot qismlar tashkil etdi; samolyotlar va boshqa transport vositalari; yog‘ochsozlik va qurilish materiallarini tashkil etdi.Aksincha, energiya mahsulotlari eksport hajmi oshdi. AQShga jo'natilgan yuklar 2,9 foizga kamayib, 34,1 milliard AQSh dollarini tashkil qildi. Bir yil davomida eksport hajmi 1,5 foizga kamaydi. Kanada eksporti 1971 yildan 2017-yil vaqt pralig‘ida o'rtacha 21,437,96 mlrd.CADdan iborat bo'lib, 1971-yil may oyida 48,419,80 mlrd. CADdan yuqori bo'ldi. 1971-yil fevral oyida rekord darajadagi past raqam 1,366 mlrd CADni tashkil etgan.Kanada eksporti 2017 yil hisobi bo‘yicha 390.1 mlrd. AQSh dollarini tashkil etgan. Yirik hamkorlar sifatida AQSh va Yevropa Ittifoqi tashkil etmoqda. Kanada importi esa, 2018 yil yanvar oyida 4,3 foizga oshib, 47.7 mlrd. AQSh dollariga kamaydi. Sanoat mashinalari uchun jihozlar xaridi kamaydi; uskunalar va ehtiyot qismlar; iste'mol tovarlari va elektronika, elektr jihozlari va ehtiyot qismlar asosiy import tarkibi hisoblanadi. Qo'shma Shtatlardan olib kelingan import, asosan, logistika, tog'-kon sanoati va qurilish texnikasi va uskunalarini sotib olishning pastligi sababli 1,8 foizga kamayib, 30.9 milliard CADga yetdi. Yil davomida import hajmi 2,0 foizga oshdi. Kanada importi 1971 yildan 2017 yil vaqt oralig‘ida o'rtacha 20,058,27 mlrd.CAD bo'lib, 2017 yil dekabr oyida bu ko‘rsatkich 49,695,90 mlrd CADni tashkil qildi. 1971 yil yanvar oyida esa 1,112 mlrd. CADni tashkil etgan eng yuqori rekord darajasini tashkil etgan. Kanada importi 2017 yil yakunlari bo‘yicha 416.6 mlrd. AQSh dollarini tashkil etgan bo‘lib asosiy savdo AQSh, Xitoy va Yevropa Ittifoqi bilan amalga oshirilgan. Hozirgi kunda AQSh prezidenti Donald Trumpning jahon iqtisodiyoti bo‘yicha o‘zgacha qarashlari Kanadaning NAFTA tashkiloti bo‘yicha aloqalariga katta miqdorda zarar yetkazmoda45. Hatto, 2017 yil aprelida Kanada bosh vaziri tomonidan qilingan chiqishlar natijasida mamlakat Buyuk yettilik emas, balki 6+1 formati ham joriy qilinishi mumkinligini aytib o‘tdi. Hozirda AQShning Kanada, Yevropa Ittifoqi, Rossiya, Xitoy, Hindiston va Yaponiya mamlakatlari o‘rtasida joriy etilgan savdo urushlari, shuningdek, po‘latga nisbatan 25 foiz ba alyumeniyga esa, 10 foiz import bojining joriy etilishi jahon savdosidagi juda katta xavflar keltirib chiqarishini xalqaro institutlar yetakchi iqtisodchi olimlari president Trampni ogohlantirdi.


Kanadaning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) 2017 yilning to'rtinchi choragida o'tgan yilning ayni choragida nisbatan 2,90 foizga oshdi. Kanada yalpi ichki mahsulotining yillik o'sish sur'ati 1962 yildan 2017 yil vaqt oralig‘ida o'rtacha 3,16 foizni tashkil etib, 1962 yilning birinchi choragida esa 8,80 foizni tashkil etgan. 1982 yilning to'rtinchi choragiga kelib esa rekord darajadagi -4,0 foizni tashkil etgan.
Ishchi kuchi resurslari
Kanada ishchi kuchining deyarli to'rtdan bir qismi kasaba uyushmalariga a‘zo. Ularning aksariyati Qo'shma Shtatlarda joylashgan kasaba uyushmalari bilan bog'liq tarzda ish olib boradi. Kanada ittifoqchilari amerikalik hamkasblari bilan ish haqining teng darajasi uchun hamkorlik qiladi. Bu mehnatni boshqarish tangligini keltirib chiqarmoqda. Chunki, Kanada ishlab chiqarish darajalari odatda kichikroq samaradorlik bo'lgani uchun Qo'shma Shtatlardagiga qaraganda ancha past darajada. Kanada ish bilan bandlik darajasi fevral oyida 61,70 foizni tashkil qildi va 2018 yil yanvarida 61,70 foizni tashkil etdi. 1976 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda o'rtacha 60,30 foizni tashkil etgan bo‘lib, 2008 yil fevral oyida 63,70 foizni tashkil etdi. 1982 yilning dekabr oyida rekord darajada past bo'lgan 56 foizni tashkil etdi. Kanadada ish bilan band bo'lganlar soni 2017 yilga kelib 18,572,50 mln. Kishiga yetdi. 2018 yilning fevralida esa 18,557 mln.kishini tashkil etgan. Kanada 1976 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda ish bilan band bo'lganlarning soni o‘rtacha 14,122.67 mln. kishini tashkil etib, 2017 yil dekabrda 18,645.10 mln. kishidan yuqori bo'lgan. Recorddaraja esa 1976 yil yanvar oyida kuzatilib 9,636,70 mln. kishni tashkil etgan.

Kanada ishsizlik darajasining yillar mobaynida o’zgarishi.
(2008-2018 yil birinchi choragi) 48 Kanadada ishsizlik darajasi 2018 yil fevral oyida 5,9 foizdan 5,8 foizgacha, bozor talablari esa 5,9 foizdan past bo'ldi. Ish bilan bandlik 15,400 kishiga ko'paydi. Chunki, yarim kunlik ish bilan ta'minlanish darajasi (+54,700), asosan to'la vaqtli ish bilan ta'minlash esa kamayishi (-39,300) qayd etildi. Kanada ishsizlik darajasi 1966 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda o'rtacha 7,67 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 1982 yil dekabr oyida 13,10 foizni tashkil etdi. 1966 yil iyun oyida rekord darajadagi ko‘rsatkich 2,90 foizni tashkil etdi. Kanadada ishsizlar soni 2018 yil fevral oyida 1,153 mln. kishidan 2018 yil fevral oyida 1,144 mln. kishiga qisqardi. Kanada ishsizlar soni 1976 yildan 2018 yil vaqt oralig‘ida o'rtacha 12,48 mln. kishini tashkil etgan bo‘lsa, 1992 yilning noyabrida esa 17,48 mln.kishidan yuqori bo‘lgan. 1976 yil mart oyida rekord daraja qayd etilgan bo‘lib 691,50 ming kishini tashkil etgan.
Soliq tizimi
Kanadani Qo'shma Shtatlar bilan taqqoslaganda, shaxsiy daromad solig'i stavkalari yuqoriroq bo'lib, yuqori ish haqi bilan birgalikda ko'plab mutaxassislarni Qo'shma Shtatlarda ishlashga yo'naltiradi. Umumiy holda, soliq tushumlari yalpi ichki mahsulotning beshdan bir qismini tashkil qiladi. Shaxsiy daromad solig'i odatda, federal hukumatning jami daromadining beshdan ikki qismi va korporativ daromad solig'i jami miqdorining o'ndan bir qismini tashkil qiladi. Boshqa muhim federal soliqlarga turli xil iste'mol solig'i (masalan, savdo, yoqilg'i, alkogol, bojxona, tamaki), sog'liqni saqlash va ijtimoiy sug'urta solig'i kiradi. Viloyatlar va hududlar federal hukumatdan sog'liqni saqlash va ta'limni o'z ichiga olgan turli xizmatlarni jamlash uchun soliqlar undiriladi. Kanadada tashkilotlar solig'i stavkasi 26,50 foizni tashkil etadi. Kanadadagi tashkilotlar solig'i stavkasi 1981 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda o'rtacha 38,15 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 1981 yilda 50,90 foizni tashkil etgan. 2012 yilda bu ko'rsatkich 26,10 foizni tashkil etgan. Kanadadagi shaxsiy daromad solig'i stavkasi 33 foizni tashkil qiladi. Bu ko‘rsatkich 2003 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda o'rtacha 29.75 foizni tashkil etib, 2016 yilga kelib 33 foizni tashkil etdi. 2004 yilda esa 29 foizni tashkil etgan. Kanadaning sotishdan keladigan soliq darajasi 5 foizni tashkil etadi. Kanadadagi bu soliq darajasi 2006 yildan 2018 yilga kelib o'rtacha 5,23 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2006 yilda 7 foizdan yuqori bo'lgan edi. 2008 yilda rekord darajada past bo'lgan 5 foizni tashkil etdi.
Transport
Yo'llar va magistrallar Kanada o‘zining avtomagistral va yo'llar bilan dunyo yo‘l qurilish tizimida eng oldingi o‘rinda turadi. Hatto Xitoy va Rossiya ham aynan Kanada modellari asosida o‘zlarining yirik va muzlagan yo‘llarini modernizatsiya qiladi. Kanada geografik jihatdan dunyoda ikkinchi o‘rinda turishi aynan ushbu sohaga juda katta muammolar yaratadi. Ochiq hududlarga kirib borish odatda, jamoat transporti uchun doimo mavjud bo'lmasada kon qazuvchi kompaniyalar tomonidan qurilgan yo'llardan foydalanishga ruxsat etiladi. Trans-Kanadaning avtomobil yo'lini 1962 yilda rasmiy ravishda ochganida, St. John's, Nyufaundlend va Labradordan 4,860 mil (72121 km) yo'lni Victoria, Britaniya Kolumbiyasiga olib borish imkoni paydo bo'ldi. Aholining serqatnov harakatlari ikkala qirg'oqqa ham kengayib boradi. 1997 yilda shahzoda Eduard orolini materikga bog'laydigan 8 milya (13 km) ko'prik qurib bitkazildi. Shahar tarmoqlarida avtomobil yo'llari tarmoqlari zich, avtomobillar soni ko‘p bo‘lib juda tarqoq joyda, har ikki aholi uchun bir nechta transport vositalari to‘g‘ri keladi.
Temir yo'llar
Kanadada aholi jon boshiga to'g'ri keladigan temir yo'l uzunligi dunyodagi eng yuqori ko'rsatkichlardan hisoblanadi (Avstraliya). Temir yo'llar Atlantika va Tinch okeani sohillarini bir-biriga bog'lab turgan bo'lsada, yirik tarmoqlar mamlakat janubida joylashgan. Hatto, shimoldan uzoqda bo'lgan g'arbda ham transkontinental yo'llar Edmonton shimoliga, Alberta va Britaniyaning Kolumbiya shahzodasi Rupertga bormaydi. Shimoliy-janub mintaqaviy yo'nalishlari Manitoba shtatining Cherkill shahrida joylashgan Gudson ko'rfaziga yetib boradi; Ontario, Moosonee, Jeyms Bay va Queblerville, Quebec markazidagi Labradorda ham harakatlar tinmaydi. Kanadaning ko'plab temir yo'l boshqarmasi faoliyat yuritadigan ikkita qit'alararo tizimga amal qiladi. Kanadalik milliy temir yo'llar tizimi (CN) 1995 yilda xususiylashtirildi. Kanadalik Tinch okeani temir yo'l kompaniyasi (CP) aktsiyadorlik jamiyati hisoblanadi. Ushbu tizimlar juda raqobatbardosh bo'lishiga qaramasdan, logistika xizmatlarning jahon bozorlarigacha cho‘zilgan kompaniyalarni o‘ziga jalb qilisji bilan hamiyatlidir. Ularni g'arbiy sohilda Buyuk Britaniya Kolumbiya temir yo'lida, shimoliy-janub yo'nalishida esa bir qator mintaqaviy temir yo'llari konchilik va yog'ochni qayta ishlashga xizmat qiladi. Minglab temir yo'llari, ayniqsa Prairie viloyatlarida qayta qurib montaj ishlari nihoyasiga yetkazildi. Ammo, shimolda yirik tog‘-kon resurslariga boy hududlar uchun yangi temir yo'llar qurilib, umumiy yo'l masofasining nisbatan o'zgarishsiz qoldirildi. 1977 yilda Kanada hukumati ko'p yo'lovchi poezdlari uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olgan "VIA Rail" korporatsiyasini yaratdi. VIA Rail o'z poezdlariga ega bo‘lib CN va CP yo'llaridan foydalanadi. VIA Rail kompaniyasi yangi jihozlar va takomillashtirilgan xizmatlarni joriy qilgan bo'lsada, temir yo'l yo'lovchi tashishning kamayib ketishiga sabab bo'lmadi. 1980-yillarning oxiridan boshlab, davlat tomonidan subsidiyalar qisqartirildi va yo'lovchilarning ko'plab yo‘nalishlari bekor qilindi. Kanada yo'lovchilarining ko'pchiligi Windsordan Quebec shahrigacha bo'lgan aholi zich joylashgan hududlarda joylashgan. Ontario hukumati agentligining "GO Transit" kompaniyasi 1967 yilda Toronto shtatida joylashgan aholi zich hududlarda shahar poezdlarini ishga tushirdi. Shu kabi shaharlarda poezd harakatlari 1984 yilda Montrealda va 1995 yilda Vankuverda ishga tushgan. Suv yo'llari Kanadaning ichki va tashqi savdo munosabatlarining katta qismi suv yo‘llari orqali amalga oshadi. Ichki tashish yo‘nalishlarini boshqaruvchi "St. LawrenceGreat Lakes" suv havzasi 12 metr balandlikka egalik qilib, Kanadaning asosiy kanallarini o'z ichiga oladi. Monreal va Leyk Ontario orasida yettita dambali shlyuz mavjud; Welland kanali Niagara daryosini va Niagara orolini Ontario va Eri ko'li o'rtasida sakkizta shlyuz bilan almashtiradi; va Sault Sainte Marie kanali va dambalangan bog'lar Guron va Superior hududlari uchun asosiy transport hisoblanadi. 16 ta slyuzli ko'llar Monrealgacha bo'lgan 582 fut (177 metr) suv kerakli suv hajmi va tezligini ta‘minlaydi. Sankt-Lawrence Seaway eng katta okean kemalaridan tashqari barchani kichik suv transport vositalariga xizmat qiladi. Bular St. Lawrence va Great Lakes maydonlari jahon dengizchilik parkining beshdan to'rt qismiga xizmat qiladi. Asosiy yuk va terminallar quyidagilardir: Skandinaviya tepaligidagi Thunder Koyu'ndan St. Lawrence portlariga, temir rudalari esa Kanadada va Qo'shma Shtatlardagi po'lat ishlab chiqaruvchilarga yetkazibberiladi. G'arbiy sohilda esa katta miqdordagi o'rmon mahsulotlari, ko'mir va neft xom ashyosi zaxiralari mavjud. Qirg'oqlarda keng ko'lamli feribot tarmoqlari mavjud. Kanada rivojlanishi uchun Arktika orqali yuk tashishga juda katt ae‘tibor qaratadi. Chunki, u mineral-xom ashyo resurslariga juda boy bo‘lib Kanada transport salohiyatini muzliklar ustida sinovdan o‘tkazadi. Arktikadan okeanga tomon yuklarni tashish bilan bir qatorda, Mackenzie daryosi bo'ylab transport vositalarini erkin harakatlana oladi. Xalqaro standartlar bo'yicha Kanada savdosi parki juda kichik hisoblanadi. Kanadalik ro'yxatdan o'tgan savdo kemalarining aksariyati ichki yo'nalishlarda faoliyat olib boradi va dengiz kemalarining kam qismi xalqaro chuqur suvliklarda faoliyat yuritadi. Kanada Sohil Xavfsizlik Xizmati Arktik suv yo'llari, shu jumladan, barcha kemalar Kanadaning tashish to'g'risidagi qonunga muvofiq va atrof muhitni oldini olish tartib-qoidalariga rioya qilishlarini kafolatlaydi. Kanada transportining YaIMdagi darajasi, 2017 yil dekabr oyida, 79,163 mlrd CADnitashkil etdi. Kanadaning Yalpi Transportidan tushumi 1997 yildan 2017 yilgacha bo'lgan davrda 60,991,65 mlrd. CADni tashkil etadi. 2017-yil dekabr oyida esa bu ko‘rsatkich 79,336 mlrd. CADni tashkil etgan bo‘lsa, 1997 yilning yanvar oyiida esa bu ko‘rsatkich 45,420 mlrd. CADni tashkil qilgan.
Havo yo'llari
Mamlakatning juda katta hudud ekanligi, masofalarning juda olisligi, bepoyon yerlar va iqlimning ekstremal o'zgarishlari Kanadada fuqaro aviatsiyasi rivojlanishini shakllantirdi. ―Air Canada‖ Kanada asosan ichki yuk va yo'lovchi tashish xizmatining eng asosini tashkil qiladigan kompaniya hisoblanadi. Mintaqaviy bir necha mahalliy havo tashuvchi aviakompaniyalar esa Air Canada bilan bog'lanib, boshqa rejalashtirilgan tijoriy xizmatlar bilan shug'ullanadi. Kichikroq tashuvchilar cheklangan rejali xizmatlarni amalga oshirib, Kanadaning boshqa havo qismlari terminallari orqali parvozlarni amalga oshiradilar. Air Canada kabi xalqaro va ichki yo'nalishlarda faoliyat yuritadigan qator nostandart operatsiyalar ham mavjud. 1995 yilda AQSh bilan Kanada o'rtasida ochiq osmon bitimi imzolangan. Endilikda Kanadalik amerikacha aviakompaniyalarning transchegaraviy imkoniyatlari judayam kengaydi. Torontoning Lester B. Pearson xalqaro aeroporti mamlakatdagi eng ko'p ish yurituvchi terminal bo'lib, har yili Kanada yo'lovchi tashishining uchdan bir qismini va havo yuklarining beshdan ikki qismini boshqardi. Montrealda ikki asosiy aeroport bo‘lib, biznesning asosiy aeroporti- Per Elliot Trudeau va shaharning shimolidan 32 km shimoldan joylashgan charter hamda yukga ixtisoslashgan-Mirabel aeroportlaridir.
Doing Business
Kanadaning Doing Business ko’rsatkichi (2018)

Turizm
Kanada xizmat ko'rsatish sohasi barcha boshqa faoliyatlardan ko'ra ko'proq odamlarni ish bilan ta'minlaydi. Eng jadal rivojlanib borayotgan xizmat ko'rsatish joylari orasida turizmdir. Kanada, xorijiy sayohatchilar uchun, xususan, AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Frantsiya va Germaniyadan dunyoning yetakchi yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Kanadalik va chet ellik sayyohlar har yili bir necha milliard dollarlik daromad manbai bo‘lgan transport, turar joy, oziq-ovqat, dam olish va ko'ngil ochish uchun aynan sayyohlikni tanlaydi. Kanadada yirik mahalliy va xorijiy turizm sanoati mavjud. Dunyoning ikkinchi yirik mamlakati - Kanadaning ajoyib jo'g'rofiy xilma-xilligi sayyohlikning muhim turini tashkil etadi. Mamlakatning ko'plab sayyohlik hududlari quyidagi mintaqalarda joylashgan: Toronto, Monreal, Vankuver, Whistler, Niagara shtati, Vankuver orollari, Kanadadagi Rockies, Britaniya Kolumbiya Okanagan vodiysi va Ottava milliy poytaxtidir. Katta shaharlar madaniyati, xilma-xilligi, shuningdek, milliy bog'lar va tarixiy joylari bilan juda mashhur. 2015-yilda Kanadaga 16 milliondan ziyod sayyoh tashrif buyurib, 17,4 milliard AQSh dollarni tashkil etgan xalqaro turizm daromadlarini ta‘minladi. Mahalliy va xalqaro sayyohlik to'g'ridanto'g'ri Kanadaning yalpi ichki mahsulotining 1 foizini tashkil qiladi va mamlakatda 309 mingta ish o'rni yaratadi. Britaniya Kolumbiya Kanadaning eng g'arbiy mintaqasi bo'lib, Tinch okeanigacha bo‘lgan hududlarni egallaydi. Sharon sohili Kanadaning qolgan qismiga nisbatan ancha issiq hisoblanadi. Britaniya Kolumbiyasi 4 mintaqaga bo'lingan: Britaniya Kolumbiya  Shimoliy Britaniya Kolumbiyasi  Kootenay qoyatoshlari  Vankuver oroli  Victoriya Britaniya Kolumbiya (BC) Kanadaning tog'li viloyati bo'lib, dunyodagi eng ajoyib tog' manzaralariga ega. Viloyatda Vankuver orolidan Alberta chegarasiga tarqalgan taxminan 33 ta yirik tog'-chang'i kurortlari mavjud. Whistler, Britaniya Kolumbiya, mustahkam qirg'oqlarda joylashgan bo'lib, doimiy ravishda Shimoliy Amerikadagi 1-sonli tosh markazi sifatida o‘rin olib, 2016 yilgi Qishki Olimpiya o'yinlariga mezbonlik qildi. Torontoning g'arbiy qismidagi Kanada poytaxti Vankuver juda ko'p madaniyat markazlari joylashgan shahardir. Bu hududda Osiyodan kelgan kata sonly mahalliy aholi qatlami yashaydi. Vankuver port shahri bo'lib, tog'lar va okeanning butun go'zal manzaralarini beradi. Vankuver  Kapilano daryosidan 70 metr balandlikda bo'lgan 136 metrlik ko'prik  Stanley Park, eng yirik o'rmon parki (8mln. sayyoh)  Granville oroli, bozorga yaqin kichik orol, xarid qilish va teatrlar.  Chinatown, Vankuver, Shimoliy Amerikadagi eng yiriklaridan biri.  Robson Street, yaxshi restoranlar, eng qiziqarli xarid qilish mintaqasi.  Gastown, sayyohlik yo'naltirilgan korxonalar, restoranlar va tungi klublar.  Vankuver san'at galereyasi  Vankuver muzeyi  Telus hududidagi ilm-fan dunyosi Victoria, Britaniya Kolumbiyaning tarkibiy qismi bo‘lib, har yili millionlab mehmonlarni jalb qiluvchi Kanada sayyohlik agentligi hisoblanadi. Sayyohlar uchun ommabop kit tomoshalari, ichki port hududida shov-shuvli sahna ko‘rinishlari va jahonga mashhur Butchart bog'laridan bahra olish uchun tashrif buyurishdir. Kanadada sayyohlar kelishi 2017 yil noyabrda 1,73 mln. kishidan 2018-yil may oyida 2,09 mln. kishigacha ko'tarildi. Kanada sayyohlar soni 1972 yildan 2017 yilgacha bo'lgan davrda o'rtacha 3,005 mln kishini tashkil etib, har yili 7 mln. sayyohni tashkil etgan. 1978 yil yanvar oyida rekord darajadagi past 1,14 mln. kishini tashkil qildi. Britaniya Kolumbiyasi ko'plab Gollivud filmlarini tasvirga olish uchun mashhur joy bo'lib, Shimoliy Amerikadagi uchinchi yirik film markazi hsioblanadi. Uning ikki yirik shahri - Kalgari va Edmonton doimiy tarzda mashuhr insonlar bilan band bo‘ladi. Edmonton qadimdan Shimoliy Amerikadagi eng yirik savdo markazi bo'lgan West Edmonton Mall sababli juda mashhur bo‘lgan. Edmonton, shuningdek, Kanada festival shahri deb ham atalib, yil davomida 60 dan ortiq go‘zal tadbirlarni o'tkazadi. Edmonton qadimiy Strathcona butiklaridan xarid qilish, musiqa, san'at va ko'plab restoranlarni o'z ichiga olgan tarixiy mintaqa hududida joylashgan. Dunyoda bir tomosha ostida dinozavrlarning eng katta to'plamlarini yig'ish uchun Drumhellerdagi Royal Tyrrell Paleontologiya muzeyi joylashgan. Alberta shuningdek, muhim tabiiy tabiat manzaralarini ham o'z ichiga oladi. Ulardan 5 tasi va umumiy Kanadaning 17 ta obe‘kti YuNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. Banff va Jasper milliy bog'lari, "Waterton-Glacier" xalqaro tinchlik bog'i, "Wood Buffalo" milliy bog'i, "Dinosaur provinsiyasi" bog'i va "Buffalo-Zap" poyezdlari shular jumlasidandir. Janubi-sharqda Alberta Saskatchevan bilan birgalikda mahalliy tarixga va Shimoliy-g'arbiy politsiya poligoni uchun ahamiyatli geografik mintaqa bo'lgan Cypress Hills Interprovincial Parkiga ega.