Бек, А. А. Волоколамское шоссе. Красноярск. 1960. Ebook 2013

9*


131




uning kurashi, tarozi navbatma-navbat u yoki bu tomonga egilganida, askarning ruhi ikkiga bo‘linganida – o‘sha paytda jamoa qanday kerak edi! Sarkardaning xotirjam, baland ovozda, buyruqbozlik buyrug‘i Vatandan o‘g‘ilga berilgan buyruq bo‘lardi. Jamoa jangchini qo'rqoqlik changalidan tortib olgan bo'lardi; jamoa ­nafaqat harbiy tayyorgarlik va intizomga singdirilgan narsalarni, balki barcha ezgu g'oyalarni - vijdonni, or-nomusni, vatanparvarlikni safarbar etardi. Brudniy sarosimaga tushib, buyruq berishga majbur bo'lgan paytni o'tkazib yubordi. Shu sababli, vzvod jangda mag'lub bo'ldi. Shu tufayli halol askar endi mening ko‘zimga qarashga uyaladi.
3
Vzvod komandiri o'z aybiga javob berdi.
Va men? Axir ­men batalonda sodir bo‘lgan va sodir bo‘ladigan hamma narsa uchun, jangdagi har bir muvaffaqiyatsizlik, parvozning har bir holati, har bir komandir va askar uchun javobgarman. Mening vzvodim jangovar buyruqni bajarmadi, demak, men jangovar buyruqni bajarmadim.
vijdonim, o‘z aqlim oldida javob bera boshladim. ­Men bilishim kerak edi: mening aybim nima? Vzvod boshiga noloyiq komandirni qo‘yganim uchun emasmi? Uning qo‘rqoq ekanligini oldindan sezmaganim uchun emasmi? Yoq bu unday emas. U parvozdan keyin ham, saflar oldidagi qatldan keyin ham qalbimda yana muhabbat uyg‘otishga muvaffaq bo‘ldi, o‘zida sharaf tirik ekanini ko‘rsatishga muvaffaq bo‘ldi.
O'qlar ostida unga nima bo'ldi? Nima uchun u qo'mondonlik burchi va kuchini unutdi? Balki u boshqalarning qo'rqoqligiga berilib ketgandir? Yo‘q, askarlarim qo‘rqoq ekaniga ishonmasdim. Balki men ularni yaxshi tayyorlamagandirman ­? Yo'q, men ham bu aybni bilmasdim.
Haqiqat ko'zga tashlandi, ongga asta-sekin ­, noaniq va qo'pol konturlarda namoyon bo'ldi.
leytenant oldiga vazifa qo‘yganimda, o‘yladim: nemislar qo‘y kabi bir marta, boshqa safar, uchinchi marta bizning voleybolimiz ostidan boshlarini burisharmikan ? ­Ammo keyin men bu chaqnagan fikrdan hech qanday xulosa chiqarmadim; Men dushmanni u bo'lganidan ko'ra ahmoq deb o'yladim.


132




Shubhasiz, yo'lda bo'lgan birinchi jangdan keyin biz ­nemis qo'mondoni o'ylashga majbur qildik, uni men kutganimdan ham ertaroq o'ylashga majbur qildik. Pistirma bilan uchrashgan taqdirda, uning qandaydir rejasi borligi aniq edi, men buni oldindan tushunmaganman. U hayrat bilan javob berdi. U mening vzvodimni, askarlarimni xuddi shu usul bilan uchib ketdi - deyarli masofadan turib kutilmagan olov, uning askarlari vahima bilan qochib ketishdi.
Bugun u g'alaba qozondi, u meni haydab yubordi - o'ylarimda men aynan shu so'zni ishlatdim: "men" - lekin uning ofitserlari va askarlari jasurroq yoki yaxshiroq tayyorlanganligi uchun emas. Va u meni raqamlar bilan emas - bizning taktik rejamizga ko'ra, kichik kuchlar bilan raqamlarga qarshi uzoq vaqt kurashish mumkin edi - lekin, o'z navbatida, reja, taktik harakat, aql bilan.
Ha, kecha men ko'p o'ylamagan edim! Meni urishib urishdi. Mana mening aybim.


4
Men xaritaga qaradim, ­tasavvurimda jang suratini, parvoz suratini takrorladim, u, mening dushmanim, nemis qo'mondoni buni qanday tayyorlaganini, qanday amalga oshirganini tushunishga harakat qildim.
Mening askarlarim qochib ketishdi. Dushman ularni qochishga majbur qildi, dushman ularning orqasidan quvdi. Aqliy jihatdan men uni ko'rdim, unga qaradim. Men ularning shoshib, hansirab, iz qoldiruvchi o'qlarning nurli qamchilari bilan qamchilab, o'lim bilan qamchilanganini ko'rdim ; ­Men nemislar qanday qilib ularni quvib, qochib ketayotganda o'q uzayotganini, shuningdek, nafasi chiqib, terlab, ta'qibga berilib ketganini ko'rdim. Qanchadan-qancha bor edi, parvoz yo'lida, ko'chatlar, butalar, jarlar! Biror joyda yashirinish uchun darhol yoting, barcha magistrallarni dushmanlar tomon buring, ularni g'alaba qozonib, ta'qib qilishning hayajoniga qo'lga kiriting va ularni yaqin masofadan sovuq qon bilan otib tashlang.
Brudniy o'zini tuta olmadi, Brudniy ­o'z ruhi va askarlarning ruhi ustidan nazoratni yo'qotdi: bu uning jinoyati.
Ammo men, batalyon komandiri, kecha, jang oldidan ­uning o‘rnida o‘ylashga, oldindan ko‘rishga majbur edim.
Dushman yo‘lni o‘z qo‘liga oldi. Ammo hozircha bitta. Ikkinchisi hali unga tegishli emas. U erda pistirma joyini o'zgartirib,


133




Donskoy vzvodlari nemislarni kutmoqda. Ertaga dushman ­qandaydir hiyla-nayrang bilan bu vzvodni ham uchirmoqchi bo'ladi.


5
Donskix bilan telefon orqali bog'lanib, qo'riqchilarni olib, oldimga kelishni buyurdim.
Bir yarim soatdan keyin u keldi.
U avvalgidek ko'rinardi. Yuz va qo'l terisi avvalgidek qizcha mayin edi. Ichkariga kirgach, biroz qizarib ketdi. Ammo uning birinchi ­so'zidan, birinchi so'zidan men tushundim: Donskoy boshqacha. Mening nigohimga duch kelib, u jilmayib qo'ydi: tabassum tanish edi, biroz xijolat tortdi, lekin ayni paytda yangi edi - unda qandaydir ichki kuch paydo bo'ldi, go'yo u tabassum qilish huquqini tan oldi. Va harakatlar yanada ishonchli, tezroq bo'ldi. U avvalgidan ko'ra erkinroq edi, visorini oldi, kelganini erkinroq aytdi.

• 
  O‘tir, dedim. - Kartani oling.
  

Donskoy ochgan xaritada pistirma joyi hech qanday belgi bilan ko'rsatilmagan. Bunday hollarda, sirni kartaga ishonib bo'lmaydi. Ammo birinchi jangning nuqtasi - endi sir emas - Donskoy, xuddi xotira uchun, ­qizil rang bilan aylana. Men u yerga qaradim. U erda ruhning buyuk sinovidan o'tganini ikkalamiz ham bilardik; u yerda g'alabaning buyuk quvonchini boshdan kechirdi - bu haqda ham bilar, ham bir og'iz so'z aytmadilar.
- Ko'rdingizmi, Donskix, - dedim men, - oxirgi marta siz bilan bu haqda gaplashgan edik: dushman pistirmani qoplasin ­. Bunga ruxsat berish mumkin. Lekin o'rab olmang.
Donskoy bosh irg'adi. Ko'rinish tushunarli edi. Men ­davom etdim:

• 
  Biroq, dushman sezilmasdan o'rab olishi mumkin. Misol uchun, shunday ... Bu tomondan, u sizni qamrab oladi. Qalamning zerikarli uchi bilan ­men uni xaritada ko'rsatdim. “Bu yerda sizning chiqish yo'lingiz bo'ladi. Siz sirg'alib ketasiz, ketishni boshlaysiz va dushman oldindan sezilmas tarzda yo'lda yotibdi, kutmoqda, sizni ko'rib turibdi. Va yuzida olov bilan uchrashing. Keyin nima?
  
• 
  Nima? — soʻradi Donskix. - Snayzalar bilan!
  
• 
  Oh, Donskix ... Snayza bilan uzoqqa yetib boring: ­u yana otadi. Siz shoshmaysizmi? Siz g'alaba qozonmaysizmi?
  

134




U boshini biroz egdi.

• 
  Men, o‘rtoq batalyon komandiri, saylovga qatnashmayman.
  
• 
  Bu yolg'iz sizga tegishli emas. Odamlar yugurishadimi?
  

Donskix indamay, xaritaga qarab, o‘ylanib, halol ­javob izlardi.

• 
  Albatta, Donskix, biz eng ­umidsiz vaziyatda ham kurashishimiz kerak. Lekin nega biz bunday holatda bo'lishimiz kerak? Nemislar qo'lga tushsin. Donskix, nay bilan bir o‘ldir, aqling bilan mingni o‘ldirasan. Bu, Donskix, qozoq maqolidir.
  
• 
  Qanday qilib, o'rtoq batalyon komandiri?
  

Yosh moviy ko'zlar menga ishonch bilan qaradi.

• 
  Yugur! - Men aytdim. - Nemislar xohlagandek yugur, tartibsizlik, vahima ichida! O'n yoki o'n besh daqiqa davomida ­tashqi ko'rinish uchun kurashing va vahima qo'ying. Yugurishlariga ruxsat bering! Biz o'yin o'ynaymiz. Ular bizni quvishmaydi, lekin biz ularni majburlaymiz – tushunasizmi, biz ularni ayyorlik bilan – quvishga majburlaymiz. Yo'lda turing. Bu jarlikka dumalab tush.” Men qalamning to‘mtoq uchi bilan yana xaritaga tegdim. Yoki boshqa mos joyni tanlang. U erda siz bir zumda yashirinishingiz, yotishingiz kerak. Birinchi guruh nemisni o'tkazib yuborsin. Ikkinchisi esa ularni pulemyotlar va voleybollar bilan kutib oladi. Ular qotib qolishadi, orqaga shoshilishadi. Keyin bu yerdan qamchilash kerak, yana yuzga, nuqta-bo'sh. Ikki olov orasiga tushing, quvganlarning hammasini o'ldiring! Tushunarli?
  

Tasavvurimda bu jangni boshdan kechirib, Donskoyga g'olibona, yomon tabassum bilan qaradim. Donskix ­javoban tabassum qilmadi. Men uning ko‘zlarida bu fikrni ushlaganini ko‘rdim, lekin ko‘z qorachig‘i tubida bir zum qotib qolgandek, qaltirab o‘qidim.
Men unga nima bo'lganini darhol tushunmadim.
Balki Donskix bir lahza qirg'in dahshatini, o'zi keltirmoqchi bo'lgan qon to'kishini boshdan kechirgandir.
Ammo u qat'iy javob berdi:

• 
  Tushundim, o‘rtoq batalyon komandiri.
  

Biz turli xil tafsilotlar haqida gaplashdik. Keyin aytdim:

• 
  Askarlarga manevrni tushuntiring.
  

U yana so'radi:

• 
  Manevrmi?
  

Bu so'z negadir unga g'alati tuyuldi. Yoniq­


135




to'g'ri, aks holda - dushmanlarni yo'q qilish emas - u hali ham "manevr" so'zi bilan bog'liq. Ammo u darhol ­shunday bo'lishi kerak bo'lgan javob berdi:

• 
  Ha, o‘rtoq batalyon komandiri.
  
• 
  Xo'sh, Donskix, hammasi shu.
  

U o'rnidan turdi.
Yuzi mehribon, qalbi muloyim yigit ertaga dushmanni tuzoqqa ilintirib, shoshqaloq, dovdirab qolgan odamlarni o‘ldirishi kerak edi . Men u buni qila olishini ko'rdim.


6
Bugungi muvaffaqiyatsizlik tajribamiz ertangi muvaffaqiyatning xabarchisi bo'ladigan darajaga yetganga o'xshayman.
Yuragim yengilroq tuyuldi. Donskixlarni qo'yib yuborganimdan so'ng, uxlab qolish uchun yotib , o'zimga paltomni yopdim va devorga o'girildim. ­Bu fikr bir muncha vaqt ishladi. Keyin u so'na boshladi.
Uning yumuq ko'zlari oldida topografik xarita paydo bo'ldi va Donskixlarning diqqatli yuzi paydo bo'ldi. Men qalamning to'mtoq uchi bilan xaritaga tegaman va unga ko'rsataman: "Ular yugurishadi, bu erga shoshilishadi, biz ularni yana olov bilan kutib olamiz!"
Va to'satdan - men bu lahzani juda yorqin eslayman - men ko'rdim: mening qalam emas, balki kimdir kartaga tegdi. Meniki oddiy, qora edi va buning ­qirralari qizil rangga bo'yalgan, buning uchi o'tkir ko'k rangga ega. Va qo'l meniki emas. Qo'l oq, qizil sariq sochlari yosh emas, balki pushti rangda.
Uning nigohlari qo‘ldan-yuzga miltilladi. Ha, bu mening raqibim, shafqatsiz, o'tkir ­ko'zli nemis qo'mondoni edi. Yonida turgan birovga o'girilib, u (ularning tilini tushunmayapman, lekin shu bilan birga tushundim - tushimda ham, uyqudan oldingi vahiylarda ham bunday g'alatiliklar bor), dedi u Mening iboramni so'zlang: “Ular yugurishadi, bu erga shoshilishadi, biz ularni yana olov bilan kutib olamiz. Xaritada esa qalam uchi ostida men fashistlar uchun jarlikni ham, ertangi tuzoqni ham emas, batalonimning safini ko‘rdim. Ko‘rish uchun, qalam ko‘rsatgan nuqtani tuzatish uchun ko‘zimni zo‘rg‘a tortdim ; Butun vujudimni unga qarab silkitdim ­... Ko‘zlarimni ochdim...


136




Blindrda tanish kerosin lampasi yondi. Telefon operatori burchakda telefon yonida o'tirdi.
Men devorga qaytib, yana uxlay boshladim. Men Brudniyning bir lahza ­fonarda yoritilgan yuzini esladim: azob-uqubat, lekin mag'rurlikni yo'qotmagan, ko'zlari cho'kib ketgan, o'tkir yonoq suyaklaridagi isitmali dog'lar. Oxirgi daqiqada titrayotgan ovoz esimga tushdi: “Isbotlayman... Senga isbotlayman”. Keyin yana bir narsa; keyin hamma narsa tetiklantiruvchi, og'riqli tushga aralashdi.
7
Ertalab o'rnimdan turishim bilan kuyovim Sinchenko qandaydir sir bilan xabar berdi :

• 
  O‘rtoq batalyon komandiri, mana, — u eshikni ko‘rsatdi, — leytenant Brudniy... U turishingizni kutmoqda.
  
• 
  Nega u bu yerda?
  

Va yuragim ura boshladi. Qaytganmi? Oxirida aytganlarini bajardimi?
Sinchenko shoshib gapirdi:

• 
  U o'rtoq batalon komandiri, nemislarga ketdi. Pulemyotlar olib keldi. Endi u o'tiradi va hech kim bilan gaplashmaydi. Sizni shaxsan ko'rishni xohlaydi.
  
• 
  Uni ichkariga kiriting, dedim.
  

Sinchenko g'oyib bo'ldi. Bir daqiqadan so'ng eshik yana ochildi ­. Brudniy indamasdan, lablarini qisib, men o‘tirgan stolga yaqinlashib, ikkita pulemyot, ikkita nemis askarining kitobi, xatlar, daftar, nemis qog‘oz pullari va tangalarni qo‘ydi. Uning cho‘kib ketgan qora ko‘zlari menga yashirinmay, vahshiyona, qovog‘ini chimirib qaradi.
Men: “O‘tir” degim keldi va birdan men bir og‘iz so‘z aytolmasligimni, tomog‘imga bir bo‘lak tiqilib qolganini his qildim. Men sigareta oldim, o'rnimdan turdim, gugurt o'ynash uchun shinelimga bordim, garchi gugurtlar ham shim cho'ntagimda edi. U sigaretani yoqib, deraza oldida turdi, ignabargli daraxtlarni kesib tashladi ­, qarag'aylarning tanasi va ildizpoyalariga, qorga, ba'zi joylarda, daraxtlar orasiga qaradi, tuproqni changlatdi. Keyin u o'girilib, xotirjam dedi:

• 
  O'tir, Brudniy... Nonushta qildingmi?
  

Brudniy javob bermadi; shu payt u ham gapira olmadi ­. Sinchenko eshikka qaradi; oldimga yugurib kelib, qulog'imga pichirladi:

• 
  Aroq, o'rtoq batalyon komandiri, nonushta qilish uchunmi?
  

137




U, mening kuyovim, mening ulug'vor Sinchenkom, batalondagi hamma kabi kechagi voqeani bilar edi. Va endi men hamma narsani tushundim.

• 
  Ha, dedim, leytenantga bir piyola quying.
  

Biz birga nonushta qildik. Brudniy tungi sayrlari, ikki nemisni qanday o'ldirgani haqida gapirib berdi. Aroqdan keyin nam charaqlab turgan ko‘zlarida yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, yo‘q, ­tanish ayyor uchqunlar miltilladi.

• 
  Ammo kechagi kuningiz qanday, Brudniy? — deb so‘radim: — Qanday qilib buyruqsiz ketdingiz?
  

Qoshlarini chimirdi, bu haqda gapirishni istamadi.

• 
  Bilasiz...
  
• 
  Bilmayman.
  

U battar istamay gapirdi:

• 
  Siz aytdingiz...
  
• 
  Qo'rqoqmi?
  

U boshini chayqadi. Endi kechagi so‘z takrorlanganidan so‘ng, unga bu haqda gapirish osonroq bo‘ldi.

• 
  Men buni o‘zim ham tushunolmayapman, o‘rtoq batalyon komandiri... Bu shunday bo‘ldi, qanday desam bo‘ladi... boshiga g‘isht qo‘yilgandek... Va men endi men emasman... O‘ylashdan to‘xtadim...
  

U asabiylashib yelka qisdi.

• 
  G'isht kabimi? Men so'radim.
  

uzoq vaqtdan beri izlayotgan so'zlar chaqnadi . ­Ruhiy zarba! O‘shanda men nihoyat o‘zim uchun jang sirini, jangda g‘alaba qozonish sirini aytdim.
Ruhiy zarba! Miya bilan! Yaxshi ko'rish!
Qanchalik g'alati tuyulmasin, lekin hech narsa bo'lmagandek bo'lgan bu on ­urushning eng kuchli tajribalari bilan birga xotiramda qoldi.
Ruhiy zarba! Ammo psixikaga ta'sir qiladigan rentgen nurlari yo'q. Axir, urush ­jismoniy halokat asboblari bilan olib boriladi, chunki ular, bu asboblar, ruhga emas, balki ruhga emas, balki tanaga zarba beradi. Yo'q, va jon! Va psixikaga zarba berilgandan so'ng, ruh buzilganligi sababli, siz haydashingiz, bosib o'tishingiz, o'ldirishingiz, dushmanlarning olomonini asir olishingiz mumkin.
Dushman buni bizga qilmoqchi. Bir marta, janob "Buyuk nemis", siz buni men bilan, mening vzvodim bilan qilgansiz. Endi - kifoya!
Men Brudniyga aytdim:

• 
  Gap shundaki... Men sizga hozircha bir vzvod bermayman. Lekin
  

138




Nemislar endi, menimcha, siz qo'rqmaysiz. Men seni ularga yuboraman. Vzvod komandirining razvedka bo'yicha o'rinbosari etib tayinlandi.
U xursand bo‘lib o‘rnidan sakrab turdi.
- Mana, o'rtoq batalyon komandiri!
Men uni qo'yib yubordim.
Ruhiy zarba! Axir, bu qadim zamonlardan beri ma'lum. Qadim zamonlardan beri bu to'satdan erishilgan ­. Va dushmanni hayratda qoldirib, qo'shinlarimizni bunday kutilmagan hodisalardan himoya qilish jangovar san'at, taktika san'ati emasmi?
Bu fikrlar yangilik emas, ularni kitoblarda topish mumkin; Ammo urushda ular ko'p, ko'pincha og'riqli mulohazalardan so'ng, jangdagi muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklardan keyin menga yangidan ochildi. Oldingi kunlarda ular mening oldimda xira ko'rinardi. Ammo endi, nihoyat, jangning siri aniq!
Menga shunday tuyuldi.
Biroq, o'sha kuni, bir necha soat o'tgach, ­dushman menga hamma narsani tushunmasligimni isbotladi, u jangning boshqa qonunlari borligini isbotladi. Urushda esa, siz bilganingizdek, dalillar mantiq yoki matematikadagi kabi emas. Urushda ular buni qon bilan isbotlaydilar.
8
Mana, jangdan qaytgan Donskoy vzvodining askarlari shunday dedilar.
Shu kuni, 22-oktabrda, dushman batalon fronti oldida, ­qo'lga olingan yo'l bo'ylab artilleriya va ta'minotni tortib olib, kechagi kun Donskoy pistirmasi nemislarni o'tkazib yubormagan boshqa yo'l bo'ylab yurishni davom ettirdi.
Bu safar nemislar yanada ehtiyotkorlik bilan harakat qilishdi: piyoda, tarqalib, pulemyotlardan yo'l chetlari va butalarga o'q uzishdi. Bo'sh mashinalar ­askarlar ortidan sekin harakatlanardi.
Donskoy vzvodi nemislarni voleybol bilan kutib oldi. Ammo dushman endi bunga tayyor edi. Nemislar darhol yotishdi ­. Keyin ular yugurib o'tib, vzvodni qoplay boshladilar.
Bizning fikrimiz shu erda boshlandi. Vahima qo'zg'atayotgandek ko'rsatish vaqti keldi ­- tartibsizlikda har tomonga qochish.
Nemislar qochayotganlarni ko'rishdi: "Oh, rus yugurmoqda! Oldinga!" Jangchilar mo'ljallanganidek, yo'ldan uzoqlashmasdan qochib ketishdi. Nemis haydovchilari dvigatellarini ishga tushirishdi; askarlar


139




ular harakatlanayotgan yuk mashinalariga chiqib, jasadlarda turib ­, harakatlanayotganda o'q uzdilar, xalqimizni bemalol, mashinalarda haydadilar.
Vzvod jarga dumalab tushdi. Askarlar tezda butalar orqasiga, yo‘lning ikki tarafidagi adirlar orqasiga yotib olishdi. Avtomobillar paydo bo'ldi. Ta'qibdan hayajonlangan nemislar tasodifiy o'q uzib, havoni yorqin o'qlar bilan kesib tashladilar. "Rus qayerda? Qayerga yugurdingiz? Oldinga!"
Va birdan yon tomondan voleybol. Va engil pulemyotlardan xanjar oti. Xanjar bilan urishni bilasizmi? Yaqin masofada ­, to'satdan, o'limga. O'liklar yiqildi, qichqiriqlar eshitildi. O'q teshmagan haydovchilar tezlikni pasaytirishga ulgurmasdan kabinadan sakrab tushishdi. Mashinalar to‘qnashib ketdi. Va yon tomondan, voleybol va voleybol, olov va olov.
Hayrat va dahshatga tushgan nemislar o'zlarini ­mashinalaridan tashladilar; Nemislar poda kabi qochib ketishdi. Va orqada - olov, orqada - o'lim!
Va to'satdan, ular mashinalar tomonidan himoyalangan tomondan, ­o'qlardan qutulishdi, yuzga yana bir o'lim zarbasi, yana bir voleybol, yana engil pulemyotlardan yana xanjar oti.
Bu erda men oldindan ko'rmagan narsa yuz berdi. Ikkinchi zarba, ikkinchi to‘satdan dushmanlarning ongini tiklagandek bo‘ldi. Ular ularni halokatdan qutqaradigan yagona narsani qilishdi ­: ular g'azablangan, g'azablangan to'lqinda oldinga, o'qlar tomon yugurdilar.
Nemislarning nayzalari yo'q edi. Ular hujumga shay holatda nayza bilan emas, balki qorni ustiga bosilgan pulemyotlar bilan ­va harakatda o‘q uzishga o‘rgatilgan. Umidsizlik ularga kuch berdimi, qo'mondonlari tanqidiy daqiqada ularni egallab oldimi, lekin nemislar go'yo ularga o'rgatilgan hamma narsani bir zumda eslab, bizning siyrak zanjirimizga shoshilib, ularning oldiga nayzalarni emas, balki uzoq yorug'likni qo'yishdi. kuzatuvchi o'qlarning chiziqlari.
Va birdan hamma narsa o'zgardi. Bitta oddiy qonun kuchga kirdi - raqamlar qonuni, son va olov ustunligi qonuni. Ikki yuzdan ortiq g'azablangan odamlar o'ldirishni xohlab, biznikiga yugurdilar. Bizda esa bir hovuch, yarim vzvod, yigirma besh jangchi bor edi.
Jang tushunchasining o'zida, keyinroq tushunganimdek, xatolik bor edi. Kichik kuchlar bilan katta kuchlarga qarshi jang qilish, dushmanni qo'llariga olish, aylanada jang qilish mumkin emas. Bu achchiq dars edi.


140




Donskoy nima qila olardi? Bunday dahshatli daqiqalarda jasorat odamni butunlay tark etadi yoki misli ko'rilmagan kuch bilan namoyon bo'ladi.
Donskix chuqurlik bo'ylab yaqin atrofdagi o'rmonga yugurishni buyurdi. Va uning o'zi bir nechta jangchilar bilan chekinishni qoplagan holda, engil pulemyotda qoldi.
Nemislar o'q otayotganda yaqinlashdilar, ammo Donskoy o'qlari ­ularga avtomatdan o'q uzdi, ularni birma-bir qulatdi, bo'shliqni yopdi va ta'qib qilishning eng qisqa yo'lini yopdi. U bir necha o‘qdan yaralangan, ammo jang qizg‘inda qon ketayotganini sezmay, otishni davom ettirgan.
Donskixlarning orqasida yana bir pulemyot o'q uzdi. Endi vzvod komandirining yordamchisi g'amgin Volkov ­leytenantning chekinishini qopladi. Donskix bir oz o'zinikiga yugura oldi, lekin yana o'qlar ostida yiqildi. Va Volkov nemislarning leytenantga yaqinlashishiga to'sqinlik qilib, qisqa, tez-tez portlashlar bilan urdi va urdi. Jangchilar o'z komandirlarini sudrab olib, uni o'rmonga olib ketishdi. U erda leytenant Donskoy yettita o'q jarohati bilan bog'langan edi, xayriyatki, halokatli emas. Serjant Volkov - jim, xizmatda va jangda g'azablangan, "to'g'ri odam", askarlar uni pulemyotdan o'ldirgan.
9.
Shunday qilib, oraliq ­chiziq nemislar tomonidan qo'lga olindi.
Albatta, men, batalyon komandiri, Moskva yaqinidagi yoki hech bo'lmaganda faqat Volokolamsk yo'nalishidagi umumiy operatsion vaziyatni tasvirlash uchun emas.
Biroq, bu holatda bizning ushbu qoidani buzgan holda, men juda qisqacha aytaman. Keyinchalik, muzey uchun tanlangan panfilovchilarning jangovar yo'li haqidagi hujjatlarni ko'rib chiqayotib, men Volokolamsk viloyatini himoya qilgan Rokossovskiy armiyasi shtab-kvartirasidan ba'zi tezkor hisobotlarni o'qib chiqdim . ­Yigirma ikkinchi oktabr hisobotida shunday deyilgan edi: “Bugun kechga yaqin dushman qo‘shinimizning chap qanotidagi asosiy guruhni va qo‘shin markaziga qarshi yordamchi guruhni to‘plashni tugatdi”.
Armiya markaziga qarshi ... O'sha kunlarda bizning batalyon va bizga biriktirilgan artilleriya bilan qo'shni ikkita qo'shni bu sektorda edi ­.


141

1 OKTYABR YIGIRMA UCHNCHI

Oktyabr oyining yigirma uchinchi kuni ertalab, yorug' bo'lishi bilan tepamizda nemis spotter samolyoti paydo bo'ldi. Uning qanotlari chivin kabi orqaga egilgan: Qizil Armiya ­qo'shinlari unga "dumbaqa" laqabini berishgan.

Keyin biz “dumbaqa”larga ko‘nikdik, otishni o‘rgandik ­: hurmatni o‘rgatdi – davom et, chivin! - lekin o'sha kuni ertalab ular birinchi marta "dumbaqa" ni ko'rishdi.
U bulutlar ostida bexosdan aylanib yurdi, kuzda pastroq, goh kulrang qirraga tegib, goh dvigatel ­to'xtab, pastroq balandlikdan bizni ko'rish uchun pastga qarab sirpanib yurdi.
Batalyonda zenit qurollari yo'q edi. Men allaqachon aytdimki, batalonga biriktirilgan zenit pulemyotlari ­Panfilov buyrug'i bilan diviziyaning chap qanotiga o'tkazildi, u erda dushman tanklar bilan zarba berib, bir vaqtning o'zida samolyotlarni jangga olib keldi. O'sha paytda biz samolyotlarni miltiqdan otishma bilan urib tushirish mumkinligini bilmagan edik - bu unchalik qiyin bo'lmagan sir, boshqalar singari, bizga keyinroq oshkor bo'ldi.
Hamma “qo‘mtoq”ga ergashdi. Men shu lahzani eslayman: samolyot havoga ko'tarildi, qorong'ulik ortida bir zum g'oyib bo'ldi, yuzaga chiqdi - va birdan atrofdagi hamma narsa g'ulg'ula boshladi.
Dala ustida ko'tarilgan sopol ustunlar olov bilan porlab turardi. Birinchilari hali buzilmagan edi, ko'z hali ham ­asta-sekin tushayotgan, muzlagan erdan yirtilgan parchalarni ko'rdi va yaqin atrofda yangi teskari yoriqlar ko'tarildi.
Parvoz ovozi, portlashlarning tabiatiga ko'ra, men aniqladim: dushman turli kalibrli qurollardan konsentrlangan o'q olmoqda; minomyotlar bir vaqtning o'zida o'q uzadi. U soatni oldi. Soat o'ndan ikki daqiqa o'tdi.
O'rmonda yashiringan shtab-kvartiraga kelib, ­og'izlardan xabarlarni tinglaganimdan so'ng, men polk komandiriga telefon orqali xabar berdim: to'qqiz nolga teng bo'lganida, dushman butun front bo'ylab oldingi chetini intensiv artilleriya bilan davolashni boshladi. batalyon. Bunga javoban menga o‘ngdagi batalyon ham xuddi shunday o‘qqa tutilishi haqida xabar berishdi.