Bap new indd

Tayanısh túsinikler: orayǵa umtılıwshı kúsh, oraydan qashıwshı 
kúsh
1. Poyezd júrgende qáwipsizlik sharaların kóriw ushın joldıń burılıw orınlarında 
relslerin qalay jaylastırıw kerek?
2. Cirkte sheńber boyınsha ornatılǵan diywaldıń ishinde motociklshi qozǵalıp, áste-
aqırın diywalǵa shıǵa baslaydı. Onıń diywaldan qulap túspewiniń sebebi nede?
1. Massası 20 g bolǵan shariktiń uzınlıǵı 25 sm bolǵan jipke baylap aylandıramız. 
Aylanıw dáwiri 0,2 s bolsa shariktiń sızıqlı tezligin hám oǵan tásir etip atırǵan 
oraydan qashıwshı kúshti tabıń.
2. A. 1-máseleniń shártindegi deneniń massasın eki ret úlken dep esaplap, máseleni 
sheshiń. B. 1-máseleniń shártindegi sharik baylanǵan jiptiń uzınlıǵın eki ese 
uzın dep alıp, máseleni sheshiń. D. 1-máseleniń shártindegi shariktiń aylanıw 
dáwirin eki ese úlken dep alıp, máseleni sheshiń. A, B hám D máselelerdiń 
hárbir sheshimin 1-máseleniń sheshimi menen salıstırıń hám juwmaq shıǵarıń.
24-§. SERPIMLILIK KÚSHI
Deformaciya
Eger denege sırttan kúsh tásir etse, deneni payda etken bóleksheler bir-bi-
rine salıstırǵanda jılısıwı hám olar arasındaǵı aralıqtıń ózgeriwi múmkin. Ná-
tiyjede bóleksheler arasındaǵı óz ara tásir kúshleriniń (tartısıw hám iyte risiw) 

---

89
IV bap Háreket nızamları
teń salmaqlıq halı buzıladı. Eger kúsh tásirinde olar 
arasındaǵı aralıq artqan bolsa, tartısıw kúshleri ús-
tin boladı. Eger kerisinshe aralıq kemeygen bolsa, 
iyterisiw kúshi ústin boladı. Nátiyjede deneniń hár 
qıylı noqatlarında nolge teń emes ishki kúshler pay-
da boladı. Nyutonnıń úshinshi nızamı boyınsha ishki 
kúshlerdiń qosındısı sırttan tásir etken kúshke teń 
hám oǵan qarama-qarsı baǵıtlanǵan (77-súwret).
Denege kúshler tásir etkende, olar sozılıwı, 
qısılıwı, iyiliwi, jılısıwı yamasa buralıwı múmkin. 
Bazı bir denelerde bunday qásiyet anıq baqlanadı. 
Mısalı, sırtqı kúshtiń tásirinde rezina yamasa prujinanıń sozılıwı, qısılıwı, 
buralıwı yamasa iyiliwi múmkin.