Batafsil bayon etilgan


Download 1.65 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/189
Sana08.01.2022
Hajmi1.65 Mb.
#247844
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   189
Bog'liq
xronologiya va metorologiy (1)

Kleostat  sikli.  Eramizdan  avvalgi  VI  asrda  yashagan  grek  astronomi  Kleostat  nomiga 
qo'yilgan.  Bu  siklning  yana  bir  boshqa  nomi  «oktaeterida»  (sakkizlik)dir.  Kleostat  uni 
quyidagicha tuzadi.  Oy  yili Quyosh  yilidan har  yili 11,25 sutka oldinga  o'tib ketadi (chunki  oy 
yili 354, quyosh yili 365,25 sutkaga teng). Bu farq esa 8 yilda 90 kunga (11,25·8 = 90) yetadi. 
Demak, 8 oy yiliga uchta 30 kunlik embolistik oy qo'shish zarur.    
 
 
Darhaqiqat, 8 Quyosh yili 2922 (365,25·8 = 2922) sutkani tashkil qiladi. Agar, 8 oy yilidan 
beshtasini  oddiy  uch  yilini  embolistik  oy  qiladigan  bo'lsak,  354·5+384·3  =  2922  kunga  teng 
bo'ladi.  8  Oy  yili  99  Oy  oyiga  teng  bo'lishi  lozim:  48  ta  «to'liq  bo'lrnagan»  va  51  ta  «to‘liq» 
oyga. Demak, 8 yilning 2, 5, 8-yillariga embolistik oy qo'shish mumkin. Lekin, Kleostat siklida 
xatolar yil sayin to'planib boradi. 8 Yulian yili 2922 sutka, 99 sinodik oy 2922 kunga emas, balki 
2923,53 kunga tengdir.                                                                                                   Kleo stat 
siklida  kalendar  bilan  yangi  Oyning  ko'rinishi  orasidagi  farq  1,53  sutkaga  (2923,52841-2922  = 
1,52841) tengdir. Shunday qilib, Kleostat siklida Oy kalendari orqada qolib ketadi. U yangi Oy 
chiqmasdan tugaydi. Bu sakkiz yilda 1,53 sutka, o'n olti yilda esa uch sutkani tashkil qiladi. 
Meton  sikli.  Kleostat  siklidagi  xatoni  eramizdan  avvalgi  V  asrda  qadimgi  grek  olimi 
Meton  aniqlagan.  Meton  bu  xatoni  yo'qotish  maqsadida  19  yildan  tashkil  topgan  yangi  siklni 
ishlab chiqadi. U 19  yilda 7 embolistik  yil (235 Oy  oyi,  uning 110 oyi  «to'liq bo'lmagan», 125 
tasi  «to'liq»)dan  tashkil  topgan.  19  Quyosh  yili  6939,75  (365,25·  19=6939,75)  taxminan  6940 
sutkadan  iborat.  19  Quyosh  yilini  oy  kalendariga  moslashtirish  maqsadida  oxirgi  yetti  yilni 
embolistik,  to'rt  yilni  kabisa  yili  qilish  kerak.  (354  kun  x  12  yil+384  kun  x  7  yil+4  kun=6940 
kun). 
Meton siklida 3, 6, 8, 11, 14, 17, 19-yillar  embolistik,  3. 8, 11, 19-yillar kabisa  yili  qilib 
belgilanadi. Lekin Meton sikli ham juda aniq va mukammal chiqmadi. Unda 19 Yulian yili 6940 
kun qilib olingan. Aslida esa u 6935,75 kunga tengdir. Siklda 19 yilda 0,25 sutka, ya'ni 4 siklda 
bir sutka farq yuzaga keladi. 
235 Oy oyi 6940 sutkaga emas, balki 6939,7 (29,53050-235= 6939,68865) sutkaga tengdir 
(6940-6939,68865=0,31135). Bu esa 4 siklda bir (0,3·4=1,2) kunni tashkil qiladi. 

Download 1.65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   189




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling