Baxtiyor mengliyev

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Fonologiya maktablari 
Moskva  va  Peterburg  fonologiya  maktablari  nazariyalari 
o‘rtasidagi  ilmiy  tortishuv  faqatgina  fonologik  metod  va  fonema 
tushunchasiga ta’rif doirasida bordi.  
Peterburg 
fonologiya 
maktabi 
(PFM) 
nazariyasi 
L.V.Shcherbaning  fonologik  nazariyasiga  asoslanib,  fonema  va 
uning  voqelanishini  tan  oladi.  Bu  maktab  vakillari  –  L.R.Zinder, 
M.I.Matusevich,  A.N.Gvozdev  va  boshqalardir.  L.R.Zinderning 
fikricha: 
fonema boshqa til birliklaridan farq qiluvchi birlik; 
fonema fonetik birlik, u nutq tovushlarn orqali ma’lum fonetik 
xususiyatiga ega bo‘ladi.  
Ko‘rinadiki,  fonema  tilda  o‘zining  aniq  vazifasiga  va  moddiy 
jihatdan  o‘z  artikulyatsion-akustik  xususiyatiga  ega.  PFM  maktabi 
fonemaga  so‘zlarning  ma’nolarini  farqlovchi  aniq  eng  kichik  til 
(tovush) birligi deb qaraydi.  
Moskva  fonologiya  maktabi  (MFM)  vakillari  N.F.Yakovlev, 
P.S.Kuznetsov,  V.N.Sidorov,  R.I.Avanesov,  A.A.Reformatskiy  va 
boshqalardir.  Ular  ma’lum  tovushning  biror  fonemaga  tegishli 
ekanligini  aniqlashda  tovushning  so‘zdagi  o‘rni  (pozitsiyasi)ga 
asoslanadi.  Bunda  nutq  tovushlarining  biror  fonemaga  tegishli 
88

---

ekanligi  ular  o‘rtasidagi  artikulyatsion-akustik  yaqinlikni  inkor 
etadi. Keyingi qarash PFM uchun xos. Shu tufayli MFM bo‘yicha 
fonema so‘zlarni farqlovchi birlik sifatida qaraladi.