Бекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мантикий масалалар ўкув-услубий кўлланма

1. Қобилиятсиз одам қўзиқоринга ўхшайди, бўйи бору, илдизи йўқ.
2. Фақат қоронғу тунни кўрган одамгина ёруғ куннинг қадрига етади.
3. Подшога яқин бўлиш йўлбарснинг ёнида ётган билан баробар.
4. Астойдил қасд қилсанг, тоғни далага айлантириш мумкин.
5. Минг танга пулинг бўлса-да, у дунёга сариқ чақа ҳам олиб кета олмайсан.
6. Ҳеч қачон қуёш фақат менга нур сочади, деб ўйлама.
7. Билмаган нарсаси ҳақида гапириш – нодонликдир.

1. 
   Нима учун керакли тошнинг оғирлиги йўқ?
   
2. 
   Немис шоири Гёте «форс мумтоз шеъриятининг порлоқ юлдузи» деб таърифлаган, асарларида инсонни Худо даражасида улуғлаган, форс-тожик адабиётига салмоқли хисса қўшган аллома ким бўлиши мумкин?
   
3. 
   Маълумки, йог таълимоти асосида мураккаб жисмоний машқлар ётади. Йогларнинг фикрича, инсоннинг кўринмас ҳаётий қуввати умуртқа поғонасининг қуйи қисмида ўралиб ётган илон сингари жойлашган бўлиб, маълум табиий-руҳий машқлар (нафас олиш усулларини ўзлаштириш, овқатланиш қоидасига риоя қилиш, очликка ўрганиш, ахлоқий меъёрларни ўзлаштириш, тананинг турли ҳолатга кира олиши ва бошқалар)дан сўнг бу ҳаётий куч уйқудан уйғониб, умуртқа поғонасининг қуйи қисмидан юқори қисмига кўтарилиб, инсонда ғайритабиий куч ҳосил бўлар экан. Фикрнинг хатолигини қандай исботлаш мумкин?
   
4. 
   Подшоҳ Хусрав Парвезнинг олдига бир балиқчи келди ва унга катта лаққа тортиқ қилди. Хусрав уни тақдирлади ва унга шундай савол берди:
   

– «Балиғинг эркакмиди, модамиди?» Подшо агар балиқчи балиқни эркак эди, деса ҳам, мода эди, деса ҳам жавобни нотўғри дейиши аниқ эди. Зийрак ва ақлли балиқчи подшонинг саволига шундай жавоб берибдики, подшо уни яна тақдирлабди. Ўйлаб кўринг, балиқчининг қандай жавоб берган?

5. 
   Машҳур француз маърифатпарварларидан бири Д’Аламбер (1717-1783)нинг фикрича, ахлоқ-одоб ижтимоий муҳитга боғлиқ эмас. Фикрнинг нотўғри эканлигини исботланг.
   
6. 
   Сосонийлар сулоласининг адолатпеша ва ҳимматли подшоҳи Анушервоннинг вазири Бузургмеҳр ақл-заковат, илму-донишда етук бўлган. Бузургмеҳр эътироф этишича, «ҳаёт ажойиб нарса: ким сени севса, сен унга лоқайдсан, ким сени севмаса, сен унга парвонасан». Бу ерда вазир ҳақми?
   
7. 
   Ушбу сўзларнинг синонимларини ўйлаб топинг:
   

тақвим, дабдаба, совға, фаросат, осмон, мунофиқ, жавоҳир, замон, фарзанд, нарвон, ширинчой, топишмоқ, ривоят, ойна.

8. 
   Бу шундай касбки, бу касбга қабул қилинувчилар учун алоҳида талаблар ишлаб чиқилган, яъни улар ёш, чаққон, гўзал, сеҳрли овозга эга бўлишлари, истараси иссиқ, жозибали ва ҳар қандай ҳолатда ҳам ўзини йўқотмайдиган, сарвқомат бўлишлари лозим. Ўйлаб кўринг-чи, гап қайси касб эгалари ҳақида кетмоқда?
   
9. 
   Учинчиси мустасно қонунини қўллаб, қуйидаги мисолларни тўғрилигини текширинг:
   

1. Иккаламиз бир ерда қолсак бўлмас. Агар сиз уйга кетсангиз, мен машина билан қоламан.
2. Йўқни бор қилган ҳам одам, борни йўқ қилган ҳам одам.
3. Муҳаббат ё яхшилик, ё ёмонликдир. Агар яхшилик бўлса унга эргашмоқ, агар ёмонлик бўлса ундан қутулмоқ лозим.
4. Барчага ёқишни истаган одам ё ўта кулгили, ё ўта ақлли бўлади.
5. Мақтанчоқ ҳар қанча мақтанмасин, унинг мақтови билан бир поғона кўтарила ҳам олмайди, шунингдек бирор янги фикр ҳам айтолмайди, аксинча панд ейди, кулгуга қолади.
6. Ўзимиздаги барча яхши-ёмон фазилатларни ўзимиздан бошқа билмайди.

10. 
    60, 50, 40, 30, 20, 10 сонлари ўртасига қўшув ва айирув ишораларини шундай қўйингки, натижа 70 чиқсин.
    
11. 
    «Қозонда бўлса, чўмичга чиқади». Қандай қилиб?
    
12. 
    Дунёда яна шундай одамлар тоифаси борки, «Улар эшак устига ортганлари тезак бўлса ҳам ўзларича мағрур, инсонийликларининг чегараси маймундан бефарқ бўлса-да, кўзларига ғурур, бугун топганини бугун ейди, ватани хорлик вайронаси, эртанинг ғамини чекмайди, бугун қилган ишларини эртага ҳам ҳудди шундай такрорлайди. Ҳеч қачон тақдирдан нолимайдилар. Улар ҳамма нарсага бефарқ, топган-туганларини еб тугатмагунча уйқуни ўйламайдилар». Ўйлаб кўринг-чи, улар кимлар?
    
13. 
    Одоб олтиндан қиммат эмиш. Одобни бозордан олиш мумкинми?
    
14. 
    Қуйидаги гаплардаги мантиқий бузилишларни изоҳланг: