Bap new indd

Keńislikti úsh ólshemli koordinatalarda sáwlelendiriw
Tegis tuwrı jolda júrip baratırǵan 
avtomobildiń 
qozǵalısın 
sızılmada 
súwret lew ushın masshtabı kórsetilgen 
bir tuwrı sızıq jetkilikli (5-súwret). 
Temir joldıń tuwrı sızıqlı bóliminde-
gi poyezddıń qozǵalısın súwretlewge de 
bir ólshemli koordinata kósheri kerek. 
Bunda qozǵalıp baratırǵan dene ońǵa 
yamasa shepke, joqarı yamasa tómenge qozǵalmaytuǵınlıqtan qosımsha 
koordinata kósheri niń keregi joq, onıń qozǵalısın bir ólshemli koordina-
talarda súwretlewdiń ózi jetkilikli. Tuwrı jolda ketip baratırǵan avtomobil 
kesispege kelgende shepke yamasa ońǵa 
burılıwı yaǵnıy, tuwrı sızıqlı qozǵalıs 
bolmay qaladı. Jerdiń betin úlken emes 
aralıqlarda tegislik dep esaplasaq, usı te-
gislikte adam, velosiped, avtomobillerdiń 
qozǵalısın súwretlew ushın eki ólshemli 
koordinatalar kerek boladı. Demek, tegis-
likte ornın ózgertip atırǵan dene qozǵalısı, 
mısalı, avtomobildiń qozǵalısın koordinata-
lar tegisliginde súwretleymiz (6-súwret).
5-súwret.
Tuwrı sızıqlı qozǵalıstı bir 
ólshemli koordinatada súwretlew.
x
6-súwret. 
Tegisliktegi qozǵalıstı 
eki ólshemli koordinatada 
súwretlew.
y
x
o

---

13
I bap. Mexanikalıq qozǵalıs haqqındaǵı ulıwma maǵlıwmatlar
Qustıń jerde yaǵnıy tegislikte júri-
wi yamasa aspanda yaǵnıy keńis-
likte ushıwı múmkin. Onıń jerdegi 
qozǵalısın eki ólshemli, aspandaǵı 
ushıwın bolsa úsh ólshemli koordi-
natalarda súwretlew qolaylı. Samo-
lyottıń ushıwı qozǵalıstıń baǵıtına 
baylanıslı tańlap alınǵan úsh ólshem-
li koordinatalar sistemasında súwret-
lenedi (7-súwret). Hawa sharınıń as-
pandaǵı, teńiz haywanlarınıń bolsa 
suw astındaǵı qozǵalısın táriyiplew ushın da úsh ólshemli koordinatalar 
sisteması kerek.