Batafsil bayon etilgan

Kumush toshi  -  og'irlik  o'lchov birligi; qiymati  250 misqolga teng.  Qobul  toshi bo'yicha 
yarim serga teng . Agar bir misqol o'rtacha 4,5 g bo'lsa, 1 kumush toshi 1125 g ga teng bo'ladi. l 
kumush toshi -250 misqol =1125 g =1,125 kg. Lekin 1 misqol aslida 4,09512g ekanligi hisobga 
olinsa, 1 kumush toshi =1023,78 g =1024 g = 1,024 kg ga, ya'ni 2,5 qadoqqa teng. 
Oltin  toshi-og'irlik  o'lchov  birligi;  qiymati  500  misqolga  teng.  Qobul  toshi  bo'yicha  1 
serga teng. Agar 1 misqol o'rtacha 4,5 g deb hisoblansa, u holda 1 oltin toshi= 500 misqol = 2255 
g=  2,250  kg.  Bordiyu,  misqolning  4,09  g  li  qiymatidan  foydalanilsa,  unda  1  oltin  toshi 
=500x4,09=2,045 kg bo'ladi. Bu shu kungacha saqlangan 5 qadoqli toshning og‘irligiga teng. 
Pud-og'irlik  o'lchov  birligi.  Qiymati  40  qadoqqa  teng.  1  pud  =  40  qadoq  = 
40x0,409512=16,38048 = 16,3805 kg. 
Buxoro  amirligida  mirobona  solig'i  bo'lib,  bu  miroblar  foydasiga  har  bir  uy  hayvoni 
hisobidan,  1  botmon(8-10  pud)  miqdorida  g'alla  bilan  (pul  yoki  mahsulot  bilan)soliq  olingan.
 
Ba'zi adabiyotlarda, pud rus og'irlik o'lchovi deb yozilgan. Bu o'lchov birligining o'zbekcha nomi 
bilan  ruscha  nomining  tasodifan  mos  kelishidandir.  Turkiy  halqlarda,  hususan  o'zbeklarda  juda 
qadimdan qimmatbaho tosh deganda pud tushunilgan (bu tushuncha M.Qoshg‘ariyning ‖Devonu 
lug'at-it turk‖ asarida berilgan), ko'p shevalarda put deb ham ishlatilgan . 
Pud esa o'z navbatida o'lchov birligi pudning yaratilishiga asos bo'lgan. Bu o'lchov birligi 
aslida  pud  emas,  put  yozilib,  keyinchalik  pudga  aylanib  ketgan.  Mamlakatimizda  qadimdan 
qo'llanilgan  mann  va  botmon  kabi  og'irlik  o'lchov  birliklarining  asosan  pud  bilan  bog'likligi 
pudning xalqimiz orasida juda qadimdan qo'llanilib kelayotganligini isbotlaydi. 
Chaksa  -og'irlik  o'lchov  birligi.  U  asosan,  1  pudning  1/3  yoki  ling  1/16  bo'lagiga  teng 
bo'lgan. Turli joyda turlicha og'irlikni bildirgan. 
Farg'onada  chorak  =32,761-:81,9025  kg  ekanligidan,  u  yerda  1  chaksa  =  l/16  chorak  = 
2,0475-5,1189 kg ga teng bo'ladi. 
Namanganda 1 chaksa 5,324 kg ga, Kosonda 5,46 kg ga teng. Qo'qon va Sirdaryo atrofida 
ikki  xil  chaksa  qo'llanilgan.  Ulardan  birinchisida  1  chaksa  =  4,60  kg  yoki  1  chaksa  =4,594kg 
bo'lsa, ikkinchisida 1 chaksa = 5,119 kg yoki 5, 105 kg ga teng. Xo'jandda 1 chaksaning qiymati 
Farg'ona  chaksasining  eng  kichkina  qiymati  2,0475  ning  yarmiga  teng,  ya'ni  1  chaksa 
(Xojand)=l/2 ( Farg'ona ) l/2x 2,0475= 1,02375 = 1,024 kg. 
Qafiz  -  og'irlik  o'lchov  birligi.  O‘rta  Osiyoning  ba'zi  viloyatlarida  taxminan  10-asrdan 
boshlab qollanila boshlagan. Og'irligi 1 jaribning o'ndan biriga teng bo'lgan. Agar jarib - 100 kg 
deb  olinsa,  u  holda  1  qafiz  =1/10  jarib  =  l/10  x  l00  =10kg  bo'ladi.  Lekin  adabiyotda  berilgan 
ma'lumotga  ko'ra,  1  qafiz  =  17000  g  =17,0  kg  ekan;)  hajm  o'lchovi  juda  qadimdan  qo'llanilib 
kelgan. Qiymati qo'llanilgan joyi va davriga qarab har xil bo'lgan. 1 qafiz dastlab hajm bo'yicha 

---