81
IV bap Háreket nızamları
Xalıq aralıq birlikler sistemasında kúshtiń birligi etip Nyuton (
N) qabıl
etilgen. (5)-formuladan:
1 N = 1 kg
ּ 1 m
—
s
2
= 1 kg m
—
s
2
.
1 N – bul massası 1 kg denege
1 m
—
s
2
tezleniw beretuǵın kúsh.
Nyutonnıń ekinshi nızamınıń formulası vektorlıq shama túrinde tómen-
degishe ańlatıladı.
a
→
= —
F
→
m. (6)
Nyutonnıń birinshi nızamı ekinshi nızamınıń
F = 0 teńligi orınlanǵandaǵı
dara jaǵdayı. Sebebi,
F = 0 =
ma da
m ≠ 0 de
a = 0 ekenligi kelip shıǵadı.
Yaǵnıy, denege kúsh tásir etpese, tezleniw bolmaydı.
Másele sheshiw úlgisi
Massası 50 g bolǵan xokkey shaybası muz ústinde turıptı.
Eger xokkeyshi
onı 100 N kúsh
penen ursa, shayba qanday tezleniw aladı?
Berilgen:
Formulası
Sheshiliwi:
m = 50 g = 0,05 kg;
F = 100 N.
a = 100 N = 2 000 m
—
s
2
Tabıw kerek:
Juwap:
a = 2 000 m
—
s
2
a = ?
Tayanısh túsinikler: Nyutonnıń ekinshi nızamı.
1.
1-hám 2-tájiriybeler tiykarında arbanıń tezleniwin tawıp, kesteni toltırıń hám
juwmaq shıǵarıń.
№
F , N
m, kg a, m/s
2
№
F , N
m, kg
a, m/s
2
1
0,1
1
1
0,1
1
2
0,2
1
2
0,1
2
3
0,3
1
3
0,1
3
1.
Eger massası 2 kg bolǵan denege bir waqıtta 10 N hám 15 N kúsh tásir etip
atırǵan bolsa, ol qanday tezleniwler alıwı múmkin?
2.
υ
tezlik penen qozǵalıp atırǵan denege usı tezlikte qozǵalısın
dawam ettiriwi
ushın turaqlı
F
kúshtiń tásir etip turıwı shárt pe?
F
kúshiniń tásirin
joq etse
dene toqtay ma?
0,05 kg
.
.
6. Fizika 7-kl.
a =
F .
m
