Bap new indd

Tek pútkil dúnyalıq tartılıs kúshiniń tásirinde erkin qozǵalatuǵın 
qálegen dene salmaqsızlıq jaǵdayında boladı.
Jerdiń átirapındaǵı orbita boylap aylanıp júrgen kosmoslıq keme, onıń 
ishindegi kosmonavt, erkin túsiw tezleniwi menen túsip kiyatırǵan samo-
lyot salmaqsızlıq halında boladı. Salmaqsız-
lıq halında kosmonavt kemeniń ishinde er-
kin qozǵalıp júredi (97-súwret). Bul jaǵdayda 
kosmonavttıń salmaǵı nolge teń. Ol ózin 
jerge erkin túsip kiyatırǵanday sezedi. Tez 
kiyatırǵan avtomobil birden tómenge qarap 
júre baslaǵanda salmaqsızlıq halın sezemiz. 
Dem alıw orınlarındaǵı «júrekti seskendiriw-
shi» attrakcionlarda júk túsiw hám salmaqsız-
lıq qubılıslarınıń guwası bolıwımız múmkin. 
Bul jaǵdayda attrakcion qatnasıwshıları joqa-
rıǵa keskin kóterilgende qosımsha kúshtiń tásir etip atırǵanlıǵın, otırǵıshqa 
úlkenirek salmaq penen basım túsirip atırǵanlıǵın, yaǵnıy júktiń túskenligi 
seziledi. Tómenge qarap keskin túsiwdiń barısında bolsa erkin túsiw tezle-
niwi menen qozǵala baslaǵan qatnasıwshılar salmaqsızlıqtı sezedi.
Másele sheshiw úlgisi
Palwan jerde turǵan massası 64 kg bolǵan tastı 2,7 m/s
2
shamasındaǵı 
97-súwret. Salmaqsızlıq halındaǵı 
kosmonavtlar
96-súwret. Tezleniw a = 0 (1) hám a = g (2) 
bolǵandaǵı prujinanıń sozılıwı 
a = 0
a
a = g

---

108
Dinamika tiykarları
tezleniw menen kóterdi. Deneniń salmaq kúshin tabıń. Tastı Jerden kóteriw 
waqtında onıń salmaǵı qansha bolǵan?
Berilgen:
Formulası: Sheshiliwi:
m = 64 kg;   F
salm 
= mg;  F
salm 
= 64 kg . 9,8 m/s
2 
≈ 630 N;
a = 2,7 m/s
2
; P
= mg + ma; P
= 64 kg . (9,8 + 2,7) m/s
2 
= 800 N.
g = 9,8 m/s
2
. P
= m(g + a).
Tabıw kerek:   Juwabı: F
salm
≈ 630 N; P = 800 N.
F
salm
= ? P = ?