Bargning asosiy vazifalari

Mavzu: Bargdagi fizologik protsesslar.

O‘simliklarning ko‘payishi, o‘sishi va rivojlanishi.

   

BARGNING ASOSIY VAZIFALARI

 

Assimilyatsiya.Dissimilyatsiya.Traspiratsiya.

1771 yili ingliz olimi Pristli xavoda O₂ borligini aniqlaydi. Pristli o‘simliklar tomonidan SO₂=hazm qilishini masalasini tekshiradi. Havo tarkibida SO₂=miqdori 0,03%.Ammo Pristli qaysi vaqtda o‘simliklar SO₂ ni yutishini aniqlay olmaydi.Uning shogirdi Gollandiya olimi Yan Ingenxuz 1779 yilda o‘simliklar SO₂ =kunduzi, quyosh bor vaqtida yutilishini aniqladi. Bulardan keyin Shvetsariya olimlari Senebye, Sossyur quyosh bor vaqtida havoda SO₂ kamayib,O₂ ko‘payishini ,rus olimi Vinogradov SO₂ o‘simlik hujayrasida O₂ va karbonga parchalanib, havoga chiqib ketishini payqaydi.1860 yili nemis olimi Saks o‘simliklarning hujayrasida SO₂ ning suv bilan qo‘shilishidan kraxmal (S₆N₁₀O₅ )_n hosil bo‘lganligini aniqladi. Kraxmal hosil bo‘lishi quyosh nuriga bog‘liq bo‘lgani uchun, bu protsess "fotosintez"deb ham ataladi. Quyosh nurining ahamiyatini K.A.Timiryazov aniqladi. Timiryazovning ko‘rsatishicha quyosh-ning 75% nurini yutadi.qolgan 25% ni o‘simlik organidan yutilmasdan o‘tib ketadi. Yutilgan 75% nurning 1-5% i fotosintezda ishtirok etadi. Ba’zan 10% ga yaqini o‘simliklar tomonidan sun’iy bug‘lantirishga sarf bo‘ladi.Timiryazov xlorofillning spektrini aniqladi. Ya’ni quyosh spektri 7 ta nurdan iborat bo‘lsa, xlorofil 3 tasini yutadi.Timiryazev ko‘rsatishicha xlorofil quyoshning V b -n S orasidagi qizil nurni, ko‘k va binafsha nurini ko‘p yutadi. O‘simliklarning bir yildagi fotosintezi uchun 162 tirillion kkal issiqlik sarf bo‘ladi. Rus olimi Vinogradov fotosintez protsessida SO₂ emas, balki N₂O parchalanishini isbotladi. U N₂ O karbon bilan birikadi O₂ esa havoga chiqib ketadi deb hisoblaydi. Ya’ni u Timiryazev ko‘rsatgan fikrni tasdiqlaydi.

SO₂ + N₂ O ---- SN ON+O₂

CO₂ ildiz orqali olingan suv bilan birikib,chumoli aldegid hosil qiladi. Ortiqcha O₂ havoga chiqib ketadi. SNON ning 6 molekulasi xlorofil donalarida birikib ,1 molekula shakar hosil bo‘ladi.(S₆ N₁₂ O₆ ).

Rus olimi Butlerov laboratoriyada chumoli aldegid SNON dan glukoza S₆ N₁₂ O₆ olgan,1 molekula shakar hosil bo‘lishi uchun 674 kkal quyosh energiya sarf bo‘ladi.1 g molekula 180 g shakar. Assimilyatsiya protsessining formulasini quydagicha yoziladi.

6 SO₂+6N₂ O ^+674kkal S₆ N ₁₂ O₆ +6O₂

______

xl.dona.ich.

Ko‘pchilik o‘simliklarda shakar darhol xlorofill, donalari ichida kraxmalga aylanadi.

S₆ N₁₂ O₆ +N₂ O ^diastaza (S₆ N ₁₀ O ₅ )p

_____

Shakarning kraxmalga aylanishi diastaza fermenti ta’sirida bo‘ladi. Kraxmal ba’zi o‘simliklarda : lolagullilar oilasiga kiruvchi o‘simliklarda(lola,piyoz,chesnok)da bo‘lmaydi. Bu o‘simliklarda oziqli modda sifatida ikkilamchi shakar va kraxmal to‘planadi. Birlamchi shakar va kraxmal qisman sarflanadi,qisman oziqli modda sifatida to‘planadi. Oziqli modda sifatida to‘plangan shakar va kraxmal "ikkilamchi" deyiladi.