Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti «moliya» kafedrasi

I. Bob Milliy xo'jalikning rivojlanishlda xalqaro moliya 

munosabatlarining ahamiyati 

 

1.Iqtisodiyotning rivojlanishlda tashqi iqtisodiy aloqalarning hamda xalqaro 

moliya munosabatlarining roli va ahamiyati 

 

XX  asrning  so’nggi  yillarida  sobiq  Ittifoqning  parchalanishi,  mamlakatlar 

o’rtasida iqtisodiy va siyosiy aloqalarning sifat jihatdan yangi bosqichga chiqishi, 

milliy 

xo’jalik 

aloqalarining 

integratsiyalashuvi 

bilan, 

globalizatsiya 

jarayonlarining  jadallashuvi  yuz  berdi.  Globalizatsiya  natijasida  jahon 

xo’jaligining  tarkibiy  qismiga  aylanib  borayotgan  mamlaqatlaming  soni  ortib 

bormoqda.  Bu  milliy  darajadagi  huquqiy,  iqtisodiy  hamda  texnologik  to’siqlar 

yo’qolishiga,  uning  o’rniga  xalqaro  iqtisodiy  xo’jalikning  umumiy  iqtisodiy 

qonuniyatlari va xalqaro xo’jalikning  funktsional aloqalarini tadbiq etilishiga olib 

kelmoqda. 

Mamlakatlar hayotidagi globalizatsiya - iqtisodiy munosabatlardagi tovarlar, 

xizmatlar,  kapital  hamda  fond  bozorlaridagi  savdo  va  siyosatga  doir  tartiblarning 

tobora  erkinlashuvi  orqali  namoyon  bo’lmoqda.  Tashqi  savdo  aloqalari 

erkinlashtirilayotgan mamlakatlar soni yil sayin ortib bormoqda. 

Jahon  iqtisodiy  va  moliyaviy  muhitining  shakllanishiga  ta'sir  etgan  sezilarli 

o’zgarishlar sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin: 

1) 1957 yili Londonda Britaniya hukumatining funt sterling ustidan nazorat 

o’rnatishiga javob tariqasida evrodollar bozorining yuzaga kelishi; 

2) 1958  yilda  dastlab,  "Umumiy  bozor"  deb  atalgan  Yevropa  Iqtisodiy 

Hamkorligi (EIH) - hozirgi Yevropa Ittifoqining (EI) tashkil topishi; 

3) Amerika  korporatsiyalari  xorijiy  faoliyatlarini  kengaytirishga  intilishi 

(1950 yillardan boshlab). Jahon bozorida Yevropa va Yaponiya korporatsiyalari 

faoliyatining  sezilarli  o’sishi,  shuningdek,  xalqaro  maydonda  Amerika 

korporatsiyalari bilan ushbu mamlakatlar o’rtasida raqobatning kuchayishi; 

4) O’tgan  asrning  60-yillarida  Yaponiya  iqtisodiyotini  tez  sur’atlar  bilan 

---

o’sishi, Uzoq Sharq biznes faoliyatida yangi imkoniyatlarning ortishi; 

5) 1971-1973  yillarda  Brettonvud  tizimini  qo’llashiga  olib  kelgan  jahon 

moliya  inqirozlari,  valyutaning  belgilangan  kursi  tizimidan,  suzuvchi  valyuta 

kurslariga o’tish; 

6) 1971-1979  yillardagi  birinchi  va  ikkinchi  neft  inqirozlari  jahon  iqtisodiy 

tizimiga  bosim  o’tkazishi.  Ushbu  sanalarda  neft  eksport  qiluvchi  mamlakatlar 

tashkiloti (OPEK) neft narxini sezilarli darajada oshirshi; 

7) Rivojlanayotgan  mamlaqatlaming  1982  yilda  tashqi  qarzlarga  xizmat 

ko’rsatishi bilan bog’liq jahon qarzdorlik inqirozining boshlanishi; 

8) 1980  yillarda  Yaponiyaning  xalqaro  moliyaviy  kuch  va  jahon 

kapitalining manbasi sifatida yetakchi mamlakatga aylanishi; 

9) 1987  yilda  ettita  mamlakatning  ("Katta  ettilik")  Parijda  Luvr  bitimini 

imzolashi.  Ular  o’z  valyuta  kurslarining  dollarga  nisbatan  tor  tebranish  doirasida 

sun'iy ravishda almashtirish orqali, kuchsizlanib   borayotgan   dollami   qo’llab-

quvvatlashni      rejalashtirdilar.      Shuningdek,      ushbu  mamlakatlar  kelishilgan 

iqtisodiy siyosat yuritishni mo’ljalladilar; 

10)  1987  yilda  EIH  yagona  Yevropa  aktini  qabul  qilish  orqali  1992  yilda 

yaxlit  Yevropa  bozorini  tashkil  qilishni  rejalashtirilishi.  Bunda,  mazkur 

tashkilotning G’arbiy Yevropa moliyaviy va iqtisodiy holatiga sezilarli ta'sir etishi 

kutildi; 

11)  1989-1992  yillarda  Sharqiy  Yevropa  mamlakatlari  o’z  siyosiy 

yo’nalishlarini  o’zgartirishi.  Ulaming  kommunistik  dunyoqarashdan  ko’p 

partiyaviylikka,    markazdan  rejalashtiriladigan  iqtisodiyotdan  erkin  bozor 

iqtisodiyotiga o’tishi, jahondagi siyosiy, iqtisodiy va moliyaviy holatga chuqur 

ta'sir etdi; 

12) 1992  yildan  keyin  yaxlit  Yevropa  bozorining  yuzaga  kelishi,  1993  yil 

noyabr  oyidan  erkin savdo bo’yicha Shimoliy Amerika bitimining kuchga kirishi, 

1993  yilda  Osiyo-tinch  okeani  iqtisodiy  hamkorligi  konferentsiyasi  va  boshqa 

jarayonlar, o’tgan asrning 90-yillarida hududiy rivojlanishni jadallashtirdi. 

XXI  asr  bo’sag’asida  jahon  iqtisodiyotida  to’rtta  asosiy  tarkibiy  an'ana 

---

kuzatildi: