Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti «moliya» kafedrasi

Jadval 5 

Xududlarning nomi 

Baholarning o`sishi 

Oylik o`rtacha 

O`zbekiston Respublikasi 

-0,8 

-0,1 

Xorazm  

-1,6 

-0,27 

Navoiy  

-1,5 

-0,25 

Namangan  

-1,5 

-0,25 

Buxoro  

-1,3 

-0,21 

Jizzax  

-1,2 

-0,21 

Sirdaryo  

-0,8 

-0,13 

Samarqand  

-0,7 

-0,11 

Qashqadaryo  

-0,7 

-0,11 

Andijon  

-0,5 

-0,08 

Toshkent shahar  

-0,5 

-0,09 

Farg`ona  

-0,3 

-0,05 

Toshkent  

-0,3 

-0,04 

Surxondaryo  

-0,2 

-0,04 

Qoraqalpog`iston Respublikasi 

0,5 

0,07 

 

O`zbekiston  Respublikasi  iqtisodiyotidagi  inflyatsiya  jarayonlarining  omilli 

tahlili  2012  yilning  1  –  yarim  yilligida  infilyatsiya  darajasiga  xarajatlar 

inflyatsiyasining (1,4 daraja) oshganligi ta`siri qildi. 

 

59 

Iste`mol  tovarlariga  narxlarning  ortishi  bir  dona  mahsulotga  doimiy 

xarajatlarning  ortishi  hisobiga  ishlab  chiqaruvchilarning  ulgurji  narxlarining 

oshishi  bilan  bevosita  bog`liq  bo`ldi.  2012  –  yilning  1-yarim  yilligida  taklif 

inflyatsiyasi 

talab 

inflyatsiyasiga 

nisbatan 

ortganligi 

kuzatildi: 

sanoat 

mahsulotlarini  ishlab  chiqaruvchilarning  o`rtacha  oylik  ulgurji  narxlari  (2,1%ga) 

ortdi, iste`mol narxlari esa (-0,1%ga) pasadi. 

Sanoat  maxsulotlarini  ishlab  chiqaruvchilarning  ulgurji  baholarning  o`sishi 

manbalarning  omilli  tahlili  2012  yilning  1  –  yarim  yilligida  real  sektorda 

inflyatsiya  darajasining  ortishiga  elektr  energiyasiga  narxlarning  (48,0%ga) 

oshishi, ish haqining (6,7%ga) ortishi, milliy valyutaning (5,7%ga ) deval`vatsiyasi 

va  transport  xarajatlarining  (2,4%  ga)  ortganligi  bevosita  ta`sir  ko`rsatdi.  (6 

jadval). 

 

2013 yilning 1-yarim yilligida real tarmoqda inflyatsiya darajasining 

omilli tahlili. 

6 jadval. 

Omillari 

IOTs ga 

ta`siri 

Jamiga nisbatan % da 

Jami omillar 

13,3 

100,0 

Energiya tarifi 

6,4 

48,0 

Birjadan tashqari almashinuv kursi 

0,8 

5,7 

Ish haqi 

0,9 

6,7 

Transport xarajatlari 

0,3 

2,4 

Boshqa omillar 

4,9 

37,2 

 

O`zbekistonda  mavsumiy  mahsulotlarga  meva  –  sabzovot  mahsulotlarini 

misol tariqasida keltirish mumkin. 

2013  yilning  1  –  yarim  yilligida  iste`mol  sektorida  narxlarning  (-0,8%ga) 

pasayishi  meva  –  sabzovot  gruhida  narxlarning  (26,5%ga)  pasayishi  hisobiga 

ta`minlandi. 

 

60 

Import  tovarlari  narxining  oshishiga  bojxona  yg`imlari  hisoblanadigan 

birjadan  tashqari  ayirboshlash  kursining  o`zgarishi  ta`sir  qildi.  2013  yilning  1  – 

yarim  yilligida  birjadan  tashqari  ayirboshlash  kursining  deval`vatsiyasi  3,9%  ni 

tashkil qildi. 

Iqtisodiy  islohotlar  dasturiga  muvofiq  uy  –  kommunal  xo`jaligiga 

dotatsiyalar asta – sekin kamayib bordi. Bu esa o`z navbatida issiqlik energiyasiga 

tariflarning  –  36,2%  elektr  energiyasiga  –  26,8%  va  suv  ta`minotiga  –  17,0% 

ortishiga olib keldi. 

Umuman  inflyatsiyaning  past  darajasiga  bo`lishiga  qat`iy  pul  –  kredit  va 

Davlat byudjetining profitsit bilan bajarilishi orqali erishildi. 

Bozor iqtisodiyotiga  o`tish sharoitida  soliq-byudjet va pul –kredit siyosatlarining  

faoliyat    doiralarini    belgilab  olish  juda  muhim    hisoblanadi.  Xar  qanday 

mamlakatning    moliyaviy  rejalari    tarkibida    byudjet    birligi    ahamiyatga  ega 

bo`ladi.  Byudjetning  jamiyat    va  davlat    hayotidagi    bunday    muhim  o`rniga  ega  

bo`lishi,  byudjetga  qonun    miqiyosida  mavjud  bo`lishi  zaruriyatini    yaratadi. 

Aynan  shu  tufayli    ham    davlat  byudjeti    qonun  chiqaruvchi    organ  tomonidan  

tasdiqlanadi. 

Xulosa  qilib,  shuni  aytib  o`tish    mumkinki,  yuqorida  aks  ettirilgan  har  bir 

mamlakat bozor iqtisodiyotiga o`tish rejimining turli fazalarida bo`lganlari uchun, 

mazkur davlatlardagi iste`mol va chakana narxlari orasidagi farqlar ichki va tashqi 

omillar ta`sirida juda o`zgaruvchandir. Xususan, o`n sakkizinchi satrda keltirilgan 

Rossiyani oladigan bo`lsak, ushbu mamlakatda yillar o`rtasida iqtisodiyotda tovar 

va xizmatlarga narxlarning oshishi avvalambor, mamlaktdagi 1998-1999 yillardagi 

pul-kredit  siyosati  va  moliya  tizimi  funktsiyalarining  buzilishi  omil  sifatida 

namoyondir.  Rossiya  Federatsiyasida  inflyatsiyaning  kelib  chiqish  sabablari 

quyidagicha: 

 ish xaqi o`sish jarayonida ishlab chiqarish xajmining sustlashishi; 

 xalq xo`jaligi soxalarini monopalizatsiyalashuvi; 

 pul massasi oborotining tezlashuvi; 

 siyosiy nobarqarorlik; 

 

61 

 davlat byudjetining defitsit omili; 

 Rossiyaning MDH davlatlari bilan o`zaro hisob-kitob tizimining sustligi; 

 narxlarni tashkillashtirish bo`yicha strategiyalardagi xatoliklar; 

 pul emissiyasi; 

 nobarqaror milliy valyuta kursi. 

Mazkur omillarning barqarorligini ta`minlash esa, Rossiyadagi joriy xukumat 

dasturida  muhim  o`rinlarning  birini  olgan.  Umuman  olganda  inflyatsiya  darajasi 

yoki  milliy  pul  birligining  qadrsizlanishi,  narxlarning  o`sish  bosqichlarida 

o`lchanadi. Narxlar o`zgarishi darajasini ikki ko`rsatkich farqlaydi: 

A)  RRI  (Producer  Price  Index)  –  ishlab  chiqarishdagi  narxlarning  o`zgarish 

indeksi.  Mazkur  ko`rsatkich  inflyatsiyaning  birlamchi  omili  hisoblanadi.  Chunki, 

ishlab chiqarishdagi narxlar iste`mol narxlariga qo`shiladi; 

B)  CPI  (Consumer  Price  Index)  –  iste`molchi  narxlari  indeksi.  Mazkur 

ko`rsatkich inflyatsiya darajasini to`g`ridan-to`g`ri aks ettiradi.                                                                                                                                  

 Mamlakat  iqtisodiy ahvolini tanglik holiga olib keladi:   --- ishlab chiqarish 

xajmi  tushib  ketadi,  baholarning  oshib  borishi  ishlab  chiqarish  istiqbollariga 

to`g`onoq bo`ladi; 

---  kapitalning  asosiy  qismi  ishlab  chiqarishdan  savdo  (muomala)  sohasiga, 

vositachilik  sohasiga  oqib  o`tadi.  Chunki,  ishlab  chiqarishdan  ko`ra  savdo 

soxasidagi kapital tezroq va ko`proq foyda keltiradi; 

-  baholarning  o`zgarib  turishi  olib  –sotarlikni  rivojlantiradi,  arzon  vaqtida 

olib, qimmat bo`lganda sotish jarayoni, tovar zaxiralarini yashirish jarayonlari avj 

oladi; 

-  kredit  berish  jarayonlari  cheklangan  bo`ladi,  qarz  oluvchilar  ko`payadi-yu, 

qarz beruvchilar soni qisqaradi, chunki qarz bergan yutqazishi mumkin; 

- davlatning moliya resurslari qadirsizlanadi va hokazo. 

 Aholining  kam  daromad  oluvchi  qismining  ijtimoyi  jihatidan  ahvoli 

yomonlashadi. Ularning real daromadlari kamayadi. Naminal daromadning baholar 

o`sishidan tushib ketishi natijasida aholining xayot darajasi pasayadi. 

 

62 

Inflyatsiyaga  qarshi  siyosatning  shakl  va  usullari.    Inflyatsiyaning  har 

tomonlama  avj  olib  ketishi  mamlakatda  sotsial  va  iqtisodiy  jihatdan  qarama-

qarishliklar  yuzaga  kelishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun,  davlat  iflyatsiyaning 

oldini  olish,  pul  muomalasini  barqarorlashtirish  chora-tadbirlarini  ishlab  chiqadi. 

Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy shakllari: pul islohati va inflyatsiyaga qarshi 

siyosat  hisoblanadi.  Pul  islohati  deb,  muomalasini  barqarorlashtirish  maqsadida 

davlat  tomonidan  pul  tizimini  o`zgartirishga  aytiladi.  Jahon  amaliyotida  pul 

islohati  metall  pul  muomalasi  davrida,  ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  –  oltin 

deviz, oltin dollar muomalasi davrida o`tkazildi. 

Reval`vatsiya – bu pul birligining oltin qiymatini tiklashdan iborat. 

Deval`vatsiya  –  milliy  valyuta  kursining  chet  el  valyutasiga  nisbatan 

tushishidir.  Pul  birligining  oltin  miqdori  belgilangan  sharoitda  deval`vatsiya 

pulning oltin miqdorining tushib ketishini anglatgan. 

Denominatsiya – baholar masshtabini yiriklashtirish, ya`ni pul birligidagi «0» 

larni  qisqartirishdan,  pul  birligida  ko`rsatilgan  naminalni  kamaytirishdan  iborat. 

Agar  inflyatsiya  sur`atlari  yuqori  bo`lsa,  denaminatsiya  o`tkazish  hech  qanday 

samara  bermasligi  mumkin.  Faqat  pul  islohatini  o`tkazish  yo`li  bilangina  pul 

tizimini  barqarorlashtirish  mumkin  bo`ladi.  Pul  islohatini  o`tkazish  quyidagi 

yo`llar bilan amalga oshirilishi mumkin: 

-  Muomaladagi  pul  massasini  kamaytirish  maqsadida,  deflyatsiya  kursi 

bo`yicha eski pullarni yangi pullarga almashtirish; 

- Aholi va korxonalarning banklardagi jamg`armalarini vaqtincha (to`liq yoki 

qisman) harakatsiz ushlab turish (qotirib qo`yish); 

- Ikkala usulni birgalikda qo`llash yo`li orqali pul islohatini o`tkazish: mazkur 

usul  xalqaro  amaliyotda  «shok  yo`li  bilan  davolash»  nomi  bilan  mashhurdir. 

Quyidagi  to`rtta  davlatda  (O`zbekiston,  Xitoy,  Rossiya,  AQSh)  kuzatilayotgan 

inflyatsiya jarayonlari, ta`sir etuvchi omillar va albatta, inflyatsiyaga qarshi -kurash 

siyosatlari keltiriladi: 

O`zbekiston Respublikasida inflyatsiya – bu nafaqat moliyaviy holatga salbiy 

ta`sir etuvchi jarayonlardan biri, balki butun jamiyatning iqtisodiy tizimiga shikast 

 

63 

etkazuvchi omildir. Dunyoning har bir mamlakatida inflyatsiya u yoki bu shaklda 

mavjud bo`ladi. Bozor iqtisodiyotiga o`tuvchi deyarli barcha davlatlarda oxirgi 10 

yillikda  ishlab  chiqarish  xajmi  sur`atlarining  pasayishi,  narxlarning  o`sishi  bilan 

kuzatilgan.  O`zbekiston ham  mazkur  jarayonlardan  istisno  bo`lmadi.  Mamlakatda 

kuzatilayotgan 

inflyatsiya 

aholi 

omonatlarining 

qadrsizlanishiga, 

real 

daromadlarning  pasayishiga,  ishlab  chiqaruvchilarda  sifatli  maxsulotlarni 

chiqarishga  qiziqishlarini  pasayishiga  olib  keldi.  Inflyatsiyaning  eng  achinarli 

natijalaridan biri – bu investorlarning ertangi kunga ishonchining yo`qolishidir. Bu 

va  boshqa  inflyatsiyaviy  natijalar  iqtisodiy  nobarqarorlikni  shakllantiradilar. 

Inflyatsiyani  ushlab  turish  uchun,  eng  avvalo,  uning  iqtisodiyot  uchun  naqadar 

muhimligini,  mexanizm  va  omillarning  harakatga  keltirishlarini  anglash  lozim. 

Soliq siyosatining inflyatsiyaga real ta`siri. Bozor iqtisodiyoti sharoitida inflyatsiya 

mavjudligi  tabiyi  bo`lgani  kabi,  mamlakatning  «soliq  infratuzilmasi»da  ham 

inflyatsiyaning qay darajada bo`lishi olib borilayotgan chora-tadbirlarga bog`liqdir. 

Xususan,  O`zbekiston  Respubliksi  xukumati  tomonidan  tayinlangan  ma`sul  

muassasalar    (O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  Vazirligi,  O`zbekiston 

Respublikasi  Markaziy  Bank,  O`zbekiston  Respublikasi  Soliq  Qo`mitasi) 

tomonidan  olib  borilayotgan  barcha  iqti  o`sish  choralari  «soliq  inflyatsiya»  siga 

qarshi  olib  borilmoqda.  Sababi  shundaki,  «soliq  inflyatsiya»sining  dinamik 

pasayishi sodir bo`lganda quyidagi o`zgarishlar kuzatiladi:  

 Ishlab  chiqarish  samaradorligi  barqarorlashadi,  real  daromadlar  ko`payadi. 

Demak, soliq to`lovchi xo`jalik yurituvchi sub`eklar xam kupayadi; 

 xukumat  tomonidan  byudjetdan  ajratiladigan  loyihalarni  moliyalashtirish 

bo`yicha  investitsiyalar  iqtisod  qilinib,  ularni  real  va  effektiv  moliyalashtirish 

uchun xususiy sektor jalb etiladi; 

Umuman  olganda,  mamlakatda  barcha  tovar  va  xizmat  belgilangan  yuqori 

soliq  bojxona  stavkalari  iste`mol  va  noiste`mol  tovar  va  xizmatlarga  belgilangan 

baholarning  o`sishiga  olib  keladi.  Xususan,  2007  yil  11  iyulda  O`zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  Farmoni  va  2007  yil  17  iyulda  O`zbekiston 

 

64 

Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  Qaroriga  muvofiq  import  tovarlariga 

belgilangan bojlar turli pozitsiyalarga muvofiq oshiriladi. 

Xukumat  tomonidan  olib  borilgan,  mazkur  chora-tadbirlar  maxalliy  ishlab 

chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida amalga oshiriladi. 

O`zbekistonda  inflyatsiya  pasaymoqda.  2008  yildan  boshlab,  UzA.Uz 

tarqatgan  ma`lumotlarga  ko`ra,  O`zbekistonda  inflyatsiya  darajasining  keskin 

pasayishi  kuzatilmoqda.  Bu  mutanosib  pul-kredit,  soliq-byudjet  siyosati  va 

iqtisodiyotida  ro`y  berayotgan  tarkibiy  o`zgarishlar  natijasidir.  O`tgan  yildan 

boshlab,  davlat  byudjeti  taqchilligini  Markaziy  bank  kreditlari  hisobidan 

moliyalashning  to`xtatilishi  ham  bu  borada  muhim  omil  bo`ldi.  Mazkur  holat 

avvalgi  yillarda  O`zbekistonda  inflyatsiyaning  asosiy  manbalaridan  biri  bo`lib 

kelgan  edi.  2008  yilda  narxlarning  o`sish sur`ati 3,8  % ni  tashkil  etdi, 2007  yilda 

bu  ko`rsatkich  21,6  %  bo`lgan  edi.  Bu  an`ana  2009  yilda  ham  davom  etmoqda. 

Jumladan,  O`zbekiston  Respublikasi  davlat  Statistika  Qo`mitasi  ma`lumotlariga 

ko`ra,  300  nomdagi  tovar  va  xizmatdan  iborat  iste`mol  ehtiyojlari  bo`yicha 

hisoblangan inflyatsiya darajasi butun mamlakat bo`yicha yanvar` –fevralda 0,9 % 

ni tashkil etadi. Vaholanki, 2008 yilning shu davrida bu ko`rsatkich 4 % ni tashkil 

etgan  edi.  Bunga  misol  tariqasida,  O`zbekiston  respublikasida  xo`jalik  yurituvchi 

sub`ekt  sifatida  faoliyat  ko`rsatayotgan  «Paxta  Bank»ni  keltirishimiz  mumkin. 

Ushbu  bank,  O`zbekiston  xukumati  tomonidan  tayinlangan  ma`sul  muassasa 

Markaziy  Bankning  belgilab  bergan  barcha  me`yoriy  xujjatlari  asosida  har  yili 

navbatdagi davrga rejalashtirilgan strategiyalar asosida pul-kredit siyosatini ishlab 

chiqadi. Professional moxirlik bilan ishlab chiqilgan ushbu bankning siyosati uning 

barqarorligi  garovi  bo`lib  hisoblanadi.  Chunki,  mamlakatda  mavjud  inflyatsiya 

o`sish  va  milliy  valyuta  kursining  qadrsizlanishi  imtiyozli  kreditlarning  risk 

darajalarini  kuchaytirib  yuboradi.  «G`alla  Bank»da  kredit  ajratish  uchun  tashkil 

etilgan  rezerv  fondlarning  katta  qismi  milliy  valyutada  bo`lib  mazkur  bank 

mijozlari  orasidagi  import  va  eksport  operatsiyalarini  forvard  kurslariga  tayangan 

holda  ish  yuritishlariga  tavsiya  etadi..  «Paxta  Bank»dagi  moliyaviy  barqarorlik 

koeffitsenti  va  mavjud  moliyaviy  rezervi  tashkil  etuvchi  pul  massasi  orasidagi 

mutanosiblik bir-biriga uzviy bog`liqdir.                                                                                                                                 

 

 

65 

Xulosa 

 

O`tgan  yilninig  yakuni  bo`ycha  respublikamiz  davlat  byudjeti  ortig`i  bilan 

bajarildi,  ko`zda  tutilgan  defitsit  o`rniga  yalpi  ichki  mahsulotga  nisbatan  0,3  foiz 

miqdorida  profitsitga  erishildi.  Puxta  o`ylangan  qat`iy  pul-kredit  siyosatini  izchil 

olib  borish  tufayli  inflyatsiyani  ko`zda  tutilgan  prognoz  ko`rsatkichlari 

chegarasida,  ya`ni  yillik  7,8  foiz  darajasida  saqlab  qolishga  erishildi.  Joriy  2014 

yilni  oladigan  bo`lsak,  o`rtacha  ish  haqi  miqdorini  byudjet  sohasida  –  va  shunga 

mos  ravishda  xo`jalik  yurituvchi  sub`ektlarda  ham  –  1,4  barobar  oshirish  ko`zda 

tutilmoqda.  Inflyatsiyaning  o`sish  ko`rsatkichini  7-9  foiz  darajasida  saqlab  turish 

mo`ljallanmoqda.  Inflyatsiya  va  uning  rivojlanishi  alohida  olingan  mamlakatda 

ma`lum xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Hozirgi davr inflyatsiyasi, utgan davr 

inflyatsiyasidan  fark  kiluvchi  xususiyatlarga  zga.  Oldingi  inflyatsiyalar 

vaktinchalik  bulib,  ular  odatda  urush  vaktida  harbiy  xarajatlarni  koplash  uchun 

kogoz pullar chikarilishi natijasida yuzaga kelgan. Biror daromad olmasdan turib, 

ya`ni  ishlab  chikarish  va  tovarooborot  sur`atlarini  oshirmasdan,  yoki  bu 

kursatkichlar  kamayib  ketgan  holda  davlat  tomonidan  buladigan  xarajatlarni 

moliyalashtirishning 

asosiy 

yullaridan 

biri 

kogoz 

pullarni 

muomalaga 

chik;arishdan  iborat  bulgan.  Natijada  muomalaga  chikarilgan  pullar,  muomala 

uchun  zarur  bulgan  oltin  mikdoridan  oshib  ketgan  va  pulning  real  kiymati  uning 

nominal  kiymatidan  tushib  ketgan,  ya`ni,  xakikatda  pul  birligi  uzida 

kursatilganidan kam oltin mikdorni ifoda kila boshlagan. Oxirgi yillarda inflyatsiya 

tez-tez uchrab turadigan jarayon bulib sifati ham uzgarib bormokda. Buning sababi 

shundaki,  hozirgi  kunlardagi  inflyatsiya:  birinchidan,  uzluksiz  baholarning 

oshishiga; ikkinchidan pul muomalasi konunining buzilishi natijasida umumxujalik 

mexanizmining  ishdan  chikishiga  olib  keladi.  XX  asr  inflyatsiyasining  asosiy 

sababi  tovar    kamyobligigina  bulib  kolmasdan,  ishlab  chiqarish  va  kayta  ishlab 

chikarishda  krizislar  mavjudligi  bilan  ifodalanadi.  Xozirgi  davr  inflyatsiyasi 

birinchidash;  pul  talabining  tovar  taklifidan    oshishi  natijasida  pul  muomalasi 

konunining  buzilishi;  ikkinchidan;  -  ishlab  chikarishga  ketadigan  xarajatlar 

 

66 

salmogining  usishi  natijasida  tovarlar  bahosining  oshishi    va  shu  sababli  pul 

massasining ortib borishi bilan ifodalanadi. 

Iqtisodiyoti  bozor  munosabatlariga  o`tayotgan  mamlakatlarda  inflyatsiyaga 

qarshi  kurashish  va  milliy  pul  tizimini  mustaxkamlash  uchun  asosan  quyidagi 

chora-tadbirlar amalga oshirish lozim: 

-  milliy  iqtisodiyotni  sog`lomlashtirish,  investitsiya  faoliyatining  tushib  ketishini 

bartaraf etish va iqtisodiy rivojlanishning oqilona darajasini ta`minlash; 

-  raqobatbardosh,  yuqori  texnologik  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va  uni 

rivojlantirish    maqsadida  davlat  strategiyasini  ishlab  chiqish  hamda    uni  amalga 

oshirish; 

-  xalq  iste`mol  tovarlarini  ishlab  chiqaruvchi  korxonalarda  ishlab  chiqarish 

fondlarining  tarkibini  o`zgartirish  va  unda  zamonaviy  texnika  hamda 

texnologiyalarni  joriy etish; 

-tijorat banklarining investitsiya va kredit faoliyatini rag`batlantirish; 

-  soliq  tizimini  takomillashtirish  va  ushbu  yo`nalishda  asosiy  e`tiborni 

soliqlarning rag`batlantiruvchi funktsiyasiga qaratish; 

-  davlat  tomonidan    kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikni  qo`llab-

quvvatlash; 

- mamlakat ichida mahsulotlar, valyuta, kredit er, ko`chmas mulk, mehnat va 

qimmatli qog`ozlarining yagona bozorini shakllantirish  hamda uni rivojlantirish; 

-  pul-kredit  siyosatini  iqtisodiyotnign  rivojlanishi  holatiga  asosan  o`zgartirib 

turish; 

-  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  erkinlashtirish  va  mahsulotlar,  ishlar,  xizmatlarni 

eksport qilishni rag`batlantirish; 

- erkin bozor baholarini saqlagan holda daromadlar, xarajatlar va narx-navoni 

davlat tomonidan tartibga solish va uni  nazorat qilish; 

- davlat byudjet taqchilligini noinflyatsion yo`llar bilan qisqartirish; 

-  davlatning  strategik  oltin-valyuta  zahiralarini  chuqur  tahlil  etish  va  ulardan 

oqilona foydalanish. 

 

67 

 

Yuqorida ta`kidlab o`tilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va ularni amalga 

oshirish  ma`lum  muddat  talab  etadi.  Oqilona  ishlab  chiqilgan  antiinflyatsion 

siyosatni amalga oshirish pirovard natijada milliy pul birligini mustahkamlanishiga 

va pul tizimini barqarorlashuviga olib keladi. 

 

 

68 

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati 

1. 

O`zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to`g`risida» 

qonuni. 1996 y.25 aprel. 

2. 

O`zbekiston  Respublikasining  «Markaziy  banki  to`g`risida»  qonun. 

«Halq so`zi» gazetasi 1996 y.13 yanvar. 

3. 

O`zbekiston 

Respublikasining 

Vazirlar 

Mahkamasining 

«Pul 

mablag`larini  bankdan  tashqari  muomalasini  yanada  qisqartirish  chora-tadbirlari 

to`g`risida»gi qonuni. № 280. 2007 y. 5 avgust. 

4. 

O`zbekiston 

Respublikasining 

«Fuqarolarning 

banklardagi 

omonatlarini himoyalash kafolatlari to`g`risida»gi qonuni. 2007 y. 4 aprel. 

5. 

O`zbekiston 

Respublikasi 

Prezidentining 

Farmoni. 

«Bozor 

islohatlarini  chuqurlashtirish  va  iqtisodiyotni  yanada  erkinlashtirish  sohasidagi 

ustuvor 

yo`nalishlar 

amalga 

oshirilishini 

jadallashtirish 

chora-tadbirlari 

to`g`risida» Toshkent. 14.06.2010 yil. 

6. 

O`zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  Farmoni.  «Tadbirkorlik 

sub`ektlarini  xuquqiy  ximoya  qilish  tizimini  yanada  takomillashtirish  chora-

tadbirlari to`g`risida» Toshkent. 14.06.2010 yil. 

7. 

O`zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  Qarori.  «Tadbirkorlik 

sub`ektlari  tomonidan  taqdim  etiladigan  hisobot  tizimini  takomillashtirish  va  uni 

noqonuniy  talab  etganlik  uchun  javobgarlikni  kuchaytirish  to`g`risida»  Toshkent. 

15.06.2010 yil. 

8. 

O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  «Pul-kredit 

ko`rsatkichlarni  tartibga  solish  mexanizmini  takomillashtirish  chora-tadbirlari 

to`g`risida»gi qarori. 2008 y. 4 fevral. 

9. 

Karimov  I.A.  O`zbekiston  demokratik  taraqqiyotining  yangi 

bosqichida. T.:»O`zbekiston».2010.f. 

10. 

Karimov  I.A.  Bank  tizimi,  pul  muomalasi,  kredit,  investitsiya  va 

moliyaviy barkarorlik to`g`risida. Toshkent. «O`zbekiston» 2010 y. 

11. 

Abdullaev Yo, Abdullaeva Sh. «Bank ishi»,Toshkent. 2008y. 

12. 

O`zbekiston iqtisodiyotni liberallashtirish yillarida. 4-qism. Moliya va 

bank  tizimidagi  isloxotlar  samarasi.  A.  Bekmuradov,  R.  Tojiev,  X.Qurbonov,  M. 

Alimardonov. T.: TDIU - 2010y., 62 b. 

13. 

Tojiev R., Jumaev N. Markaziy bankining monetar siyosati. T.: TDIU 

nashriyoti. 2007.-107 b. 

 

69 

14. 

Tojiev  R.R.,  Yakubova  Sh.  «Xalqaro  valyuta-kredit  munosabatlari» 

ma`ruza matni. TDIU.2010 y. 

15. 

Toymuxamedov I.R. «Bank ishi» ma`ruza matni, TDIU. 2010 y. 

16. 

Don Patinkin. Den`gi, protsent i tseni.-M.: Ekonomika, 2009.-375s. 

17. 

Jarkovskiy S. «Bankovskoe delo» kurs lektsiy. M.: «F i S». 2009 g.  

18. 

efimova  M.R.  Finansovo-ekonomicheskie  raschyotı.  Posobie  dlya 

menedjerov: Ucheb. Pos.-M.: INFRA-M, 2009.-185s. 

19. 

Lavrushin O.I. i dr. «Bankovskoe delo» M. F i S 2008g. 

20. 

Lavrushin O.I. i dr. «Bankovskoe delo» M. F i S 2009g.  

21. 

Pugachev F.N. Valyutno`e raschyotı vo vneshney torgovle Rossiyskoy 

Federatsii: Ucheb pos.-M.: MGIMO, 2009.-179s. 

22. 

Sviridov  O.Yu.  Dengi,  kredit.  Banki.-  M.:  IKTs  Mart  Rostov  R.D., 

Izd.tsentr Mart, 2009.- 288s.  

23. 

Sokolov  Yu.A.,  Amasova  N.A.  Sistema  straxovaniya  bankovskix 

riskov. Nauch izd.-M.: OOO izd Elit, 2008. –288s. 

24. 

Suxova  L.F.  Praktikum  po  analizu  finansovogo  sostoyaniya  i  otsenki 

kreditosposobnosti banka-zayomщika.-M.: Finansı i statistika, 2008-152s. 

25. 

Finansı.Pod red. G.B. Polyaka.-M.: YuNITI-DANA, 2009.-607s. 

26. 

Shapkin  A.S.  Ekonomicheskie  i  finansovıe  riski.-Izd.  3-e-M.: 

Dashkov i K, 2009.-120s. 

27.  IV.Maxalliy,  MDX  va  evropa  mamlakatlarida  chop  etilgan  monografiya 

va ilmiy maqolalar. 

28. 

Akramov  E.A.  Ekonomicheskie  reformı  Respubliki  Uzbekistan.-M: 

TOO «Lyuks art», 2008 - 235 bet. 

29. 

Bondareva  Yu.  Konkurentsiya  na  rınke  bankovskix  uslug. 

//Bankovskoe delo. №1. 2009.g. 

30. 

Dadaboev  X.  «Novıy  etap  bazel`skogo  soglasheniya  po  kapitalu»// 

Bozor, pul va kredit, 2007 y, 8 son 

31. 

Karimov 

N.F. 

Tijorat 

banklarida 

ichki 

audit 

tizimini 

shakllantirish.//Bozor, pul va kredit. № 10.2010y  

32. 

O`zbekiston  Respublikasida  naqd  pulsiz  hisob-kitoblar  to`g`risida 

Nizomga o`zgartirish va qo`shimchalar. 2009 y. 23 iyun. 

33. 

O`zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  me`yoriy  hujjatlari 

to`plami.T.: 2008. 

 

70 

34. 

Kredit axboroti milliy institutining ma`lumotlar bazasini shakllantirish 

hamda  banklararo  kredit  byurosiga  va  tijorat  banklariga  kredit  axbortlarni  taqdim 

etish tartibi to`g`risida Nizom. 2009 y. 21 may. 

  

Statistik to`plamlar va Internet  yangiliklari. 

 

1.  O`zbekiston Respublikasining 2010 y yanvar-mart statistik axborotnomasi. 

2.  O`zbekiston iqtisdiyoti. Taxliiy sharx.. 2009 y. №7  

3.  Ekonomika Uzbekistana. Analiticheskiy obzor za 2009-2010 g. 

4.  http://www.bankofendland.co.uk/market/money/index.htm 

5.  http://www.bankofendland.co.uk/coreuproses.htm 

6.  www.Referat.ru 

7.  http://www.boj.or.jp./en/siryo.htm 

8.  www.federalreserve.gov