Бек, А. А. Волоколамское шоссе. Красноярск. 1960. Ebook 2013

Va*


163

• 
  Burnashev! Sizni kim boshqaradi? Oqsoqlik nima? Otryad rahbarlari qayerda?
  

Burnashev qizarib ketdi. U bunchalik sarosimaga tushganidan uyaldi. U shoshib baqirdi:

• 
  Otryad rahbarlari, mening oldimga kelinglar!
  

Otdan tushib, men qisqacha va baland ovozda qarorimni e'lon qildim ­: qanotni egib, qishloqni dushmanga berish. Keyin buyurdi:

• 
  Birinchi guruh rahbari! Jangchilarni chiqaring! Har bir inson o'z o'rnini raqam tartibida bilishi kerak! Men birinchi bo'limga rahbarlik qilaman! Ikkinchisi - Tolstunov! Uchinchisi - bizniki ­! Kraev, kompaniyaga buyruq bering. Keyingi vzvodni chiqaring. Bizga qo'shiling. Ko'prikni portlatib yuboring.
  
• 
  Ha, o‘rtoq batalyon komandiri.
  
• 
  Tolstunov, uning bo'limiga ...
  
• 
  Kombat, menimcha ...
  
• 
  Mendan ellik metr masofani saqlang . ­Saqlamoq! Birlashmang! Birinchi otryad, mening buyrug'imni tinglang! Ortimdan! Yugur!
  

quyosh botishi oynada yonib turgan qorong‘u qishloq uylari yonidan, kaltaklangan dala bo‘ylab o‘rmon tomon yugurdim. ­Ortimdan shovqin-suron eshitildi, otryad men bilan birga bo'ldi.


4
Yarim yo‘lda yana nemislarni ko‘rdim. Oh, ­qorda yurgan qora figuralar qanchalik yaqin edi! Biz ularni egardan payqaganimizdan beri o‘tgan besh-olti daqiqada masofa yarim kilometrga qisqardi. Ular tez yurishadi: yuz metr - bir daqiqa. Va biz hali ham yugurishimiz, yugurishimiz kerak ... O'rmonning chekkasi dunyoning chekkasi kabi uzoqda. Birinchi daraxtlar ham deyarli yarim kilometr.
Yugurishimni tezlatdim.
Bizni nemis zanjirida payqashdi. Oldinda va orqada havoni kesib o'tgan qizil traektoriyalar ­tepadan supurib o'tdi yoki oyoqlarda engil shivirlash bilan so'ndi.
Nemislar to'siqsiz, harakatda, lekin juda ko'p o'q bilan otishdi. Birovning orqasiga tushdi. Yupqa, jonni tortuvchi qichqiriq eshitildi:
- O'rtoqlar!


164




Men atrofga qaradim va baqirdim:

• 
  Ortimdan! Olib ketish; ko'tarish!
  

Nemislar, quvg'in instinkti bilan - aha, ruslar yugurmoqda ­! - yana bir qadam qo'shildi. Ammo o'rmon, bu erda - yuz qadam narida. Va birdan umidsizlik bilan o'zimni his qildim: nafasim yo'qoldi. Yo‘lning o‘rtasida talvasaga uchragan qaltirash bor edi. Chugging va stomping yaqinlashadi. Jangchilar meni ta’qib qilishmoqda. Ularga olomon to'planmasliklari buyurildi. Ammo ular hali ham siqilishdi. Ha, dushman ko'z o'ngida, pulemyot o'qlari ostida, yaradorning qulog'ingizga tiqilib qolgan qichqirig'i bilan bunday ta'qib qilish qanotni qayta tashkil etish emas.
Men imkon qadar ko'proq havo oldim.

• 
  Otryad, to'xtang!
  

Tushundingizmi? Bir lahzada, bu buyruqda ­, bir so'z bilan "to'xta!" barcha oldingi tariximiz siqilgan edi - Panfilov bataloni tarixi. Bunga burch tuyg'usi va "qo'llar tikuvda" va har doim shafqatsiz: "bajar! bahslashmang!”, odatga aylanib qolgan, ya’ni askarning ikkinchi tabiati va qo‘rqoqning saflar oldida qatl etilishi va nemis allaqachon bir marta kaltaklangan Seredaga tungi reyd, qo‘rquv kaltaklangan edi.
Agar jangchilar to'xtamasalar, to'satdan ­o'rmonga yugurishsa-chi? Bu degani... demak, o‘shanda batalyon komandiri Baurjon Momish-Uli bu dunyoda yashamagan bo‘lardi. Bizning armiyamizning qonuni shunday - shafqatsiz qo'mondon jangchilarning shafqatsiz parvozi uchun javobgardir.
Olomon og'ir nafas olib, jangchilar turishdi - turishdi! - yonimda.

• 
  Qism komandiri!
  

-men!

• 
  Shu yerda yoting! Otish! O'ng qanot!
  

-men!

• 
  Bu yerga! Pastga tushing! Otish! Yaqin atrofda kim bor?
  

-men!

• 
  Bu yerga! Pastga tushing! Otish! Oching! Interval ­- besh metr! Qayerga yotasan?! Yana yugur. Bu yerga! Otish!
  

5
Men xato qildim. O'q uzmasdan yotish, tayyorlanish, mo'ljalga olish, g'azablangan qonni biroz tinchlantirish va keyin buyruq bo'yicha voleybolda qamchilash kerak edi.


165




Jangchilar isitmali tezlik ­va noaniqlik bilan tasodifiy otishdi. Yorqin o'qlarni chiqarib, nemislar bizning zanjirimizga borishdi va ularning hech biri tushmadi.
Kechqurun emas, yorqin quyosh yon tomondan nurlar sochadi. Nemislar endi qora, shaxsiyatsiz ko'rinmadi. Quyosh ranglarni qaytardi. Yashil rangli dubulg'alar ostida oppoq, ­soqolsiz yuzlar bor edi; ba'zilarida yaltiroq ko'zoynaklar bor edi. Lekin nega, nega ular tushmaydi?
O‘shandagina men nemislar, aslida, hali ham uzoqda — uch-to‘rt yuz metr narida ekanini angladim. Va biz ko'rish ramkasini birinchi qatorda, yuz metrda qoldirib, issiqda o'q uzdik.

• 
  Ikki yarimni maqsad qiling! – deb qichqirdim ­.
  

Tolstunov jamoasi bizning orqamizdan maydon bo'ylab yugurdi. Novlyanskiyning uylari ortidan uchinchisi paydo bo'ldi.
Qishloqdan yuk ortilgan vagonlar olib kelingan. Chavandozlar ­otlarga qamchi urishdi.
Nemislar harakatlanayotgan edi. Biri zanjirga yiqildi, keyin yana biri... Lekin oramizda ham kimdir ingladi... Dushman chizig‘ining narigi chekkasi ­uylar ortida g‘oyib bo‘ldi. Dushman allaqachon Novlyanskiyda. Qishloqni berdik.
Boshqalar esa yurib, yuribdi... Endi ularga: “Yugur!” deb buyuriladi. Men masofani ko'zim bilan o'lchadim. Shubha! Oh, agar siz bu so'ruvchi, ko'ngil aynish hissini boshdan kechirsangiz ­: ular sizni ezib tashlashadi! .. Pulemyot! Qayerdasan, Bozjanov, Murin, Bloch? Qaerda pulemyot, pulemyot?
Yaqinda kimdir qichqirdi, yig'ladi:

• 
  Oh, o'lim! Oh oh!..
  

Azob nidosi asablarni tortib, ­jasoratni olib ketdi.
Hammaga shunday tuyuldi: endi men bilan ham xuddi shunday bo'ladi, endi o'q tegadi, tanamdan qon sachraydi, o'lim faryodi bilan chinqirib yuboraman. Dedim: hammaga... Ha, menga ham... Ha, men ham bu dahshatli yig'lashdan titrab ketdim: ichimdan tomog'imga sovuq kirib, kuchimni yo'qotib, irodamni tortib oldi.­
Qichqiriqlar qayerdan kelayotganiga qaradim. Mana, u yarador, qorda yonboshlagan, shlyapasiz; yangi qon yuz bo'ylab surtiladi ­; iyagidan paltoga oqadi. Uning qanday dahshatli oq ko'zlari bor: ko'z orbitalari kengaydi, oqsil juda katta bo'lib qoldi.


166




Undan uzoqda esa kimdir hech narsani ko‘rmaslik va eshitmaslik uchun yuzini qorga ko‘mib, boshini qo‘llari bilan bog‘lab yotibdi. O'lganlar nima? Yo'q, qo'llari sal titraydi... Yaqin atrofda yarim ­avtomatik mashina qorda qorayib ketadi. Kim bu? Bu Qizil Armiya askari Jilboev, mening qarindoshim, qozoq! U hech qanday zarar ko‘rmadi, o‘zini tutib tashladi, harom! Axir, men xuddi shu tarzda yuzimni ko'mib, erga siqib qo'ymoqchi edim - va nima bo'lishi mumkin!
Men uning oldiga otildim.

• 
  Jilboev!
  

U titrab ketdi, tuproqdek oqarib ketgan yuzini qordan yirtib tashladi.

• 
  Harom! Otish!
  

U yarim avtomatni oldi-da, yelkasiga bosdi-da, shoshib otildi. Men aytdim:

• 
  Tinchlik bilan maqsad qiling. O'ldir!
  

U menga qaradi. Ko'zlar hali ham qo'rqib ketdi ­, lekin allaqachon oqilona. U jimgina javob berdi:

• 
  Men otaman, chol.
  

Nemislar esa harakatlanmoqda... Ular ishonchli, tez harakat qilmoqdalar, tik turib, harakatda pulemyotlarini yormoqdalar, go'yo bizga etib keladigan uzoq olovli nuqtalar bilan jihozlangan ­- tinimsiz uchib yuruvchi iz o'qlari shunday ko'rinadi. Tushundimki , nemislar hech kim boshini ko‘tarmasin, hech kim sovuqqonlik bilan mo‘ljalga olmasin, deb bizni hayratda qoldirib, ko‘r qilmoqchi edi. Bozjonov qayerda? Pulemyot qayerda? Nega pulemyot jim?
Yarador esa hamon qichqiradi. Men uning oldiga yugurdim. Ishlarni yaqindan ko'ring , qonga botgan yuz, qizil ho'l qo'llar.­

• 
  Pastga tushing! Jim bo'l!
  
• 
  Oh...
  
• 
  Jim bo'l! Bir latta kemir, shinelni kemir, agar ozor bersa, lekin jim bo‘l!
  

Va u - halol askar - jim qoldi.
Lekin nihoyat... nihoyat, pulemyot trili... Uzoq portlash: shunday-shunday-shunday... Voy, ­Bo‘zjonov ularni qanchalik yaqin qo‘yib yubordi! U o‘ziga xiyonat qilmay, so‘nggi lahzagacha chidadi. Ammo endi avtomat xanjar oti bilan urdi - to'satdan, yaqin masofada, o'limga olib keldi.
Birinchi turlar nemis zanjirining markazini kesib tashladi. Oh, ular qanday yugurishdi! Birinchi marta dushmanlarning ovozini eshitdim . ­Keyinchalik biz bir necha bor amin bo'ldikki, bu bitta


167




nemis armiyasining xususiyatlaridan biri: jangda, biron bir muammo yoki muvaffaqiyatsizlik yuz berganda, otilgan nemislar baland ovozda qichqiradi, yordamga chaqiradi - bizning askarlarimiz deyarli hech qachon bunday qichqirmaydilar.
Ammo shu bilan birga, bizning oldimizda burg'ulangan, ­boshqariladigan kuch bor edi. Chet el qo'mondonligi yangradi va bizning mintaqamizdan pulemyotlar tegmagan nemis zanjiri darhol yotdi.
Xo'sh, endi siz nafas olasiz.
Bir daqiqadan so'ng Tolstunov mening oldimga sudrab keldi:
- Nima deb o'ylaysiz, komandir? Hoora?
Men salbiy boshimni chayqadim. Oson o'qish uchun hikoyalarda ­bu juda oson, juda oddiy: "Ura" - va nemis yugurdi. Urushda bunday emas.
Ammo o‘sha oqshom hamon “ura” yangradi. Dunyoda mening bir nechta batalonlarim bor edi va men ­jangga rahbarlik qilgan yagona odam emasman. “Ura” biz ham, nemislar ham kutmagan joydan chiqdi.


6
O'rmon xanjaridan orqada yotgan bir nechta nemislar ochiq chiziq paydo bo'ldi.
O'layotgan quyosh nurlarida biz Qizil Armiya ­askarlarini ko'rdik - shlyapalarimiz, paltolarimiz, nayzalarimiz tayyor. Ularning soni unchalik ko'p emas edi: qirq yoki ellik. Taxmin qildim: bu leytenant Islomqulovning vzvod, boshqa nuqtadan o'tish joyiga yuborilgan.
qanot va orqa tomonning zarbasi qanaqaligini boshdan kechirish biz uchun emas, balki nemislar uchun edi . ­Ammo qanotning egilish manevri ularga ham ma'lum bo'lganiga ishonchingiz komil. Zanjirning cheti ko'tarilib, orqaga o'q uzdi, nemislar yoy hosil qilib, orqaga yugura boshladilar.

• 
  Kombat! — dedi hayajonlanib Tolstunov.
  

Men unga bosh irg'adim: ha! Keyin baqirdi:

• 
  Zanjirdan o'ting: hujumga tayyorlaning!
  

Va u o'z ovozini tanimadi - bo'g'iq ­, bo'g'iq edi. Bu so'zlar jangchidan jangchiga o'tdi: "Hujumga tayyorlaning" va, albatta, hammaning yuragi muzlab, notekis urdi.
Bizni kutib olgani kelgan o'rmon tomonidan bir qator jangchilar yugurishdi, u erdan biz "hooray-ah-ah-ah!" Deb eshitdik va nemislar shoshilinch ravishda qayta qurishdi. Bizning qarshimizda nemis chizig'i susaydi, lekin ular bu erga ikkita engil pulemyotni olib kelishga muvaffaq bo'lishdi.­


168




oldinga siljishning orqasida bir oz chuqurlikda. Bitta pulemyot allaqachon zarba bera boshlagan edi: ularning boshlarida yoqimsiz hushtak tez-tez eshitila boshladi.
Va bizning zanjirimizda otishma susaydi; jangchilar ­miltiqlarini egib yotib, armiyaga chaqirilgan kundan boshlab hamma o'ylagan daqiqani kutishdi, bu hamma uchun urushdagi eng dahshatlisi - hujum qilish buyrug'ini kutishdi.
Bu beixtiyor otashkesim meni hayratda qoldirdi; unchalik kerak emas, unchalik emas! Ammo uni tuzatishga vaqt yo'q ­. Dushman sarosimaga tushganda, biz tezda harakat qilishimiz kerak.
Men baqirdim:

• 
  Burnashev!
  

Yaqinda qirg‘oqda bir lahzalik sarosimaga tushganidan uyalib, qizarib ketgan vzvod komandiri leytenant Burnashev mendan ellik metr narida zanjirband qilib yotardi. U tinglayotganini ko'rsatish uchun tezda qo'lini ko'tardi va tushirdi.

• 
  Burnashev, yetakla!
  

Bir soniya o'tdi. Qizil Armiyadagi ommaviy qahramonlik haqida bir necha marta o'qigan va eshitgan bo'lsangiz kerak . ­Bu haqiqat, bu muqaddas so'zlar. Lekin shuni bilib qo'ying: yetakchi bo'lmasa, birinchi boradigan odam bo'lmasa, ommaviy qahramonlik bo'lmaydi. Odamlarni hujumga ko'tarish oson emas va agar birinchi bo'lmasa, hech kim ko'tarilmaydi, agar u yolg'iz turmasa, hammani sudrab yurmasa.
Burnashev o'rnidan turdi. Quyosh botishi fonida uning oldinga egilgan silueti paydo bo'ldi. Uning oldida, yelka balandligida, ­nayzaning qoraygan chizig'i bor edi - u birovdan miltiqni oldi. Ochiq og'iz qimirladi. O‘zini yerdan yirtib tashlab, buyurtmani – nafaqat meniki, shu bilan birga Vatanning o‘g‘liga bergan buyrug‘ini bajarib, – Burnashev butun dalaga baqirdi:

• 
  Vatan uchun! Stalin uchun! Oldinga!
  

Bungacha men bir necha bor gazetalarda hujumning tavsiflarini uchratishim kerak edi. Deyarli har doim yozishmalarda ­jangchilar shunday hayqiriq bilan hujumga o'tishgan. Ammo gazeta satrlarida bularning barchasi ba'zan juda oson ko'rinardi va men o'yladim: bizning navbatimiz kelganda, dushmanlikka shoshilsa, hamma narsa gazetadagi kabi bo'lmaydi. Va tomog'idan yana bir narsa chiqadi - g'azablangan, shafqatsiz narsa, xuddi "be-her!" yoki oddiygina


169




"ah-ah-ah-ah! ..". Ammo bu dahshatli va dahshatli daqiqada Burnashev o't ostida odamni yerga tikib qo'ygan minglab iplarni yirtib ­, oldinga siljiydi va shunday qichqirdi:

• 
  Vatan uchun! Stalin uchun! Oldinga!
  

Va birdan uning ovozi buzildi: go'yo ­oyoqlari ostidagi simga qoqilib, Burnashev yugurib, belanchak bilan yiqildi. Aftidan, u endi o‘rnidan sakrab, uzoqroqqa yugurar va hamma oldida nayza ko‘tarib, u bilan birga dushman tomon chopar edi.
Lekin u qo'llarini cho'zgancha yotar, ko'tarilmay yotardi. Hamma unga, ­qorga yassilangan, birinchi qadamlardanoq o‘rilgan leytenant nantesga qarar, hamma nimanidir kutardi.
Yana bir keskin soniya o'tdi. Zanjir ko'tarilmadi ­.
Va yana kimdir o'rnidan turdi, yana ­o'sha so'zlar, o'sha qo'ng'iroq dala bo'ylab pulemyot shovqinida uchmadi:

• 
  Vatan uchun! Stalin uchun! Oldinga!
  

Uning ovozi g‘ayritabiiy darajada baland edi, o‘ziniki emas, ruscha bo‘lmagan ­talaffuzi, ozg‘in, past bo‘yli qomati bilan hamma Qizil Armiya askari Bukeevni tanidi.
Biroq, u ham zo'rg'a shoshildi, yiqildi. O‘qlar ko‘kragiga yoki boshiga tekkan bo‘lsa kerak, lekin leytenant Burnashev singari uning oyoqlari o‘tkir o‘roq bilan kesilgandek tuyuldi.
Mening tanam taranglashdi; barmoqlar ­qorni tishlab, supurib tashladi. Yana bir soniya o'tdi. Zanjir ko'tarilmadi.
Ikkala pulemyot ham allaqachon bizga qarshi ishlayotgan edi: yorug'lik qorong'ida bochkalardan uzoq, miltillovchi alanga uchib chiqayotganini aniq ko'rish mumkin edi; tiz cho'kib, qalqonlari bilan yarim himoyalangan, nemislarning qayta tashkil etilishini qoplagan, o'zimizni nayzalarga otishimizga yo'l qo'ymagan va bizni tekis olov bilan ushlab turgan pulemyotchilarni noaniq tarzda yoritib yubordi .­
Dushmanni orqa tomondan urish uchun vaqtni tanlashga muvaffaq bo'lgan bizning o'rtoqlarimiz, qirq ellik qizil askar, narigi tomonda front yaratgan, u erda allaqachon o't ochgan nemislarga yaqinlashdi va biz tikilgan holda yotardik ­. yerga, bir hovuch jasur birodarlar o'limga mahkum bo'ldi.
Har birimiz, xuddi men kabi, taranglashdik, har birimiz shoshilishga, sakrashga harakat qildik va hech kim sakrab tushmadi.
Bu nima? Rostdan ham shunday yolg‘on gapirib, qo‘rqoq, birodarlarimizga sotqin bo‘lib chiqamizmi? Shunday emasmi


170




kompaniyani sudrab, uchinchi marta oldinga otadigan kimdir bo'ladimi?
Va men to'satdan hammaning ko'zlari menga qadalganini his qildim ­; batalyon komandiri qanday harakat qiladi. Va men jinnilik qilayotganimni aniq anglab, yuqumli o'rnak ko'rsatish uchun oldinga yugurdim.
Ammo Tolstunov darhol yelkamdan ushlab, qorga bosdi. U rus la'natini aytdi.

• 
  Ahmoq bo‘lma, jur’at qilma, batalyon komandiri! men...
  

Uning yoqimli qo'pol yuzi bir zumda o'zgarib ketdi ­: yuz mushaklari taranglashdi, tosh bo'lib ketdi. U keskin o'rnidan turish uchun o'zini turtdi, lekin hozir men uning qo'lidan ushlab oldim.
Yo'q, men Tolstunovni ham yo'qotmoqchi emasman. Men allaqachon ­o'zimga keldim, yana batalyon komandiri bo'ldim. Avvalgi tuyg'u yanada keskinlashdi: har biri menga ko'z qiri bilan qaraganga o'xshardi. Jangchilar, albatta, payqashdi: batalyon komandiri o‘rnidan turmoqchi bo‘lib, turmadi; katta siyosiy instruktor o‘rnidan turgisi keldi-yu, turmadi. Har doim jangda qo‘mondonga xos bo‘lgan instinkt: mening to‘liq bo‘lmagan erkalashim askarning ruhini chalkashtirib yubordi. Agar batalyon komandiri shoshilib turmasa, siz turolmaysiz.
Qo'mondon bilishi kerakki, jangda uning har bir so'zi ­, harakati, yuz ifodasi hamma tomonidan qo'lga olinadi, hammaga ta'sir qiladi; bilish kerakki, jangovar boshqaruv nafaqat olovni boshqarish yoki askarlarning harakatini, balki ruhiyatni ham nazorat qilishdir.
Men allaqachon o'zimga kelganman. Rotani qo‘l-qo‘lga boshqarish batalyon komandirining ishi emas, albatta. O‘rganganlarimiz hammasini esladim, Panfilovning vasiyatini esladim: “Piyodaning ko‘kragi bilan jang qilolmaysiz ­... Askarni asrang. Harakatga ehtiyot bo'ling, yong'in ... "
Men sizga uzoq vaqt, batafsil aytib beraman, lekin u erda, dalada, bu atigi soniyalar edi. O'sha soniyalarda men ham hammamiz kabi jang qilishni o'rgandim va dushmandan o'rgandim.
Men baqirdim:

• 
  Pulemyotchilarga tez-tez o't ochish! Yengil pulemyotlar, pulemyotchilarning uzoq portlashlari! Ularni erga mahkamlang!
  

Askarlar tushunishdi. Endi bizning o‘qlarimiz o‘q uzayotgan nemislarning boshi uzra hushtak chaldi ­. Bizning engil pulemyotlarimizdan biri


171




yonida turdi. Men Burnashevga: “Yolga bor!” deb buyruq berganimdan keyin u ham jim qoldi. Endi pulemyotdagi qiruvchi ­shoshilinch ravishda yangi jurnalni joylashtirdi. Tolstunov tezda u erga sudralib ketdi. Askarlar jahl bilan o'q uzdilar. Bu pulemyot ham ishlagan.
Oha, nemis pulemyotchilari yotishdi, yashirinishdi, ­qalqonlar orqasiga yashirinishdi! Ha, biz u erda kimnidir otib tashladik! Bir pulemyot duduqlandi, uzun o‘tkir alanga esa to‘xtadi. Yoki ular lentani almashtirayotgandir. Yo‘q, o‘q ostida bu oson emas... Xo‘sh... Men fursatdan foydalanib, buyruq berdim, lekin vaqtim yo‘q edi. Tolstunovning g'azablangan faryodi zanjirda yangradi:

• 
  Kommunarlar!
  

Bu chaqiriq nafaqat kommunistlarga, balki hammaga qaratilgan edi. Ko‘rdik: Tolstunov avtomat ko‘tarib ­o‘rnidan turdi-da, dumbasini ko‘ksiga qo‘yib, o‘q uzib, chopayotganda baqirdi. Uchinchi marta maydonda g'azablangan, ehtirosli qo'ng'iroq yangradi:

• 
  Vatan uchun! Stalin uchun! Xayr!
  

Tolstunovning ovozi boshqa bo‘g‘izlarning guvillashida yo‘qoldi. Jangchilar ­sakrab turishdi. Qattiq qichqiriq bilan, g'azabdan burilgan yuzlar bilan ular dushmanga yugurdilar va Tolstunovni bosib oldilar.
teskari tomonga otilgan, xarakterli tirqishi bo'lgan katta ­pulemyot qo'ng'irog'ini payqab qoldim, - patronlarni otib, Tolstunov qizigan barreldan ushlab, og'ir dumbani tayoq kabi yuqoriga ko'tardi.
Nemislar bizning qo'l jangiga chaqirishimizni qabul qilishmadi, nayza zarbasini qabul qilishmadi, ularning jangovar tarkibi aralashib ketdi, ular bizdan qochib ketishdi .
Dushmanni ta'qib qilib, qo'lga olishga muvaffaq bo'lganlarni o'ldirib ­, biz - ikkinchi rotamiz va orqadan bu ajoyib qarshi hujumni boshlagan leytenant Islomqulov vzvodimiz - Novlyanskoyega turli tomondan bostirib kirdik.


BIZ BU YERDA!
1
Jangchilar ortidan men qishloqqa bordim. Otishma, ­yugurish bor. Qizil Armiya askarlari qishloqni ketishga kech qolgan nemislardan tozalashdi.


172




meni sezmay, to'liq tezlikda ­yarim avtomatik qurilma bilan yugurdi. U qo'rqib, dala bo'ylab yugurib o'tayotganda, paltolar kamarga tiqilgan, shlyapa yechilgan va quloqlari mushukchadek osilgan edi.
Jilboev nafasi chiqib, oʻrtogʻi, oʻzi ham qozoq boʻlgan oʻrtogʻi oldiga otildi va barmogʻi bilan qayergadir ishora qildi.

• 
  Bir nemis bor... O‘q uzyapti, la’nati... Ketdik...
  

Ular gaplashib, birga yugurishdi. Abil qizigan, baquvvat, yarim avtomatni shay holatda ushlab, to‘g‘ri oldinga yugurdi. Va o'rtoq ajrala boshladi ­- shekilli, yon tomondan kirish uchun.
Va birdan - to'liq tezlikda - to'xtang! Abil ­o‘rtog‘iga o‘girilib, baqirdi:

• 
  Hey Monarbek, bu nemischada qanday? Hult, to'g'rimi?
  

Men kuldim. Bir necha kun oldin batalyonga buyruq berildi ­- hamma o'nlab nemischa so'zlarni o'rganishi kerak: "to'xtang", "taslim bo'ling", "menga ergashing" va hokazo. Lekin ular buni tekshirib ko'rishmadi.
Hamroh ham to‘xtab qoldi. Ular bir-birlarini qozoqcha chaqirishdi:

• 
  Aytganingizdek?
  
• 
  Hult, to'g'rimi?
  
• 
  To'g'ri.
  

Va do'stlar shoshilishdi. Men buni keyin tuzatdim:

• 
  Unday emas, Jilboev! To'xtang!
  

Abil atrofga qaradi, batalyon komandirini ko'rdi va ­shlyapalarini quloqlari bilan silkitib yugura boshladi. Va men yana kuldim.
Men yurdim va kuldim, bu cheksiz kulgidan hayratda qoldim. Jangdagi asabiy taranglikni yo'qotish shunday edi.

• 
  Baurjan! Nega kulasiz?
  

Kim bu? Uzoq vaqt davomida hech kim meni ismim bilan chaqirmadi. Leytenant Muxametqul Islomqulov jilmayib men tomon yurardi. Men u tomon yugurdim. U visorning ostiga tushdi.

• 
  O'rtoq katta leytenant! Vaziyatga ko'ra, ­men sizning ixtiyoringizda vzvod bilanman. Vzvod yo'qotishlari: bir kishi halok bo'ldi, to'rt nafari yaralandi. Vzvod komandiri leytenant Islomqulov.
  

Ikki qo‘lim bilan oldim va indamay qo‘lini silkitdim. Biz bir-birimizni Olmaotada anchadan beri bilamiz. U yerda Muxametqul Islomqulov jurnalist, “Sotsialistik Qozog‘iston” gazetasi xodimi edi. Endi men urushdan oldin bilmagan ­muhabbat, mehr bilan uning chetiga qaradim.­


173




kulrang, ochiq bronza rang, yuz; Men unga qoyil qoldim - siz ­shirali, nozik, jilmayasiz.
Mana, hal qiluvchi sinov soatida u haqiqiy ­jangchi bo'lib chiqdi: dadil va ayyor. Dushmanning orqasidan yashirinib o'tish, lahzani kutish va vaqt kelganda orqadan jimgina shoshilish oson emas.
Men unga aytdim:
- Vzvodingizni tartibga keltiring. Keyin mening bosh qarorgohimga keling. U yerda gaplashamiz.
Jang tinch o'tdi. Tirik qolgan nemislar daryo bo'ylab sakrab o'tishdi - beligacha, ko'kragiga - muzli suv. Daryodan uzoqda bo'lgan boshqa odamlar Qizil tog'ga yugurdilar. O‘sha yo‘nalishda jangchilar qochoqlarni quvib yetdi; alacakaranlıkta otishmalar paydo bo'ldi: u erda ­bosib olingan odamlar qarshilik ko'rsatishdi.
2
Va to'satdan, daryoning narigi tomonida, nemislarning ozmi-ko'pmi ixcham guruhi ketgan joydan olovlar ko'tarildi ­. Ular qirg'oqlarni yoritmadilar, faqat qorong'u suv oqayotgan rangli chiroqlarni noaniq aks ettirdi.
Ikki yashil, to'q sariq, oq, keyin yana ikkita yashil ­. Twilight, sindirish va yana bir xil kombinatsiyadagi oltita raketa.
Shubhasiz, nemislarning xabar beradigan narsasi bor edi. Lekin aniq nima? Bu sodir bo'lgan voqea haqida hisobot edimi? Yoki qo'shimcha kuchlarni chaqirish, yangi hujum belgisimi?
Turli nuqtalarda javoblar paydo bo'ldi.
Men olovli ilonlar tomonidan kesilgan ufqqa qaradim. Voy-buy! Jin ursin, dushman qayoqqa kirdi! Biz hayvonning og'zida edik.
Tsvetki, Jitaxa va daryoning narigi tomonidagi boshqa qishloqlar, bizning xandaklar ro'parasida, ularning ba'zilari ­qayta qurish paytida jangchilar tomonidan tashlab ketilgan - jabha bo'sh edi. Va bu qirg'oqda, Ruzaning yuqori oqimida, Qizil Tog' raketalarini yubordi. Kunduzi polk shtab-kvartirasi turgan Novoshchurino ustida bir oz qiya, chuqurlikdagi otashinlar uchib ketdi; keyin bizni tobora tik quchoqlab, Yemelyanovo, Lazarevo uzra... Keyin qorong‘u bo‘shliq, sokin oqshom osmoni: yorug‘lik bilan yorilmagan... Lekin oraliq g‘alati tor. Qizil tog‘ga orqa o‘girib, hayron bo‘lib tikildim. Raketalar uchib ketayotgandek bo‘ldi­


174




hurda Sipunovo. Nima bo'ldi? Axir, kapitan Shilovning bataloni bor, uning orqa tomoni bor.
Uchqunlar bilan tarqalib, xiralashgan, chiroqlar g'oyib bo'ldi ... Darhol qorong'i tushdi.
Yo'q, bu Sipunovo emas. Vaqtga ko'ra, yutuqning tabiatiga ko'ra , chuqurlikka shoshilib, dushman u erga kira olmadi. ­Nemislar bu yerda ham nayrang o‘ynasa kerak. Oldindan orqaga tashlangan raketadan qo'rqamiz. _% Lekin men hozir shtab-kvartirada bo'lishim kerak, u yerdan kapitan Shilov bilan bog'lanishim kerak: ­uning orqasida qanday g'alati raketalar borligini bilib oling; qidiruvni jihozlash. Mensiz harakat qil, harakat qil, buyur, Rahimov! Sipunovo yaqinida qanday fokuslar borligini tezda bilib oling?
Biz uchun allaqachon tor... ­Novlyanskoyeda kesishgan deyarli barcha yo‘llar dushman tomonidan to‘xtatilgan. Agar u bu yerga turli tomondan piyodalarni yuk mashinalarida yoki yugurib tashlasa, hamma narsa birdan teskari bo'lib ketadi. Bizni orqamizdan pichoqlashadi va hujum ishtiyoqida maydon bo'ylab tarqalib ketgan jangchilarimni hech narsa qutqara olmaydi.
Kraevni topib, men unga qishloqdan kompaniyani olib chiqib ketishni va biz hujum boshlagan chiziqdagi dalani qazishni buyurdim. Keyin u shtab-kvartiraga bordi.
O'rmonning chekkasida, uning yaqinida, bir oz chuqurlikda, ­batalonning shtab-kvartirasi daraxtlar yonida yashiringan, mening sakkizta qurolim turardi.
Buyurtma bo'yicha bu yerga ko'chib ketishdi. Qorong'u ­sandiqlar Novoshchurinodan olib boradigan yo'lga qaradi. Men komandirni chaqirdim.

• 
  Yo'lni egarladingizmi?
  
• 
  Ha, o‘rtoq batalyon komandiri.
  
• 
  Nemislar o'zlarini ko'rsatsa Novlyanskega kirishsin.
  
• 
  O'tkazib yuborilsinmi?
  
• 
  Ha. Qishloqni ko'ryapsizmi?
  

Oldimizda, yetti yuz metr narida, uylarning qora siluetlari bilan bezatilgan qishloqning keng ko'chasi bor edi.U yerdan bir-birlarini chaqirib, o'z otryadlarini, harakatdagi vzvodlarini qidirib, askarlar jo'nab ketishdi ­.

• 
  Men ko'ryapman.
  
• 
  Ko'cha bo'ylab ishora qiling. Dushman ichkariga kirsin. Keyin ­keling, to'g'ridan-to'g'ri olov bilan uramiz.
  
• 
  Ha, o‘rtoq batalyon komandiri.
  

Yana raketalar ufqdan yuqoriga ko'tarildi. Birinchi -


175




Novoshchurino ustidan, o'zaro - hamma atrofida. Va yana rangli to'rlar osmonni o'rmondan uzoqda, Sipunovo bo'lgan tomonga kesib tashladi.
Nima bo'ldi? Biz shtab-kvartiraga borishimiz kerak!
3
Men shtab-kvartiraga kirdim. Hamma o'rnidan turdi. Boshqalar qatorida Islomqulovga e’tibor qaratdim.
Lekin kimdir chiroqdan uzoqda, ­go'yo atrofdagi hech narsani sezmagandek, burchakda o'tirishda davom etdi. U hammamizga o'xshab quloqchani emas, balki qip-qizil piyoda askarlari trubkasi bo'lgan himoya qalpoq kiygan edi.

• 
  Kapitan Shilov? Sizmi?
  

Stol chetiga suyanib o‘rnidan turdi. U qo'lini visorga ko'tardi.
Men birinchi taassurotni eslayman: u qanday azob chekadi, ­azob-uqubatlarni qanday ushlab turadi. U haqida-chi? Jarohatlanganmi? Nega u bu yerda?

• 
  Sizga nima bo'ldi, kapitan?
  

U javob bermadi. Men takrorladim:

• 
  Sizga nima bo'ldi? Batalyon haqida nima deyish mumkin?
  
• 
  Batalyon...” bir necha marta og'zining cheti qimirladi ­. Shilov nimanidir yutib yubordi. Keyin: “Batalyon buzildi.
  

Savollar kutayotgancha menga qaradi. Ko‘zlarini ko‘rdim... Stolga og‘ir suyanib, qaramadi.
Nima so'rash kerak? "Batalyon buzildi ..." Va siz? Siz esa, batalyon komandiri, qochib ketdingizmi?! Yo'q, endi bunga ham, bu savollarga ham emas.
“Batalyon buzildi...” Shilov mening zindonimda, shtabimda ­... Demak?.. Demak, front chap tomondan ham buzib tashlangan...
Shilov yana polga tikilib o‘tirdi.

• 
  Xabar berishga ruxsat bering, - dedi Rahimov.
  

Men aytdim:

• 
  Hisobot.
  

4
Rahimov xaritani ochdi. Hisobot berishda u topografik nuqtalarni ko'rsatdi. Men uning qalamini har doimgidek tozalab, mexanik tarzda kuzatib bordim. Yassi ­ovoz bilan u baxtsizlikning soat va daqiqasini nomladi.
Va men yaxshi o'ylamadim, yaxshi eshitmadim. Go'yo otdadan­


176




Iltimos: “Artilleriya tayyorgarligisiz, to'satdan ­dushman kapitan Shilov bataloniga hujum qildi. Shundan so'ng, Sypunovo qishlog'i yaqinidan o'tish ... "
Men bundan keyin nima bo'lganini bilardim. Tajriba endi paydo bo'ldi. Jangchilar xandaqlardan chiqishdi... Ba'zilari kameralarida piyodalarda turishdi; boshqalar ikki, uch bo'lib yig'ilishdi ... - Hamma orqasiga qaradi, u erda pulemyotlar shitirlashdi, undan ­aqldan ozgan qizil nuqta chiziqlar uchib ketdi. Ruhlar chalkashib ketdi. Qayerga borish kerak? Oldinda va orqada nemislar ... Yana bir lahza va ... Va batalyon yo'q ...
Rahimov davom etdi. Kechqurun bizning batalon hududining ikkala tomonini yorib o'tgan nemis ustunlari , shekilli, hali chuqur yopilmagan edi. ­Orqa tarafga jo‘natilgan otliq razvedkachimiz bir necha marta o‘qqa tutildi. Ammo ba'zi qishloqlarda hech kim otliqlarni chaqirmadi: nemislar o'tib ketishdi. Ushbu nuqtalar, qishloq yo'llari orqali siz sirpanib chiqib ketishingiz mumkin. Rahimov buni xaritada ko'rsatdi.
Avvalgi mudofaa chizig'i, Moskvani to'sib turgan yopiq bo'g'inlar chizig'i o'chirildi. Oʻchirgʻich qalamni oʻchirdi, yaltiroqlikni olib tashladi va ­xaritada deyarli sezilmaydigan izlarni qoldirdi.
Batalonning old tomoni, qayta ishlangan, taqa kabi egilgan edi. Ikkala uchi ham kesilgan, ikkalasi ham ­bo'shliqqa tayangan. Yo'q, bo'shliqda emas. Qo'shnilar bor edi. O'ng tarafdagi qo'shnilar nemislar edi; chap tarafdagi qo'shnilar nemislar edi; Orqa tomonda, Rahimov ikkita pulemyotni harakatga keltirgan va postlar yuborgan ochiq orqa tomonda, orqada ham nemislar bor edi.
Rahimov nemislar ­jang kunini qorong'ulik bilan yakunladi, deb taxmin qildi. Biz ularning odatlari bilan tanish edik: kechasi uxlash, kunduzi urishish. Tong otguncha ular yangi harakatlar qilishlari dargumon. Dovonni o'ziga olib boradigan tor bo'yin, aftidan, tong otguncha ushlab turmaydi.
Rahimov bamaylixotir, ishbilarmon, bir necha so‘z bilan xabar berdi. Men uni juda qadrladim: ifodaning aniqligi. U bilmagan narsasida ham aniq edi - bu haqda u shunday dedi: men bilmayman. Ikki joyni yorib o‘tgan dushmanning kuchini bilmas edi ; ­polk shtab-kvartirasi qayerdaligini, qo‘lga olinganmi, o‘ldirilganmi, bilmas edi; Men bo'linmalarimiz qaerga ketayotganini bilmasdim, lekin u erda bo'shliq borligini aniqladim, o'zimizniki.
U mensiz dastlabki buyruqlarni berdi.