Бек, А. А. Волоколамское шоссе. Красноярск. 1960. Ebook 2013
Download 1.26 Mb.
|
шоссе (1)
|
-men!
146 Tezroq! Qabul qiling! Otish! Otish! Navbat! Quloqlarimizga ahmoqona zarba beradigan tinimsiz zarbalar orasida siz bizning o'qlarimizni farqlay olmaysiz, lekin snaryadlar otildi , snaryadlar uchmoqda - hozirgacha faqat ko'rish mumkin, hozirgacha faqat ikkitasi. Kuxtarenko endi bo'shliqlarni ko'radi. Maqsaddan uzoqmi? Yoki, ehtimol, darhol - nuqtaga? Axir, bu sodir bo'ladi, bo'ladi! Yo'q! Kuxtarenko tuzatadi: Bir nechta maqsad. Nol o'ngga ... Va to'satdan membranada kuchli yoriq. Va ibora o'zgartirildi . Kuxtarenko! Javob yo'q. Kuxtarenko! Sukunat... Nol o‘ngga... Nol to‘qqizmi? Nol uchmi? Yoki nol-nol uch* 1 * Bizda juda ko'p snaryadlar bor, sakkizta qurolimiz bor, lekin ular eng zarur bo'lgan paytda, jangning la'nati baxtsiz hodisasi ularni ko'r qildi. Artilleriya aloqasi xodimi allaqachon chiziqqa yugurib chiqdi, ammo vaqt tugayapti. Biroq, bu uzilish emas edi. Baxtsizlik yanada yomonroq bo'lib chiqdi. Meni boshqa telefonga chaqirdilar. Ikkinchi rotaning qo'mondonlik punktidan kichik tatar Muratov yana gapirdi, u bir necha daqiqa orqada quvnoq javob berdi . Endi ovoz sarosimaga tushdi. O'rtoq batalyon komandiri, rota komandiri yaralangan. Qayerda? Qattiqmi? Bilmayman... hali olib kelishmagan... Boshqalari ham bor... O‘lganmi, yaradormi, bilmayman. Aniq qayerda? Kuzatishda... Hamma bu yerdan ketdi – komandirni ham, boshqalarni ham ko‘tarib ketasan... lekin ular meni tashlab ketishdi... chaqirishingni aytishdi. U erda nima bo'ldi ... kuzatuv maydonchasida ... sodir bo'ldi? Dahshatli falokat yuz berganini allaqachon bilib turib, bu so‘zni tirishqoqlik bilan aytdim . Buzilgan... Men jim qoldim. Kutib bo‘lgach, Muratov norozilik bilan so‘radi: Endi qayerga boraman, o‘rtoq batalyon komandiri? Biz hozir kim bilanmiz ? Yu* 147 Komandirsiz qolgan askarning ma’yusligini his qildim. Shovqin o'rnini dahshatli sukunat egallashi arafasida, hujumga jamlangan nemis piyodalari daryo bo'ylab o'tmoqchi bo'lib, kuzatuv punkti buzilgan, qurollar ko'r va kompaniyada qo'mondon yo'q. Men aytdim: To'plash, Muratov, ulangan. Vzvodlarga topshirsinlar: leytenant Sevryukov yarador; uning o'rniga kompaniya qo'mondonlik punktida batalyon komandiri. Endi men siz bilan bo'laman. Go‘shakni qo‘yib, shtab boshlig‘i Rahimovga buyruq berdim : Darhol Kraev bilan bog'laning. Mendan ikkinchi kompaniyani olish uchun kelsin. Keyin baqirdi: Sinchenko! Ot! 5 Biz dala bo'ylab yugurdik: men Lisankada edim, uning ortidan kuyovim Sinchenko. Lisankaning ingichka shaffof quloqlari mushuknikidek ko'tarildi; Men uni portlashlardan uyalmay, jilovidan tortib, to‘g‘ri oldinga haydadim . Mening fikrlarim: “Ko'proq! Ko'proq! Agar jimlik bo'lsa! Agar o'z vaqtida bo'lsa! ” Harbiy arava Novlyanskoyedan biz tomon uchib ketdi . Vagon haydovchisi otlarga qamchi urdi. Qon uning sonidan bir qorong'i chiziq bilan oqardi. STOP! Tashuvchi darhol o'zini tuta olmadi. STOP! Men orqa o‘rindiqda Ko‘xtarenkoni ko‘rdim. Yer juda xira yuzga aylangan edi. Uning peshonasida diagonal bo'ylab qurigan qon bilan yangi, shishgan tirnalgan . Artilleriya durbinlari loydan bo'yalgan shineldan osilib turardi . Kuxtarenko, qayerga? On ... on ... - duduqlagandek, u bir vaqtning o'zida talaffuz qila olmadi. - Otishma chizig'iga, o'rtoq batalon komandiri ... Nima uchun? Kuzatuv posti... Bilaman! Men sizdan so'rayman - nega? Yuguryapsizmi? Orqaga ! O‘rtoq batalyon komandiri, men... Orqaga! 148 Ko‘xtarenko menga bir oz kattakon va go‘yo jonsiz ko‘zlari bilan qaradi, unda boshidan kechirgan dahshat qotib qolgan edi. Va birdan komandirning buyruqboz nigohi ostida ichkaridan kimdir Ko‘xtarenkoning shogirdini o‘zgartirgandek bo‘ldi. U sakrab turib, mendan ko'ra jahl bilan baqirdi: Orqaga! Va oq nurga qasam ichdi. Biz qishloqqa yugurdik. Ortimda, yo‘ldan chiqmay, aravani chuqurchalar ustiga tashlab, bir juft artilleriya otlari shiddat bilan chopishdi. Qo'ng'iroq minorasi bilan bezatilgan cherkov kiyinish stantsiyasi bo'lib xizmat qilgan. Tashqarida, otishmalardan himoyalangan devor orqasida batalyon oshxonasi joylashgan edi. Iqtisodiy vzvod komandiri leytenant Ponomarev meni payqab, o‘rnidan turdi. Ponomarev, ulanish ishlayaptimi? Bu ishlaydi, o'rtoq batalyon komandiri. Telefon qayerda? Telefon shu yerda, o‘rtoq batalyon komandiri, darvozaxonada. Qo'ng'iroq minorasi ochilishidan darvozaxonagacha taxminan bir yuz ellik metr edi. Tel bormi? Tasdiqlovchi bosh irg'ab, men buyurdim: Endi telefon qo'ng'iroq minorasida! Yugur! Bir soniya va yo'l, Ponomarev! Men ayvonning tosh zinalaridan cherkovga yugurdim. Qonning hidi keldi. Yaradorlar yomg'ir paltolari bilan qoplangan stol ustida yotardi. O'rtoq batalyon ... Sevryukov meni ohista chaqirdi. Tez yaqinlashib, uning g'alati og'ir, sarg'aygan cho'tkalarini oldim. Kechirasiz, Sevryukov... Endi olmayman... Lekin qo‘llarimni qo‘yib yubormadi. Chiroyli qirqilgan ibodatxonalarda sochlari oqargan, kalta soqollari yaqqol ko'rinib turadigan keksa yuzi xira, qonsiz edi. Mening o‘rnimda kim, o‘rtoq batalyon komandiri? Men, Sevryukov... Kechirasiz, endi chiday olmayman... Men og'ir qo'llarni siqdim va qo'yib yubordim. Sevryukov meni zaif tabassum bilan kutib oldi. Telefon operatori apparati bilan yuqoriga yugurdi. Uning orqasida yupqa sim ilon bor edi. Yo'lda doktorimiz Krasnenko meni to'xtatdi: 149 O‘rtoq batalyon komandiri, yaxshimisiz? O'z ishing bilan shug'ullan. Bandaj qiling, tezda evakuatsiya qiling. U xavotir bilan so'radi: Tezroq? Men jahlim chiqdi: Agar "tezda" degan so'z bilan sizning fiziognomiyangiz shunchalik buzilganini ko'rsam, men qo'rqoqdek harakat qilaman, tushunasizmi? Boring... Men aylanma zinapoyadan qo‘ng‘iroq minorasiga ko‘tarildim. Kuxtarenko allaqachon u erda edi. O‘tirib, tosh panjara ortidan durbin bilan kuzatdi. Telefonchi simni apparatga ulab qo'ydi. O'ngga qancha? Men so'radim. Ko‘xtarenko hayron bo‘lib, keyin tushundi. Nol besh”, dedi u. Men telefon operatoriga murojaat qildim. Tez oradamisiz? Ayni paytda o'rtoq batalyon komandiri. Ko‘xtarenko durbinni menga uzatdi. Ko'zlarimni to'g'rilab, o'rmonning keskin oldinga siljishini ko'rib , derazalarni pastga siljitdim - va birdan, ellik qadamda nemislarni ko'rdim. Ular turishdi, erkin turishdi, lekin allaqachon saf tortdilar. Jang tuzilmalarini ajratish mumkin edi: kichik bo'shliqlar bilan ajratilgan guruhlar, ehtimol vzvodlar quyidagicha joylashtirilgan: bitta otryad oldida, orqada, qanotlari, ikkitasi. Dubulg'a kiygan ofitserlar allaqachon qorinlarining chap tomonida kiygan parabellumlarning g'iloflarini yechib olishgan, men buni birinchi marta ko'rganman. Mana, ular, Moskvaga yaqinlashganlar, "professional g'oliblar"! Endi ular daryodan o'tishadi. 6 Tayyor! - dedi telefon operatori. - Aloqa, o'rtoq batalyon komandiri, bor. Olovni chaqiring ... Va nihoyat, nihoyat, buyruq aytildi, buzilgan ibora tiklandi. Bir nechta ko'rinish! Nol besh o'ngga! Ikki snaryad, tez olov! Men durbinni Ko‘xtarenkoga berdim. Nemislarni endi farq qilmayman, men oddiy ko'z bilan 150 chekkaga qaradi, tanaffuslar kutmoqda. Daraxtlarda yaltiroq bo'ldi, keyin yaqin atrofda ikkita tutun ko'tarildi. Ishonishga jur'at eta olmadim, ammo nishonga tegib ketgandek tuyuldi. Aynan! — dedi Ko‘xtarenko durbinni tushirib; uning yer bilan lekeli, u yer-bu yoqqa bulg‘angan, peshonasida shishib ketgan tirnalgan yuzi nurli edi: — Endi biz... Oxirigacha quloq solmay, telefonni olib, buyurdim: Barcha qurollarning har biri sakkizta snaryad, parchalanish, tezkor otishma! Ko‘xtarenko o‘z ixtiyori bilan mag‘rurlanib, durbinni menga uzatdi. Tomosha qildim. Ko'rinadigan snaryadlar, ehtimol, kimdir yaralangan. Bir joyda, orqalarini bizga qaratib, bir nechta nemislar kimgadir engashib ketishdi, ammo saflar jim turardi. Xo'sh, Xudoga ibodat qiling! Quloq sezmay qolgan shovqin va shovqinda biz eshitdik: ular bizning to'plarimiz bilan gaplashdilar. Men panjara ustiga egilib, durbin orqali ko'rdim: nemislar to'plangan o'rmon chetida alanga chaqnadi, yer ko'tarildi, daraxtlar quladi, pulemyotlar va dubulg'alar uchib ketdi. Kuxtarenko meni kuch bilan orqaga tortdi. Yotmoq; bir oz yonboshlamoq! - deb baqirdi u. Biz kashf qilindik. Qulog‘ini kar, jirkanch gumburlashi bilan qo‘ng‘iroq minorasi yonidan “qo‘mtoq” o‘tib ketdi. U avtomatdan o'q uzdi. Bir nechta o'q kvadrat ustunga tegib, ko'r teshiklarni qoldirdi. Samolyot shu qadar yaqin o'tib ketdiki, men biz tomon burilgan shafqatsiz yuzni sezdim. Bir zum bir-birimizning ko‘zimizga qaradik. Yiqilish kerakligini bilardim, lekin o‘zimni majburlay olmadim, nemislar oldida yotishni xohlamadim. To‘pponchamni chizib, dushmanga yalt etib qarab, qisqichlar tugamaguncha tetikni tortib, tortdim. Samolyot to'g'ri chiziq bo'ylab ketdi. Ular qo'ng'iroq minorasida quroldan urishni boshladilar. Bir chig'anoq bizning pastimizga ishonchli devorga tegdi. Havo tishlarga g'ijirlagan mayda g'isht changlari bilan bulutlangan edi. Ammo dushmanning snaryadlari haqiqiy emasdek tuyuldi, ular xuddi kino ekranida , yaqin atrofda, lekin biznikiga o'xshamaydigan boshqa dunyoda portlashdi: biznikilar jasadlarni parchalab tashladi. Yana “kamtar” uchib ketdi. O‘qlar yana chertdi. Men tosh ko'taruvchining orqasiga yashirindim. Telefon operatori ingrab yubordi. Qayerdasiz? Siz tushasizmi? 151 Men, oʻrtoq batalyon komandiri. Telefonni ko'tarib, Ponomarevga qo'ng'iroq qildim. Telefon operatori jarohatlangan. Biz boshqasining qo'ng'iroq minorasiga bordik . Gapimni tugatmay, g‘alati baland ovozimni eshitdim. Hammasi tinch. Quloq nog'orasini uradigan dahshatli sukunat hukm surdi. Orqa tomondan juda-juda uzoqroqda qurol ovozi eshitildi. Biznikilar u yerda jang qildilar; Nemislar bizning to'siqdan yangi xanjar bilan u erga shoshilishga tayyorlanishdi. Men Kuxtarenkoga buyurdim: Yong'inni boshqaring! Seki, seki, agar ular ko'tarilsa. Ha, oʻrtoq batalyon komandiri! Endi ikki qadam pastga, endi kompaniyaga. 7 Yana Lisankaga, yana yugurish - qishloq bo'ylab, daryoga . Oh, qanday tinch! Sohil bo'ylab, qorga bo'yalgan, ba'zi joylari portlashlardan qorayib ketgan, kimdir miltiq ko'tarib, cho'kkalab yugurib borardi. Men sakradim. Muratov qora ko‘zlari bilan menga qaradi-da, to‘xtab, darhol joyiga o‘tirdi. Tush, o‘rtoq batalyon komandiri, tush, — dedi shoshib. Qayerga ketyapsiz? Vzvodga... Siyosiy instruktor Bo‘zjonov rotaga qo‘mondonlikni o‘z zimmasiga oldi. - Va u uzr so'raganday qo'shib qo'ydi : - Siz, o'rtoq batalon komandiri, uzoq vaqt ketgansiz, lekin u ... Yaxshi. Yugur! Biz bir-birimizni sog'indik. Kompaniyaning qo'mondonlik punktida, yerga chuqur singib ketgan qazish joyida, xandaklar qatoridan ellik qadam orqada, bu erdan, orqada, kirish xandaqlarining noyob chiziqlari bilan tushunarsiz edi, men Lisankani qamal qilib, pastga sakrab tushdim . Uning terisi endi titramasdi, quloqlari shishirmasdi. Rahmat senga! Bugun biz birinchi o'q otishni birga boshdan kechirdik. Erkalagim keldi... Lekin vaqt yo'q, vaqt yo'q, do'stim! Va u so'radi, u tushundi. Men yordamga kelgan Sinchenkoga jilovni tashlab, jilovga mehr bilan tegindim. Lisanka labining cheti bilan ohista ushlab, barmoqlarimni bir zum ushlab turdi. Men bo'rtib chiqqan namni ko'rdim 152 ko'z o'girdi va tezda qazilmaga olib boradigan muzlagan zinapoyaga bordi va baqirdi: Sinchenko, jarlikka! Zindonning yarim zulmatida men Bozjonovni darhol ko'rmadim. Askarlar polga devorlarga suyanib o'tirishdi. Hamma o'rnidan sakrab, old g'altakning tirqishidan o'rtacha yorug'likni yashirdi . Haligacha yuzlarni ajrata olmay, men o'yladim: bu nima, nega bu erda odamlar ko'p? Bo‘zjonov qo‘mondonlikni o‘z qo‘liga olganini, yarador Sevryukov o‘rniga qadam qo‘yganini aytdi. U, mudofaa tabiatimizga ko‘ra, front bo‘ylab alohida o‘q otish nuqtalari bilan tarqalib ketgan pulemyotchilar rotasining siyosiy instruktori Bo‘zjonov kun bo‘yi qayerda yugurib yurgan, qayerda sudralayotgan bo‘lsa, yo‘l oldi. nest to nest, pulemyotchilarni tekshirish. Dushman yarim soat oldin butun o'tni bu yerga o'tkazgan zahoti u Novlyanskiy qishlog'iga, ikkinchi kompaniya joylashgan joyga yugurdi. Mening birinchi savolim: Kompaniyaning old tomonida nima kuzatiladi? Dushman qanday ? Harakat yo‘q, o‘rtoq batalyon komandiri. Ko'zlar yarim qorong'ilikka o'rganib qolgan. Burchakda Galliulin egilgan boshi bilan ustki yog'ochlarni ko'tarib turardi. Qanday odamlar? Men so'radim. - Nega bu erga kelding ? Bo'zjonov nemislardan muvaffaqiyat kutgan holda, kutilmagan hodisalarni bartaraf etish uchun uni mobil qilish uchun kompaniyaning qo'mondonlik punktiga bitta pulemyotni topshirishga qaror qilganini tushuntirdi . To'g'ri! - Men aytdim. Bo'zjanov biroz ortiqcha vaznli, to'liq yuzli edi (bu qozoqlarning bir qabilasining zotidir, ular jangchilar qabilasidan farqli o'laroq, ozg'in, suyagi tor, "qozi" deb ataladi), lekin ayni paytda juda harakatchan yoki, ular aytganidek, "motor" . Endi u tarang turdi, qisilib turdi va shaklga ko'ra qisqacha hisobot berdi, ichki taranglik uning ko'zlarida, siqilgan lablarida, ziqna aniq imo-ishoralarida namoyon bo'ldi. Finlyandiya urushi qatnashchisi sifatida u, siyosiy xodim, bir necha marta janglarda qatnashgan, "Jasorat uchun" medali bilan taqdirlangan va tez-tez jangovar qo'mondon bo'lish istagini bildirgan. Bu hozir, jangning dahshatli soatlarida amalga oshdi. Yoqilg'i quyish shoxobchalaridan o'rnatilgan avtomatning qora korpusida 153 abbrazuradagi zig'ir lentasi kabi, kalta Bloch cho'zilgan . Ruxsat bo‘lsa-da, o‘tirmadi, yog‘och uyga suyanmas, jiddiy edi. Fidget Murin kuzatuvchining yoniga oldingi arqonning novdalariga cho'kkalab o'tirdi va tirqish orqali uzoqlarga qaradi. Men ham u erga bordim. Sohilning dag'alligi va tankga qarshi o'qlar daryoni ba'zi joylarda to'sib qo'ygan, ammo boshqa tomoni aniq ko'rinib turardi. Artilleriya durbinlarisiz men snaryadlarimiz qulagan joydagi kesilgan, yorilib ketgan daraxtlarni ajrata olmasdim. Qor ustiga tushgan bir nechta daraxtlarni ko'rish mumkin edi. Ular endi yo'l-yo'riq sifatida xizmat qiladi. U erdan, deyarli tuzalib, nemislar paydo bo'lishi kerak. Ular paydo bo'lsin! Ko‘xtarenko qo‘ng‘iroq minorasida yotibdi, qurollar shu chiziqqa qaratilmoqda, pulemyotlar u yerga qarayapti, miltiqlar o‘sha yerda. Sokin, sokin ... Cho'l ... Nemis to'pining o'tkir o'qlari momaqaldiroq bo'ldi. Men beixtiyor ko'zlarimni zo'rg'a tortib, yashil rangdagi figuralar yugurayotganingizni ko'rishga hozirlik ko'rdim . Lekin xuddi shu damda, go‘yo yuzlab bolg‘a temir choyshabga urilgandek bo‘ldi. Nemislar bizning oldingi chiziqqa yana zarba berishdi: ular topilgan cherkovda, o'zlarini ochgan qurollar oldida. Xo'sh, endi u ko'tarilmaydi, - dedi Bloch. Buni hamma tushundi. Birinchi hujum hali boshlanishidan oldin qaytarildi - artilleriya zarbasi bilan bartaraf etildi. Nemislar bizning snaryadlar bilan qoplangan dastlabki pozitsiyalaridan oldinga shoshilishga jur'at eta olishmadi. Ammo kun hali tugamagan. Men soatimga qaradim. Soat uchdan besh bo‘ldi — bombardimonning yettinchi soati boshlandi. to'g'ridan-to'g'ri zarba bo'lgan taqdirda qo'ng'iroq minorasidagi kuzatuv postini tiklash uchun cherkovga zaxira aloqasi bo'lgan boshqa artilleriya o'qini yuborish ; Qizil Armiya va xo'jalik vzvodining qo'mondonlik shtabi tartiblilar bilan birgalikda yaradorlarni jar bo'ylab cherkovdan tezda o'rmonga o'tkazdilar. Sizning buyrug'ingiz bilan Kraev keldi, - dedi Rahimov. - Uni senga yuborasanmi? Yo'q. Kutib tursin, tez orada shtabda bo‘laman. 154
Shtabga qaytishdan oldin, men miltiq kameralarida askarlarni ziyorat qilishga qaror qildim. Blindrni tark etdi, xandaqqa o'tirdi, atrofga qaradi. Osmon tiniqlashdi. Daryoning narigi tomonida , ko'k bo'shliqda quyoshning chekkasi paydo bo'ldi. Nurlar bir oz qiyshiq tushdi, chang qor uchqun qilmadi. Bir yarim-ikki soatdan keyin u porlaydi. Otishma tovushlaridan, nemis olovining zichligidan men tushundim: hujum bo'ladi. Bugun bo'ladi. Bu erda bir joyda . Bir kunlik jangning so'nggi soati bir o'q bilan tugamaydi. Nemislar g'azabini chiqarib yuborgandek, oldingi chiziqni barcha kalibrlar bilan qamchiladilar. Havoda shitirlash bilan burg'ulayotgan snaryadlarning bir qismi bizning qurollarimiz yopiq holatda, dugdalarda turgan joyga uchib ketdi. Boshqalar yaqinlashdi. Maydonning o'rtasida qora teskari yoriqlar kunduzga qaraganda kamroq paydo bo'ldi. Ular tog 'tizmasiga ko'tarilishdi , u erda ko'zga ko'rinmas quduqlar yonbag'irlarda kesilgan. Olovning harakatiga qaraganda, dushman bizning yashirin mudofaa chizig'imizni tan oldi. Aftidan, xabarchilar va qo'mondonlarning harakati unga xiyonat qilgan. Tor yo‘lovchining zinapoyasiga o‘ralashib, ko‘tarilgan ko‘tarilishlarga qaradim. Sovuq bo'ldi: men paltosiz, yostiqli ko'ylagi kiyib, bel kamariga bog'langan edim. Balki u yerga, xandaqqa bormaslik kerakdir? Bu savolni berishim bilanoq qo'rqib ketganimni angladim. Go‘yo ming panjasi ko‘rpachali ko‘ylagimga yopishgandek, ming pud meni xandaqda ushlab turganday tuyuldi. Men tirnoqlardan yugurdim, ming funtdan uzildim va yugurdim, qirg'oqqa yugurdim. Dala bo'ylab otda uchib, keyin qo'ng'iroq minorasida, o'sha qizg'in daqiqalarda men snaryadlarni sezmadim, lekin bu erda ... Konsentrlangan olov ostida qirq yoki ellik qadam yugurishga harakat qiling, issiq havo sizni bir tomondan portlasa , siz harakatda orqaga chekinasiz va boshqa tomonni oq alanga olganida to'satdan yana shirk qilasiz. Sinab ko'ring, keyin uni tasvirlab bera olasiz. Ammo qisqacha aytsam: o'n qadamdan keyin belim ho'l bo'lib qoldi. Lekin men komandir sifatida xandaqqa kirdim. Salom jangchi! Salom o'rtoq jangchi! Oh, yorug'likdan keyin u erda qanchalik qulay edi - og'ir yog'ochlar bilan qoplangan qorong'i yerto'lada. 155 Bu bitta askar uchun xandaq edi, ya'ni bir tungi miltiq kamerasi. Bu jangchining yuzi hali ham esimda, familiyasi esimda . Yozing: Sudarushkin, rus askari, Olma-Ota yaqinidagi dehqon, kolxozchi. Uning rangi oqarib , jiddiy edi; Qizil Armiya yulduzi tushirilgan qalpoq bir chetga bir oz sirg'alib ketgan edi. Deyarli sakkiz soat davomida u yer titrayotgan va devorlardan qulagan zarbalarni tingladi . Kun bo'yi daryo va narigi qirg'oqdagi embrazuradan qarab, u bu erda yolg'iz o'zi bilan yolg'iz o'tiradi va o'tiradi. Men embrazuraga qaradim - ko'rinish keng edi; sof qor bilan qoplangan narigi qirg‘oqdagi yopiq chiziqdan yaqqol ko‘rinib turardi . Jangchiga nima deyish kerak? Bu erda hamma narsa aniq: ular paydo bo'ladi, siz nishonga olishingiz va o'ldirishingiz kerak. Agar biz ularni o‘ldirmasak, ular bizni o‘ldirishadi. O'q otish uchun tayyor miltiqni nayza bilan chiqqan quchoqqa qo'ying. Chayqalganda, muzlatilgan donalar uning ustiga tushdi, ba'zilari yog'ga yopishib qoldi. Men qattiq so'radim: Sudarushkin, nega iflos miltiq? Kechirasiz... Endi, o‘rtoq batalyon komandiri, artib tashlayman... Endi hammasi joyida bo‘ladi. U osonlik bilan cho'ntagiga oddiy askarning ta'minotini soldi. O‘sha paytda men uni har doimgidek yuqoriga ko‘targanimdan xursand bo‘ldi: uning kuchi oshdi, qo‘mondonning mustahkam qo‘li ostida ruhi tinchlandi. Panjurdagi changni latta bilan olib, u menga qaradi va go'yo so'radi: "Ko'proq burang, boshqa tartibsizlik toping, qol!" Eh, Sudarushkin, siz qanday bo'lishni xohlayotganingizni, osmondan nima tushishini shayton biladigan joyga sakrab chiqmaslikni xohlaganingizni bilishingiz kerak. Yana tirnoqlar ushlandi, oyoqlarga yana funtlar bog'landi. Yana bir daqiqaga ketmaslik uchun men o'zim tartibsizlikni qidirdim. Ammo siz bilan, Sudarushkin, hamma narsa xushmuomala edi - hatto patronlar ham tuproqda emas, balki bog'lanmagan sumkada edi. Atrofga qaradim, tepaga qaradim. Tepasiz, qo'pol kesilgan shoxlari, tepasida archa tanasi naqadar yoqimli edi. Sudarushkin bir tomonga qaradi va ikkalamiz ham jilmayib qo'ydik: ikkalamiz ham men qanday qilib o'g'irlangan rulonlarni tashlaganimni, ularni og'ir yog'ochlarni sudrab, ming'irlaganlarga baqirganimni esladik. Sudarushkin so'radi: 156 Qanday qilib, o'rtoq batalyon komandiri, ular bugun toqqa chiqadilar? Men o'zim, Sudarushkin, kimdandir xuddi shunday so'ragan bo'lardim. Ammo qat'iy javob berdi: Ha. Bugun biz ularga miltiqlarni sinab ko'ramiz. Jangchi bilan bekinmachoq o'ynashning iloji yo'q. Siz u bilan xo'rsinishingiz shart emas: "Balki u qandaydir tarzda o'tib ketadi ..." U urushda; u ular o'ldirgan joyga kelganini bilishi kerak, u dushmanni o'ldirish uchun kelgan. Shlyapangni tuzat, dedim. — O‘tkirroq qarang... Bugun ularni shu daryo bo‘yiga yotqizamiz. Va yana ichkariga yugurib, changallagan panjalaridan uzilib , xandaqni tark etdi. Ammo e'tibor bering, endi bu osonroq. Yana bir narsaga e'tibor bering: batalon komandirining artilleriya o'qlari ostida xandaqlarni bosib o'tishga mutlaqo asosi yo'q. Uning uchun bu o'lim bilan keraksiz, qadrsiz o'yin. Lekin birinchi jangda batalyon komandiri bunga qurbi yetadi, deb o‘yladim. Jangchilar: "Bizning komandirimiz qo'rqoq emas: u snaryadlar ostida, hatto kichik ehtiyojdan ham suyanish qo'rqinchli bo'lganida, u bizga keldi", deyishadi. Yetarli, deb o'yladim bir marta: hamma buni eslaydi va askar sizga ishonadi. Bu urushda ajoyib narsa. Siz, qo'mondon, vijdoningiz oldida aytasizmi: men o'z jangchilarimga ishonaman. Ha, qila olasiz, agar siz o'zingiz Yerit jangchi bo'lsangiz! 9 Hujayralar bo'ylab yugurganimda meni biroz hayratda qoldirgan bir epizodni aytib berishim kerak . Men shoshilyapman va birdan ko'rdim: kimdir erdan sakrab tushdi va egilib, men tomon yugurdi. Nima bo'ldi? Qanday ahmoq (albatta, men buni o'zimga bog'lamadim), qanday ahmoq oldingi chiziq bo'ylab bunday olov ostida yuguradi? Ba, Tolstunov... Men uni hali tilga olganim yo‘q. Negadir, jang boshlanishidan biroz oldin u mening oldimga kelib, o'zini tanishtirdi : "Polk targ'iboti instruktori, men sizning bataloningizda ishlayman". Ochig'i, keyin men unga so'roq bilan qaradim. Tolstunov batalonga noma'lum muddatga keldi. Rostini aytsam, tan olishim kerak : men buni o'z hokimiyatimning buzilishi sifatida qabul qildim. Nizomga ko'ra, Tolstunov bankda hech qanday huquqqa ega emas edi 157 taglion, u mening komissarim emas edi (o'sha paytda batalonlarda komissar yo'q edi), lekin ... Tanishib, dedi: "Polk komissari meni bataloningizga yubordi" . Men jim turdim. V "Yaxshi," deb o'yladim men, "bor, nima qilish kerak bo'lsa, shuni qil . Sizni jangda ko'ramiz." Va birdan bu uchrashuv. Kombat! — Tolstunov meni doim shunday chaqirardi.— Jang! Nega siz bu yerdasiz? Pastga tushing! O'zingiz yoting! Va men yotaman. Biz o'zimizni yerga tashladik. Kombat, nega bu yerdasan? Nega siz? Lavozimga ko'ra ... Uning jigarrang ko'zlari jilmayib turardi. Jin ursin, u haqidagi fikrlarimni tanidimi? Lavozimga ko'ra? Ha. Jangchi unga yugurganingizda yanada qiziqarli bo'ladi. U o'ylaydi: demak, bu qo'rqinchli emas ... Qattiq qobiqni yoping. Batalyon komandiri va targ‘ibot instruktori qayoqqadir boshini siqib olmoqchi bo‘lib yotishdi. U havo to'lqini bilan urilgan. Tolstunov yuzini ko'tardi - rangi oqarib ketdi. U jiddiy dedi: Bu qo‘rqinchli emas... Bu yerda yugurishingiz shart emas, batalyon komandiri. Hozircha bu ishni sizsiz hal qilamiz... Xo'sh, tamom... Tanishamiz... O‘rnidan turib, menga qo‘lini silkitdi. Keyingi soniyada biz bir-birimizdan uzoqlashdik. “Keling, bir-birimizni tanib olaylik...” Demak, bu uning qandayligini bildiradi... Ha, aslida , bizning birinchi tanishuvimiz faqat shu yerda bo'lgan. Qanday qilib “siz”ga o‘tganimizni sezmay qoldim. Men Tolstunov hozirgina bo'lgan yana ikki-uch xandaqqa qaradim . Ha, jangchilar u yerda tinchroq va quvnoqroq edi. Shunday qilib, biz, qo'mondonlar va siyosiy xodimlar, nemislarning "ruhiy" bombardimonini to'xtatdik. Bu jang shunday o'tdi, unda jangchilardan birortasi ham o'q uzmadi. Lekin bu mening yugurishim uchun etarli emasmi? Daryodan, oldingi chiziqdan o‘rmon tomon burildim. Boshimning eng chetida portlovchi qobiq yorilib ketdi. Men darhol sakrab tushdim. Ushbu turdagi chig'anoqlar uchun, portlash 158 havo, parchalar oldinga uchadi. Ona uyqudan titrab ketdi, qor yog'di, po'stlog'ida yangi oq izlar paydo bo'ldi. Yuragim o‘ng‘aysiz urib ketdi. O'rmonda, o'rmon chetida otlar bilan meni kuzatib yurgan sodiq Sinchenko darhol Lisankani qo'yib yubordi. Vaqt keldi, shtabga borish vaqti keldi! Yigirma uchinchi oktyabr. KUN OXIRIDA 1 Meni shtab-kvartirada pulemyotchilar rotasi komandiri Kraev kutayotgan edi. Qon uning yonoqlaridan, iyagidan oqib tushdi. U g'azab bilan uni o'zining burchakli yuziga surtdi. Ammo qurigan qon qobig'ida yana qavariq qizil oqim paydo bo'ldi. Sizga nima bo'ldi, Kraev? Jester uni taniydi ... bog'langan ... Kasalxonaga boring. Rahimov, yaradorlarni cherkovdan olib ketishganmi? Ko'chirildi, o'rtoq batalon komandiri. Buyum o'rmonda, o'rmonchining uyida ochildi. Yaxshi. U erga bor, Kraev... Ketmaydi. Buni qaysarlik bilan, g‘amgin dedi. Men baqirdim: Nega men senga bunday odamlarni qo'rqitish uchun yuboraman? Harbiy ko'rinishga ega bo'ling. Yuvin, kiyin. Keyin gaplashamiz . Sinchenko, leytenant Kraev uchun ikkita idish suv. Kraev ma'yus jilmayib, ketdi. Ammo u hech qachon bog'lab qo'ymasligi kerak edi. Polk komandiri mayor Elin meni telefonga chaqirdi. Momish-Uli, sizmi? Dushman Krasnaya Gora hududidagi 6-rotaga hujum qilmoqda. Endi la'nat liniyani buzdi . Yordam bering. Sizning qo'lingizda nima bor, shtab-kvartira yaqinida? Ikkita urush qatnashchisi bo'lgan mayor Yelin muvozanatli , asabiy odam edi. Hozir ham: “Yordam bering!” deganida nafasi o‘zgarmadi. Krasnaya Gora qishlog'i Novlyanskoye qishlog'idan ikki yarim kilometr o'ngda edi. Qo'limda nima bor edi? Bosh qarorgoh xavfsizligi, bir nechta almashtirilgan telefon operatorlari va iqtisodiy vzvod. Men xabar berdim. 159 Oltinchi kompaniyaga yordam berish uchun ularni yugurib tashlang. Bidu bor: leytenant qo‘mondonligidagi vzvod , Islomqulov u yerga shimoldan harakatlanmoqda. Ularni bir-birlariga o'q uzmasliklari haqida ogohlantiring. Ishlash haqida hisobot. Rahimovga texnik xizmat ko‘rsatuvchi vzvodni va shtab atrofidagilarni ogohlantirishni buyurib , qazilmaxonadan chiqib ketdim. O'rmonda kechqurun allaqachon sezilib turardi. Kraev yaqin joyda yuvinayotgan edi. Nopok, og'ir jag'li, o'ta o'ta yoyli, yuzi allaqachon toza edi, lekin dumaloq suv biroz pushti rangga aylandi. Kraev! U yugurdi. Uning nam yuzidan bir tomchi qon yana sirg'alib ketdi . U g'azab bilan uni yo'q qildi... Men Kraevni ikkinchi rotaga komandir etib tayinlashni niyat qilgandim, lekin ... u Krasnaya Goraga yordam beradi. Telefon operatori dumbadan sakrab tushdi. O‘rtoq batalyon komandiri, siz telefondasiz. JSSV? Polk komandiri. Darhol so'rovlar. Bu safar mayor Yelin shoshib, asabiylashib gapirdi : Momish-Uli, sizmi? Bir chetga qo'ying! Kech! Dushman bo'shliqqa kirib, bo'shliqni kengaytirdi. Bir guruh shu yerda, polk shtab-kvartirasi tomon harakatlanmoqda . Men ketyapman. Yana bir noaniq raqamlar qanotda siz tomon burilibdi. Qanotni aylantiring! To'xtab tur! Keyin... Va ovoz to'xtadi, aloqa uzildi. O'lik membranada elektr deşarjlarining g'ichirlashi yoki tirqishi yo'q . Tinch... Keraksiz trubkani qo'ydim, yana sukunat asablarimga tegdi. U nafaqat membranada tinch edi. Tinchlik aylanaga aylandi. Dushman bizning hududimizni o'qqa tutishni to'xtatdi. Bu nima? hujum daqiqasi? Ikkinchi kompaniyaning mudofaasini yorib o'tish uchun piyodalarni uloqtirishmi? Yo'q, old tomoni allaqachon buzilgan. 2 Old qismi allaqachon buzilgan. Nemislar allaqachon bu qirg'oqda, allaqachon ichkariga o'tishgan. Ular bu yerga, biznikiga ham kelishmoqda, lekin yo‘l xandaklar bilan to‘sib qo‘yilgan, ambrazuralarga yopishib olgan jangchilar ularni o‘q bilan kutib olishga shay turgan, hamma narsa bizning to‘p va pulemyotlarimizdan o‘qqa tutilgan joydan emas . 160 Ular yonma-yon va orqa tomondan himoyalanmagan maydon bo'ylab o'tishadi, bu erda ularning oldida old tomoni yo'q. qirg'oq yonbag'irlariga kesilgan qorong'u quduqlarda tutilgan jangchilarni ko'rdim - ularning orqasida hech qanday teshik yo'q. U tezda soatiga qaradi. To‘rtga chorak qoldi. Nozik, ko‘pincha so‘zsiz tushunadigan Rahimov oldimga kartochka qo‘ydi. Uning savolli nigohiga duch kelib, indamay bosh irg‘ab qo‘ydim. Qizil tog' hududidami? u aytdi. -Ha. Men xaritaga qaradim, soat qanday ketayotganini, soniyalar qanday o'tayotganini eshitib, endi qarashning iloji yo'qligini, allaqachon harakat qilish kerakligini his qildim. Ammo men o'zimni mag'lub qilib , xarita ustida egilib turishga majbur bo'ldim. Oh, menga, komandirga qaror qabul qilish uchun berilgan shu daqiqani, bir daqiqani tasvirlab bersangiz! Novlyanskega bering? Dushmanga juda kerak bo'lgan asosiy yo'lda yotgan qishloqdan voz keching, u to'g'ridan-to'g'ri yuk mashinalarida, "qoya ustida jang qilayotgan polkning qanotiga shoshiladi. O'zingizga javob berish oson emas: ha , Taslim bo'l!.. Aks holda men batalonni qutqarmayman... Va qutqarib qoldim... Ko'ramiz, kimning yo'li bo'ladi. Xaritada, hozirgacha faqat xaritada, dala bo'ylab, yaqinlashib kelayotgan nemislar bo'ylab yangi chiziq qo'ying . Rahimovga qarorimni aytib, qurollarni o‘rmon chetiga, yangi mudofaa chizig‘iga o‘tkazishni buyurdim va yana bir qancha buyruqlarni berib, shtab zindonidan yugurib chiqdim. Sinchenko! -I. Ot! Qani, Rahimov! Kraev uchun, Kraev, menga ergashing! Yana o'sha dala bo'ylab, endi jim, biz ikkinchi kompaniya tomon yugurdik. Osmonning yarmi tozalandi. Uning ko'zlariga qizg'ish, past quyosh tushdi. 3 Men engashib, Lisankani karerga jo'natdim. Birdan tepada qizil gulxanlar miltillay boshladi. Bir soniya uzengida turib , yon tomonga qarab, nemislarni ko'rdim. Ular bizdan bir kilometrcha narida otda kesib o‘tgan dala bo‘ylab yurishdi Download 1.26 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|