85
IV bap Háreket nızamları
(3)
υ
2
= 10
· 50
m
s— = 2,5
m
s— ;
200
a
2
= 2,5 ms—
= 5 m
s— .
0,5
2
2
m
1
a
1
=
m
2
a
2
yamasa
a
1
a
2
=
m
2
Óz ara tásirlesiwshi eki deneniń tezleniwleri olardıń massalarına
keri proporcional bolıp óz ara qarama-qarsı baǵıtlanǵan.
Buǵan mısal retinde 67-súwrette kórsetilgen massaları hár qıylı bolǵan
arbalardıń qozǵalısların keltiriw múmkin.
Óz ara tásirlesiwde denelerdiń alǵan tezleniwleri
a
1
=
υ
1
/
t hám
a
2
=
υ
2
/
t
ekenligin
esapqa alsaq, (3)-ańlatpadan tómendegi ańlatpa kelip shıǵadı:
υ
1
υ
2
=
m
2
Denelerdiń óz ara tásiri sebepli alǵan tezlikleri olardıń massa-
larına keri proporcional bolıp, óz ara qarama-qarsı baǵıtlanǵan.
Mısalı, bala tınısh turǵan qayıqtan jaǵaǵa
qaray sekirgende, qayıqtıń
qozǵalısınıń baǵıtı balanıń baǵıtına qarama-qarsı boladı. Qayıqtıń massası
balanıń massasınan qansha ese úlken bolsa, onıń alǵan tezligi balanıń tez-
liginen sonsha ese kishi boladı. Tásir hám keri tásir kúshleriniń hárbiriniń
hár qıylı denelerge túsetuǵınlıǵın yadda saqlawımız kerek.
Eger qanday da
bir kúsh júzege kelse, oǵan muǵdarı jaǵınan teń, biraq qarama-qarsı baǵıt-
lanǵan kúsh álbette boladı.
Másele sheshiw úlgisi:
Massası 50 kg bolǵan bala qayıqtan jaǵaǵa sekirip. 0,5 s ishinde 10 m/s
tezlikke eristi. Eger qayıqtıń massası 200
kg bolsa, usı waqıt ishinde qayıq
qanday tezlikke iye boladı? Usı waqıtta bala menen qayıq
qanday tezleniw
aladı?
Berilgen:
Formulası: Sheshiliwi:
m
1
= 50 kg;
m
2
= 200 kg;
υ
1
=
m
2
dan
υ
2
=
υ
1
· —
m
1
m
1
υ
2
m
2
;
υ
1
= 10 m/s;
a
1
=
υ
1
t—;
t = 0,5 s.
Tabıw kerek:
a
2
=
υ
2
t— .
υ
2
= ?
a
1
= ?
a
2
= ?
Juwabı:
υ
2
= 2,5 m/s;
a
1
= 20 m/s
2
;
a
2
= 5 m/s
2
.
m
1
m
1
(4)
.
.
a
1
= 10 ms—
= 20 m
s— .
0,5
2
2
