Bap new indd

Birinshi nátiyje. 80 m biyiklikten 
taslanǵan dene 4 s ta jerge túsedi. Usı biyiklikten 5 m/s, 10 m/s, 15 m/s, 
20 m/s baslanǵısh tezlikleri menen gorizont baǵıtında ılaqtırılǵan deneler 
de birdey waqıtta 4 s ta jerge túsedi. Hátte olardıń 1 s, 2 s, 3 s aqırındaǵı 
Jerden biyiklikleri de birdey bolıp, baslanǵısh tezliksiz taslanǵan denede-
gidey boladı.
Biyiklikten taslanǵan dene jerge qansha waqıtta tússe, usınday 
biyiklikten gorizontal baǵıtta ılaqtırılǵan dene de sonsha waqıtta 
jerge túsedi. 
Ekinshi nátiyje. Gorizontal ılaqtırılǵan dene qálegen teń waqıtlar arasın-
da minardan birdey aralıqqa uzaqlasıp baradı. Eger jerge deneniń iymek 
sızıqlı qozǵalısınıń proekciyası túsirilse, onıń proekciyası tuwrı sızıqlı teń 
ólshewli qozǵalıstı ańlatadı. Sonıń ushın minardıń astınan deneniń túsken 
ornına shekemgi bolǵan aralıq tómendegishe ańlatıladı:
s = υ
0
t. (1)
98-súwrette kórsetilgenindey, dene 80 m biyikliktegi minardan 5 m/s, 
10 m/s, 15 m/s, 20 m/s baslanǵısh tezlik penen gorizontal baǵıtında ılaqtırılǵan 
bolsa, deneniń barlıq jaǵdaylarda da minardan qansha uzaqlıqqa barıp túsi-
win esaplaymız. Bul jaǵdayda t = 4 s dep alıp, (1)-formuladan hárbir jaǵday 
ushın s aralıqtı tabamız:
1) υ
0
= 5 m/s da s = 5 m/s · 4 s = 20 m;
2) υ
0
= 10 m/s da s = 10 m/s · 4 s = 40 m;
1 s 
2 s 
3 s 
4 s 
35
60
75
80 
h, m
0 
υ
→
0
20 
40 
60 
80 s, m 
υ
0 
= 0
υ
0 
= 5 m/s
υ
0 
= 10 m/s
υ
0 
= 20 m/s
98-súwret. Biyiklikten gorizontal 
baǵıtında ılaqtırılǵan deneniń qozǵalısı
υ
0 
= 15 m/s

---

110
Dinamika tiykarları
3) υ
0
= 15 m/s da s = 15 m/s · 4 s = 60 m;
4) υ
0
= 20 m/s da s = 20 m/s · 4 s = 80 m.
Demek, gorizont baǵıtında ılaqtırılǵan dene eki túrli qozǵalısta qatnasa-
dı, yaǵnıy gorizont baǵıtta tuwrı sızıqlı turaqlı tezliktegi qozǵalıstı dawam 
ettiredi hám de Jerdiń tartıw kúshiniń tásirinde vertikal baǵıtta ózgeriwshi 
tezlikte tómenge erkin túsiw tezleniwi boladı.
Bir waqıtta hám gorizontal, hám vertikal qozǵalatuǵın deneniń juw-
maqlawshı tezligi vektorlardıń qosındısı túrinde tómendegishe ańlatıladı:
υ
→
= υ
→
g
+ υ
→
v 
.
Bunda
υ
g
– deneniń gorizontal baǵıttaǵı tezligi; υ
v
– deneniń vertikal baǵıt-
taǵı tezligi.