Bastakorlar ijodi

Ota Jalol Nosirov (1845–1928)

Buxoro maqomlarining bilimdoni, mohir tanburchi, zabardast hofiz Ota Jalol Nosirov 1845-yili Buxoroda tavallud topgan. Otasi Nosir ota masjidda muazzinlik vazifasida ishlagan. Xalq musiqa merosi, ayniqsa, maqom sho‘balaridan xabardor kishi bo‘lgan.
U yoshligidan musiqaga mehr qo‘yadi, kasb- ni o‘rganish maqsadida davrining maqom bilim-
donlaridan biri, mashhur xonanda Tillaboy hofizga shogird tushadi. Ota Jalol ustozidan Shashmaqomning «Nasr» bo‘limiga tegishli bo‘lgan qismlarini o‘rganadi.
Ota Jalol 20 yoshlarida saroy hofizligiga qabul qilinadi. U noyob iste’dodi hamda shirali ovozi bilan tez orada saroy ahli e’tiborini qozonadi. Shundan so‘ng uni saroy musiqachilarining boshlig‘i etib tayinlashadi. U o‘z davrining nufuzli maqom ustozlaridan bo‘lib yetishadi va Amir Muzaffarxon, Abdulahadxon va Olimxon saroy- larida maqomchilar guruhiga rahbarlik qiladi. U faoliyati davomida mohir tanburchi va xonanda sifatida shakllanadi. Shashmaqomn- ing cholg‘u va ashula yo‘llarini tartibli holda ijro etishga muyassar bo‘ladi.
Ota Jalol Shashmaqomni ijro etish jarayonida unga ijodiy yondashadi. Uning faoliyatida ijodiy munosabatlar bo‘lganligi xususida ayrim manbalarda bayon etiladi. Xususan, «Segoh» maqomiga mos savt bog‘laydi va uni «Savti Jaloliy» deb nomlaydi. Bu borada A. Fitrat o‘zining «O‘zbek klassik musiqa va uning tarixi» risolasida quyidagi fikrlarni bayon etadi: «Segoh maqomida savt sho‘basi yoq edi. Mashhur musiqachi Ota Jalol tomonidan me- ning tashviqim bilan 1922-yilda «Savt» bastalangan edi»¹.
¹ A. Fitrat. O‘zbek klassik musiqa va uning tarixi. – T., 1993. 24-b.
Ota Jalol XX asrning 20-yillarida Buxoroda ochilgan «Sharq mu- siqa maktabi»da faoliyat ko‘rsatadi. O‘z davrining nufuzli sozanda va xonandalariga maqom san’atini o‘rgatadi. «1923-yilda V.A. Us- penskiy tomonidan Buxoro «Shashmaqom»i notaga olinishida ham keksa ustoz eng asosiy tayanch vazifasini bajargan. V.A. Uspens- kiy «Shashmaqom» mushkilot va nasrlarini notaga ko‘chirishda Ota G‘iyos Abdug‘ani, Abdurahmon Tanburiy (Umarov), Domla Halim Ibodov, Ma’rufjon Toshpo‘latov kabi qator atoqli sozandalar ijro- lariga asoslangan»¹.
Buxoro «Shashmaqomi» 1924-yilda Abdurauf Fitrat tashabbusi ostida, Ota Jalol hamda Ota G‘iyos va V.A. Uspenskiylar bilan birga notaga ko‘chirilgan va «Olti musiqali poemalar» (Шесть музы- кальных поэм) nomi bilan Moskvada nashr qilingan.
Ota Jalol 1928-yili Samarqand shahrida ochilgan Musiqa va xoreografiya ilmiy-tadqiqot institutida ustozlik faoliyatini olib boradi. Bu dargohda u Halim Ibodov, Hoji Abdulaziz Abdurasulov, Shodi Azizov, Shonazar Sohibov kabi bir qator san’at arboblariga hamda taniqli kompozitorlar bo‘lmish M. Ashrafiy, M. Burhonov,
T. Sodiqov, Sh. Ramazonov va boshqalarga saboq beradi. Ota Jalol Nosirov 1928-yilda 83 yoshida Samarqandda vafot etgan.