Baxtiyor mengliyev

Ikkinchi bo‘lim 
 
LISONIY PARADIGMA. LISONIY MUNOSABAT.
LISONIY ZIDDIYAT. LISONIY TASNIF 
 
4-§. Lisoniy paradigma 
Tayanch tushunchalar 
lison, nutq, lisoniy birlik, nutqiy birlik, fonema va tovush, 
leksema va so‘z, morfema va qo‘shimcha, qolip va hosila 
O‘zlashtiriladigan tushunchalar 
assosiatsiya, 
munosabat, 
sistema, 
struktura, 
element 
paradigma, paradigma a’zosi, fonologik paradigma, morfemik 
paradigma, morfologik paradigma, leksik paradigma
 
Paradigma lingvistik tushuncha sifatida barcha fanlarda 
qo‘llanadigan sistema tushunchasi bilan bog‘lanadi. 
Avvalgi mavzularda sistemaning turlari haqida gapirilgan va 
unda mavhum (ongda mavjud) va aniq (borliqda mavjud) 
sistemalar farqlangan edi. Quyida ularning har biriga alohida-
alohida to‘xtalamiz. 
Sistemalarning tarkibi bir xil yoki har xil bo‘lishi mumkin: 
Tarkibi 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[a↔o↔u↔o‘↔i↔e] 
[ko‘rdim] 
Element 
a, o, u, o‘, i, e 
k-o‘-r-d-i-m 
Munosabat 
o‘xshashlik va zidlanish 
farqlanish va 
bog‘lanish 
Bu sistemalarning o‘ziga xos xususiyatlari: 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[a, o, u, o‘, i, e] 
[ko‘rdim] 
Nomoddiy 
Moddiy 
Ongda 
Ongdan tashqarida 
Elementlari gomogen, ya’ni 
bir xil (faqat unli) 
Elementlari geterogen, ya’ni har 
xil (unli va undosh) 
46

---

Elementlari orasida 
o‘xshashlik va zidlik 
munosabati mavjud 
Elementlari orasida bog‘lanish 
munosabati mavjud 
Yana badiiy sistema sanaladigan [ruboiy] abstrakt sistemasini 
uning nusxasi bo‘lgan “G‘urbatda g‘arib...” muayyan sistemasi 
bilan ham qiyoslab ko‘rish foydadan xoli emas: 
Bu sistemalarning tarkibi quyidagicha: