Bazasi boshqarish

Ma’lumotlar bazasini boshqarish 
Axborotni qayta ishlashga mo‘ljallangan zamonaviy dasturiy 
vositalar katta miqdordagi ma’lumotlarni qabul qilinadigan tezlikda 
qayta ishlashga qodir bo‘lgandagina samarali bo‘ladi. Hatto 

---

27 
soniyasiga millionlab operatsiyalarni bajarishga qodir bo‘lgan 
protsessorlarning yuqori tezligiga ega zamonaviy uskuna ham bunga 
har doim ham erishishi mumkin emas. Buning sabablari quyidagicha: 

barcha ma’lumotlarni tezkor xotirada saqlashga imkon yo‘kligi, 
yoki texkor xotiraning ko‘lamining cheklanishi; 

ma’lumotni tashqi muhitda (disklarda) saqlash ma’lumotlarni 
qayta ishlashda katta kechikishlarni keltirib chiqaradi; 

barcha harakatlar ketma-ketlikda amalga oshirilganda, markaziy 
protsessorlarda katta navbatning foyda bo‘lishi. 
Katta hajmdagi ma’lumotlarni yuqori tezlikda qayta ishlash 
muammosini hal qilish uchun ma’lumotlarni izlash va tartibli turda 
saqlashning kuchli usullari topildi: 

qidiruvni ko‘p bosqichliligi; 

qidiruvni oldindan qayta ishlash; 

ma’lumotlarni strukturalashi. 
Ko‘p 
bosqichlilik 
dasturning 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
katta 
ma’lumotlar bazalari bilan ishlamasligida, faqat indekslar yoki kalitlar 
deb ataladigan, ya’ni maqsadli ma’lumotlarni qidirish uchun 
ko‘rsatgich bo‘lgan ma’lumotlarning kichik bir qismining ishlashida 
namoyon bo‘ladi. 
Qidiruvni oldindan qayta ishlash, ma’lumotlarning bunday kichik 
qismi ma’lumotlarning o‘zi emas, balki faqat ularga ko‘rsatgichlarni 
saqlaydigan maxsus indeks jadvallari yoki fayllar shaklida 
tayyorlanishida namoyon bo‘ladi. 
Bazani indeksatsiya qilish jarayonida u ikkinchi maydonda, 
manzil-ofsetda yoki boshqa usulda topiladi va yoziladi - bu 
kombinatsiyaga. 
Shunday qilib, qidiruv bosqichida faqat uchta tezkor operatsiya 
bajariladi: 

indeksni aniqlash yoki kerakli yozuv uchun xeshni hisoblash; 

indeks faylida tegishli indeks yoki xesh qiymatiga ega yozuvni 
qidirish va indeks faylida ushbu yozuvdan asosiy fayldagi kerakli 
yozuvining manzilini olish; 

kerakli yozuvga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish usuli bilan asosiy faylga 
kirish. 
Ushbu operatsiyalarning har biri asosiy fayldagi yozuvlarni 
takrorlash bilan taqqoslaganda juda oz vaqtni oladi. 

---

28 
Bularning barchasi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi deb 
nomlangan dasturiy ta’minot yordamida amalga oshiriladi.