Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti tarix fakulteti tarix kafedrasi

Joylashuvi



Eng yirik irmoqlari: Katta Zab, Kichik Zab va Diala. Yuqori oqimi, asosan togʻlar orasidan, oʻrta va quyi oqimi Mesopotamiya tekisligidan oʻtadi. Qishda Mesopotamiyaga yoqqan yomgʻirdan, bahorda togʻlardagi qor va muzlarning erishidan toshadi. Oʻrtacha suv sarfi Bagʻdod sh. yaqinida 1240 m³/sek, maksimal suv sarfi 10000 m³/sek, minimal suv sarfi 150 m³/sek. Yogʻin kam yogʻishi, bugʻlanish va sugʻorishga sarflanishi natijasida quyi oqimida suvi ancha kamayib ketadi. Daryo koʻplab loyqa, qum, shagʻal oqizib keladi.
Quyilish joyidan Bagʻdod sh.gacha (suv koʻpayganda Mosul sh.gacha) kema qatnaydi. D.ning Bagʻdod sh.dan jan.dagi vodiysida joylashgan bir necha yirik koʻl uning suvini bir meʼyorda oqishini taʼminlaydi.(2-rasm) D. sohillarida Diyorbakir (Turkiya), Mosul, Bagʻdod (Iroq)

Tavsif
Uzunligi	2 800 km
Suv sarfi	818 m³/s
Joylashuvi

qad. sivilizatsiya markazlaridan boʻlgan (u yerda mil. av. Bobil, Ossuriya, Shumer va Akkad kabi yirik davlatlar joylashgan edi.
Furot (arabcha: الفرات / ALA-LCromanizatsiyasi: al Furāt; turkcha: Fırat; inglizcha: Euphrates) — Turkiya, Suriya va Iroq davlatlarini kesib oʻtuvchi, Gʻarbiy Osiyodagi eng katta daryolarning biri.
Daryo Muroddan boshlanadi, uzunligi 3065 km.ni tashkil qiladi, daryoga Qorasuv va Murod daryolari qoʻshiladi, uzunligi 2780 km, basseynning maydoni 765,8 ming km(3-rasm).

1.1. Shummerlar imperiyasi tarixi

Maʼlumki, bu davrdagi dastlabki aholi manzilgohlari miloddan avvalgi 5000-yilda paydo boʻla boshlagan. Doimiy manzilgohlar esa taxminan 500 yil oʻtgach paydo boʻldi.
Bu davrda baʼzi koʻchmanchi xalqlar Zagros togʻlaridan bu yerga kelishgan. Aholi manzilgohlari kattalashib bordi va ijtimoiy tashkilot aholi soniga moslashish uchun oʻzgarib bordi. Ushbu davrdagi eng muhim shaharlardan biri bu uning nomini bergan shahar: Obid shahri edi. Topilgan qoldiqlar uylarning pishgan loy gʻisht bilan qurilganligini isbotlaydi. Xuddi shu tarzda, ushbu bosqichda shaharlarda dastlabki diniy binolar barpo etilgan. Tekis shaklli va toʻrtburchaklar rejasini hisobga olgan holda, mutaxassislar ular ziggurotlarning dastlabi koʻrinishlari ekanligini aytishadi. Bu davrning yana bir oʻziga xos xususiyati sugʻorish texnikasining, ayniqsa sugʻorish kanallarining rivojlanishi edi.

Shummerlar

Birinchi buyuk Mesopotamiya tsivilizatsiyasi Shumer edi. Miloddan avvalgi 3000-yildan tashkil topgan bu shaharcha. Uruk, Uma yoki Ur alohida ajralib turadigan bir qator shahar-davlatlar.Ularning har birini qonuniyligi mahalliy qoʻriqchi xudosi oʻrinbosari boʻlgan mutlaq qirol boshqargan. Ushbu tsivilizatsiyaning muhimligiga va uning shohlar i roʻyxatlari topilganiga qaramay, haqiqat shundaki, ular haqida juda koʻp maʼlumot yoʻq. Masalan, ularning iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligiga asoslanganligi va mixxat yozuvidan birinchi boʻlib foydalanganliklari maʼlum. Bundan tashqari, ular buyuk diniy ibodatxonalarni koʻtarganliklari maʼlum. Shunga oʻxshab, dalillar shuni koʻrsatadiki, Uruk shahri Mesopotamiyaning butun janubida oʻz madaniyatini kengaytirgan. Uning taʼsiri tufayli boshqa hududlarda koʻproq shaharlar qurildi. Tez-tez boʻlib turadigan urushlar bu shaharlarning mudofaa devorlari bilan jihozlanishiga olib keldi .