Baxtiyor Sheraliyev

7-mavzu: Kalvin siklida CO₂ ning qaytarilishi va uning bosqichlari

Fotosintezning C₃ yo’li (Kalvin sikli)da o’simlikda o’simlikda CO₂ gazini assimilyatsiya qilinishi kuzatiladi. Bu yo’lni birinchi marta amerikalik olim M. Kalvin va uning shogirdlari aniqlagan. Bunda Kalvin C ning ¹⁴C izotopidan foydalanib fotosintez jarayonida birinchi hosil bo’luvchi organik moddalarni aniqlagan. Uning tekshirishicha ¹⁴CO₂ gazining 87% 5 sekundda o’zlashtirilib dastlab 3 C li birikmalar so’ngra fosfoglitserat kislotasi tarkibiga kirishligi aniqlangan. Fotosintezning C₃ yo’lida CO₂ o’zlashtirilganda birinchi sintezlanuvchi mahsulot fosfoglitserat kislotasi hosil bo’ladi. Bu jarayonni Kalvin sikli deb ham yuritiladi. Fotosintezning C₃ yo’lida fotosintez jarayonini dastlabki birinchi mahsuloti nimadan iborat ekanligini aniqlash suv o’tlaridan xlorellada kuzatilgan. Bunda xlorella nishonlangan CO₂ muhitda o’stirilgan va har xil vaqt oralig’ida uning tarkibidan spirtda eruvchi moddalar ajratib olingan. Ular tarkibidagi ¹⁴C miqdori esa xromotografiya usulida aniqlangan. Analiz qilinishicha fotosintezning dastlabki mahsulotlari ichida 3 va 7 C li qandlar hamda qandli fosfatlar, organic kislotalardan: olma kislotasi, oksiloatsetat kislotasi, amikislotalardan alanin, aspartat kislotasi mavjudligi aniqlangan.

So’ngra kraxmalni sintezlovchi fermentlar, saxarozani sintezlovchi fermentlar ishtirokida 3 fosfoglitserat kislotasi hosil bo’ladi, bu modda fotosintezni birlamchi mahsuloti bo’lib hisoblanadi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida fotosintezning C₃ yo’li quyidagi bosqichlar iborat ekanligi aniqlandi:

1. 
   Karbooksillanish bosqichi. Bunda quyidagi reaksiyalar amalga oshadi. Ribonukleaza 5 fosfot ATF va fosforibonukleaza ishtirokida fosforlanadi va riboloza 5 fosfatga aylanadi. So’ngra u korbooksilaza fermenti yordamida CO₂ birikmasini bog’laydi va keyinchalik ikki molekulali fosfoglitserat kislotasiga parchalanuvchi oraliq mahsulot hosil qiladi.
   
2.