Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

«Tashki muxit» -Tashki muxit-tabiiy kuch va vokelikning yigindisi bulib, uning moddalari, 
energiyasi, tarkalishi inson faoliyatining turli ob`ektiv va sub`ektiv kirralaridir. Ularning 
ba`zilari bir-birlari bilan alokada bulmasligi xam mumkin.
«Atrof-muxit» va «Tashki muxit» atamalari bir ma`noda tushuniladi. 
 «Atrof-muxit» -«Atrof-muxit» tushunchasini ingliz biolog olimi YA.YUksol’ (1864-1944) 
ekologiya faniga kiritgan va uni kuydagicha ta`riflagan: «Tashki dunyo», u tirik organizmlarni 
urab turgan, ularning sezgi organlari, xayvonlarning xarakat organlari orkali ta`sir kilib, 
maxsus xususiyatlarning kelib chikishiga sabab buladi. Xar bir sub`ekt xuddi urgimchak 
turining tolalari kabi tashki muxitni u yoki bu xususiyati bilan boglangan murakkab tur xosil 
kilib, uzining xayotchanligini ta`minlaydi».
«Atrof-muxit» tushunchasi ingliz tilida utgan asrning 60-yillarida kullanilgan bulsa, 
nemis tilida fakat keyingi yillardagina kullanila boshlandi. Rus evolyutsionist olimi K.F.Rul’e 
(1814-1858) «Tashki elementlar» tushunchasini fanga kiritgan edi.
«Tabiiy muxit» -Tabiiy muxit-bu jonli va jonsiz tabiatning, tabiiy omillarining yigindisi bulib, 
inson faoliyati natijasida uzgaradi va organizmlarga ta`sirini kursatadi.
 
«YAshash muxiti» -YAshash muxiti yoki sharoiti-ayrim organizm yoki biotsenozni abiotik va 
biotik omillar yigindisi ta`sirida organizmning usadigan va kupayadigan joyidir.
YAshash muxiti 4 xil bulishi mumkin: 
1. Suv 
2. Tuprok 
3. Er-xavo 
4. Tirik organizmlar tanasi. 
Masalan, kana kichik umurtkasiz xasharot bulib, u fakat xayvonlar tanasida yashaydi. U 
xayvonlar juni orasidan utib, teriga yopishadi va konni suradi. Kana teri ustini koplab turgan 

---

132 
junlar orkali teri va jun urtasidagi issiklik va kondan olinadigan ozuka orkali atrof-muxitni 
kabul kiladi. Bu erda kananing atrof-muxiti: 
1) yoruglik-korongulik, 
2) issiklik-sovuklik, 
3) ozukaning borligi yoki yukligi bilan belgilanadi.